#اختصاصی
به قلم: مهدی نوری چورتی؛ دانشجوی دکتری مطالعات روسیه و پژوهشگر ایراس
مقدمه
در مه ۲۰۱۴، ولادیمیر پوتین با همراهی تعداد زیادی از وزرای دولت و بازرگانان به شانگهای رفت. چرخش به سمت شرق برای روسیه فوریت پیدا کرده بود، زیرا فقط دوماه از الحاق کریمه به روسیه گذشته بود و جنگ در جنوب شرقی اوکراین آغاز شده بود. اتحادیه اروپا و ایالات متحده با بسته‌های تحریم‌های اولیه خود به شرایط به وجود آمده پاسخ می‌دادند و روابط روسیه با دیگر کشورها روبه زوال بود. روسیه و چین در مخالفت با آنچه سیستم بین‌المللی تک قطبی و هژمونی ایالات متحده توصیف کردند و در برابر رشد دموکراسی‌خواهی و تلاش برای تغییر رژیم که توسط فعالان و سازمان‌های غیردولتی انجام می‌شد، متحد شده بودند. با این حال، جنگ فعلی روسیه با اوکراین، دوباره نگاه به شرق را در روسیه تقویت کرده است که در این میان چین نقش کلیدی را ایفا می‌کند.
روابط روسیه با چین از شروع جنگ ۲۰۲۲ تاکنون
چین با شروع جنگ روسیه با اوکراین در سال ۲۰۲۲ شریک دفاعی کلیدی روسیه بوده و از ماشین نظامی مسکو حمایت مستقیم و غیرمستقیم می‌کند. تا سال ۲۰۲۳ – با وجود تهدید تحریم‌های ثانویه غرب – صادرات چین به روسیه به طور کامل جایگزین واردات از اروپا، ایالات متحده، کره جنوبی و تایوان شد. تجارت بین دو کشور به رکورد ۲۴۰ میلیارد دلار رسید که رشد ۲۶٫۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ داشت. صادرات چین به روسیه از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، ۴۶٫۹ درصد و از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، ۶۴٫۲ درصد افزایش یافته است. (۱) چین با پیشی گرفتن از اتحادیه اروپا و تبدیل شدن به بزرگترین شریک تجاری روسیه، اکنون سهم قابل توجهی از اقلام و فناوری‌های دو منظوره، از لوازم الکترونیکی بسیار مورد نیاز گرفته تا هواپیماهای بدون سرنشین را به روسیه صادر می‌کند (۲).
به‌طور دقیق‌تر، در طول جنگ، چین میلیون‌ها دلار تراشه، بلبرینگ، تجهیزات ناوبری، قطعات جت‌های جنگنده و سایر تجهیزات ضروری را به روسیه فروخته است. (۳) این حمایت‌ها در نهایت کرملین را قادر ساخت تا تولید تسلیحات خود از جمله زره پوش، توپخانه، موشک و هواپیماهای بدون سرنشین را تسریع بخشد و دفاعی مؤثر در برابر حمله متقابل اوکراین در سال ۲۰۲۳ انجام دهد. به عنوان مثال، بر اساس برخی برآوردها، سهم پکن در واردات قطعات ماشین آلات روسیه به ۳۲ درصد در سال ۲۰۲۲ و به ۸۰ تا ۹۰ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت، در حالی که واردات ماشین آلات فلزکاری از چین به روسیه به نزدیک به ۶۰ درصد در سال ۲۰۲۲ و حدود ۹۰ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت (۴).
تغییرات قابل توجهی نیز در الگوهای تجارت چین و روسیه حول دیدار بین رئیس جمهور چین شی جین پینگ و رئیس جمهورروسیه ولادیمیر پوتین در مارس ۲۰۲۳ رخ داده است. واردات روسیه از ماشین‌های CNC (سطح ۴) – که برای تهیه قطعات دقیق برای سیستم‌های تسلیحاتی مختلف از مهمات گرفته تا هواپیما استفاده می‌شود – از شرکت‌های چینی نیز در ماه‌های پس از نشست شی-پوتین در مارس ۲۰۲۳ افزایش قابل توجهی یافته است.
در آوریل ۲۰۲۲، بزرگترین تولیدکننده هواپیماهای بدون سرنشین چین، DJI، که بیش از ۹۰ درصد از سهم بازار جهانی پهپادهای مصرفی را در اختیار دارد، اعلام کرد که تجارت خود را در روسیه و اوکراین متوقف می‌کند، فروشگاه‌های پرچمدار خود را تعطیل می‌کند و بیشتر فروش مستقیم به این دو کشور را متوقف می‌کند. با این حال، بر اساس گزارش‌های عمومی، در حالی که اوکراین به دلیل ممنوعیت فروش مداوم در خرید پهپادهای ساخت DJI با مشکلاتی مواجه بود، این محصولات و قطعات مربوطه به تعداد قابل توجهی بین سال‌های ۲۰۲۲ تا اوایل سال ۲۰۲۴ از طریق شبکه‌های پیچیده واسطه‌ها به روسیه وارد شدند. در شش ماه اول سال ۲۰۲۳، روسیه حداقل ۱۴٫۵ میلیون دلار محموله مستقیم هواپیماهای بدون سرنشین از شرکت‌های تجاری چینی دریافت کرد، در حالی که اوکراین فقط حدود ۲۰۰۰۰۰ دلار از این محموله‌ها دریافت کرده است. اگرچه اوکراین نیز موفق شد میلیون‌ها دلار هواپیماهای بدون سرنشین و قطعات ساخت چین را به دست آورد، اما بیشتر آنها از واسطه‌های اروپایی بودند (۵).
این شرکت‌ها که عمدتاً در چین و هنگ‌کنگ مستقر هستند، با فعالیت‌های واسطه‌ای قوی در ترکیه، کالاهایی از جمله باتری، پروانه و موتور را – که همگی برای تولید کوادکوپتر و مولتی کوپتر مورد استفاده قرار می‌گیرند- به روسیه تا جولای ۲۰۲۳ ارسال کرده‌اند. محموله‌های تقریباً مشابهی نیز به شرکت‌هایی در روسیه ارسال شده است که هنوز در فهرست تحریم‌ها قرار نگرفته‌اند. علاوه بر عرضه مستقیم به روسیه، این شرکت‌ها به شرکت‌هایی در حوزه‌های واسطه‌ای مانند ترکیه نیز عرضه کرده‌اند که سپس آنها، محصولات مشابه را به روسیه صادر کرده‌اند.
در حالی که این شرکت‌ها احتمالاً تامین‌کننده قطعات هواپیماهای بدون سرنشین برای شرکت‌های وابسته به بخش صنعتی نظامی روسیه هستند، شرکت‌های روسی تنها مشتریان آنها نیستند. برخی از همان شرکت‌های چینی و هنگ‌کنگی که با تامین‌کنندگان نظامی روسیه تجارت می‌کنند، ارتش اوکراین را نیز تامین می‌کنند. در حالی که تحریم شرکت‌ها بر اساس ارتباط آنها با صنایع دفاعی روسیه و تلاش‌های جنگی امکان‌پذیر است، انجام این کار می‌تواند باعث دور زدن تحریم‌ها می‌شود.
کرملین علاوه بر اجزا و فناوری‌هایی با کاربردهای نظامی آشکار، واردات کالاهایی را افزایش داده است که معمولاً توسط رژیم تحریم‌های بین‌المللی محدود نشده‌اند، اما با این وجود نقش مهمی در مشارکت پکن در تلاش‌های جنگی مسکو دارند. به عنوان مثال، روسیه واردات کامیون‌های ساخت چین و تجهیزات حفاری و جابجایی خاک را به میزان قابل توجهی افزایش داده است و به نیروهای روسی کمک می‌کند تا در سرزمین‌های اشغالی اوکراین مستقر شوند و از طریق آنها پیشروی کنند. (۵)
محموله‌های چینی الیاف آرامید(Aramid fiber) به روسیه – یک کلاس از الیاف مصنوعی مقاوم در برابر حرارت که در جلیقه‌های ضد گلوله استفاده می‌شود – نیز بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ بیش از ۳۵۰ درصد افزایش یافت، در حالی که تنها در ژانویه و فوریه ۲۰۲۳، واردات این ماده به نصف کل سال ۲۰۲۲ رسیده بود (۶).
اخیرا پوتین تاکید کرده است که مسکو و پکن باید به دنبال همکاری بیشتر در بخش فناوری‌های پیشرفته باشند، از تولید مشترک ریزتراشه‌های پیشرفته در فدراسیون روسیه تا ساخت دارایی‌های مدار بالا (high-orbit) برای فضا. (۷)
نتیجه گیری
روابط روسیه با چین با آغاز جنگ با اوکراین در زمینه‌های مختلف رشد چشمگیری داشته است. به طور کلی، از آنجایی که کرملین به دور شدن پایگاه صنعتی دفاعی خود از غرب در طول سال ۲۰۲۳ و ابتدای سال ۲۰۲۴ ادامه می‌دهد، نقش چین به عنوان یک شریک مهم دفاعی و امنیتی و جایگزین به طور چشمگیری افزایش یافته است. پکن با ارائه تجهیزات و فناوری‌های حیاتی برای کمک به نیروهای روسی برای به راه انداختن یک جنگ فرسایشی طولانی علیه اوکراین به کاهش فشار بر بخش صنعتی دفاعی روسیه کمک قابل توجهی کرده است.
منابع
- Keith Bradsher, “War in Ukraine Has China Cashing In,” New York Times, December 21, 2023, https://www.nytimes.com/2023/12/21/business/china-russia-trade.html?utm_campaign=dfn-ebb; and “China-Russia 2023 Trade Value Hits Record High of $240 Bln—Chinese Customs,” Reuters, January 12, 2024, https://www.reuters.com/markets/china-russia-2023-trade-value-hits-record-high-240-bln-chinese-customs-2024-01-12/.
- Karen Gilchrist, “How Surging Trade with China Is Boosting Russia’s War,” CNBC, September 28, 2023, https://www.cnbc.com/2023/09/28/how-surging-trade-with-china-is-boosting-russias-war.html; and Henry Foy, Felicia Schwartz, and Demetri Sevastopulo, “Janet Yellen warns China of ‘significant consequences’ if its companies support Russia’s war,” Financial Times, April 6, 2024, https://www.ft.com/content/ba524406-ee6c-4c39-9ac2-110a2549569a?desktop=true&segmentId=7c8f09b9-9b61-4fbb-9430-9208a9e233c8#myft:notification:daily-email:content.
- Dan De Luce, “China Helps Russia Evade Sanctions and Likely Most Supplies Tech Used in Ukraine, U.S. Report Says,” NBC News, July 27, 2023, https://www.nbcnews.com/news/investigations/china-helps-russia-evade-sanctions-tech-used-ukraine-war-rcna96693; and Joe Leahy, Chris Cook, Max Seddon, and Max Harlow, “China’s Advanced Machine Tool Exports to Russia Soar after Ukraine Invasion,” Financial Times, January 2, 2024, https://www.ft.com/content/d16c688d-9579-4f1d-a84f-ca29ca2f0bc0.
- Pavel Luzin, “Chinese Machine Tools Serve as Russia’s Safety Net,” The Jamestown Foundation, January 22, 2024, https://jamestown.org/program/chinese-machine-tools-serve-as-russias-safety-net/#:~:text=Based%20on%20the%20UN%20statistics,if%20not%20more%2C%20in%202023.
- Paul Mozur and Valerie Hopkins, “Ukraine’s War of Drones Runs into an Obstacle: China,” New York Times, October 3, 2023, https://www.nytimes.com/2023/09/30/technology/ukraine-russia-war-drones-china.html.
- Gilchrist, “How Surging Trade.”
- Putin Calls for Closer Russia-China Cooperation on Military Satellites and Prospective Weapons,” AP, November 8, 2023, https://apnews.com/article/russia-china-military-cooperation-d4fedabf86d88e2cc0074159294026f9.
