اخبار خرید جت های پیشرفته روسی سوخو سو- ۳۵ می تواند نشانه دیگری از تعمیق روابط تهران و مسکو پس از جنگ اوکراین باشد. این تحول از این جهت مهم است که خریدهای مشابه برای خرید سوخو سو- ۳۵ از سوی الجزایر، مصر و اندونزی با فشارهای ایالات متحده لغو شده است. این قرارداد که یکی دیگر از نتایج پایان تحریم تسلیحاتی ایران در اکتبر ۲۰۲۰ به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است، دو دهه پس از خرید جنگنده های میگ- ۲۹ روسیه توسط ایران صورت می گیرد که علاوه بر افزایش توانایی و بازدارندگی نیروهای هوایی ایران، می تواند کشورهای عربی خلیج فارس را به سمت خرید جنگنده های اف- ۳۵ آمریکا سوق دهد. در نتیجه این کشورها در عوض هواپیماهای جنگنده اف-۱۵ آمریکا یا جنگنده های فرانسوی رافال خریداری کردند. تا کنون، چین تنها کشوری است که موفق به خرید سوخو سو-۳۵اس از روسیه شده است و مذاکرات هند با مسکو هنوز پیشرفت قابل توجهی نداشته است.
اما در فضای ژئوپلیتیک جدیدی که جنگ روسیه علیه اوکراین به وجود آورده است، ایران ممکن است در واقع مقصد جدید جنگنده روسی شود و این تاکیدی است بر روابط نظامی رو به رشد بین مسکو و تهران. سرتیپ حمید واحدی فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۹۱ رسماً اعلام کرد که بحث خرید سوخو سو-۳۵ اس به جای سوخو سو-۳۰ اس در دستور کار قرار دارد و امیدواریم در آینده بتوانیم این جنگنده های نسل ۴++ را تهیه کنیم.
در حالی که منابع رسمی روسیه این خبر را تایید و یا تکذیب نکرده اند، شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، روز ۲۴ دی ماه تایید کرد که در اوایل سال ۱۴۰۲جنگنده‌های سوخو سو-۳۵ که ایران به روسیه سفارش داده است، وارد کشور می‌شود. این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: تهران همچنین تجهیزات نظامی دیگری از جمله سامانه‌های پدافند هوایی، سامانه‌های موشکی و بالگرد را به روسیه سفارش داده است که بیشتر آنها به زودی دریافت خواهد شد.
برخی منابع ادعا کرده اند که ایران در ازای صادرات پهپادهای خود به روسیه، هواپیماهای سو-۳۵ اس را دریافت می کند. با این حال، در حال حاضر، مدرک موثقی مبنی بر قرارداد رسمی بین مسکو و تهران در مورد این خرید ارائه نشده است.. بنابراین، منابع کلیدی در اینجا همچنان تاییدات عمومی واحدی و حیدری است. در حالی که روسیه هنوز علناً در رد یا تأیید وجود چنین قراردادی واکنش نشان نداده است، محرمانه بودن مسکو می تواند نتیجه تعمیق روابط بین دو کشور در زمینه مسائل دفاعی و امنیتی باشد. حمیدرضا عزیزی، کارشناس ایرانی مؤسسه امور بین‌الملل و امنیتی آلمان، معتقد است: «روسیه ۲۴ فروند سو- ۳۵اس به ایران تحویل خواهد داد، اما احتمالاً بیشتر از این نخواهد بود. تحریم های اعمال شده علیه روسیه به این معنی است که این کشور نمی تواند سوخو-۳۵ اس تولید کند. برخی از قطعات به فناوری خاصی نیاز دارند که در روسیه وجود ندارد.
ممکن است اصلی ترین دلیل خرید سوخو سو-۳۵اس توسط ایران، نیاز شدید نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به مدرن‌سازی جنگنده‌هایش باشد. بر اساس گزارش‌های اخیر رسانه‌ها، نیروی هوایی ایران به‌شدت به هواپیماهای تعمیر شده ساخت آمریکا، از جمله جنگنده‌های اف-۵ و اف-۱۴ که قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ خریداری شده بودند، متکی است. علاوه بر این، به دلیل روابط خصمانه ایران و ایالات متحده، تهران در سال‌های اخیر، هیچ هواپیمای جنگنده جدیدی به استثنای چند جنگنده روسی میگ-۲۹ فالکروم خریداری نکرده است. به این ترتیب، خرید هواپیماهای جنگنده سو-۳۵ توسط تهران، به نوسازی برخی از ظرفیت‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران کمک می‌کند و احتمالاً پایه‌ای برای همکاری بیشتر در زمینه تولید دفاعی بین روسیه و ایران خواهد بود. به گزارش اسپوتنیک روسی، اگرچه به نظر می رسد نگهداری و راه اندازی این جت برای ایران هزینه بر باشد، اما در صورت توافق بر سر تولید مشترک موتور سو-۳۵ در جمهوری اسلامی، این هزینه ها می تواند کاهش یابد.
از منظری دیگر، خرید سو-۳۵ اس یکی از مهم ترین نتایجی است که تا این لحظه از لغو تحریم تسلیحاتی ایران حاصل شده است. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در ژوئیه ۲۰۱۵، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را در رابطه با برنامه هسته ای ایران تایید کرد. با این حال، با شکست برجام، تمامی محدودیت‌ها در مورد عرضه تسلیحات اصلی به ایران و همه تسلیحات از ایران در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی شد. این بدان معناست که ایران از نظر قانونی قادر به خرید و فروش تسلیحات متعارف از جمله سلاح‌های کوچک، موشک، هلیکوپتر و تانک ها خواهد بود. علاوه بر این، تحریم صادرات موشک های بالستیک ایران در اکتبر ۲۰۲۳ لغو می شود.
با توجه به پیامدهای گسترده تر، همانطور که گفته شد، سو-۳۵ توانایی های نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران را تقویت می کند. محمدحسن سنگ تراش کارشناس نظامی ایران در مصاحبه اخیر خود با اسپوتنیک تصریح کرد، این هواپیما به ویژه در صورتی مؤثر خواهد بود که ایران بتواند سلاح های اصلی را روی آن نصب کند. سوپر فلانکر سو-۳۵ می تواند نقش مینی آواکس رزمی (سیستم هشدار و کنترل هوابرد) را ایفا کند و در صورت اتصال به شبکه راداری ایران، قابلیت دفاع نقطه ای منحصر به فردی را به دست می آورد. اگر ایران فناوری‌های روسی را خریداری کند و تولید انبوه مشترک سو-۳۵ را آغاز کند، می‌تواند برتری ویژه ای نسبت به جنگنده‌ها و کشتی‌های جنگی همسایگان خود از جمله آذربایجان کسب کند.
علاوه بر این، خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ از سوی ایران بر توازن قدرت هوایی منطقه در مقابل کشورهای عربی منطقه خلیج فارس به‌ویژه امارات متحده عربی، بحرین و عربستان سعودی که همگی روابط شکننده‌ای با ایران دارند، تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، این کشورها و سایر کشورها ممکن است به تسلیحات بیشتری از غرب، به ویژه جت های جنگنده اف-۳۵ آمریکا روی بیاورند. در همین راستا، تنش‌ها با تل آویو – از جمله حمله پهپادی ادعایی اسرائیل به خاک ایران در ژانویه ۲۰۲۳ – ممکن است بر این توافق تأثیر بگذارد، چراکه جنگنده‌های پیشرفته دفاعی و پیشگیرانه ایران در برابر حملات احتمالی اسرائیل را بهبود می‌بخشند.
اگرچه محسن جلیلوند کارشناس ایرانی دیدگاه متفاوتی ارائه می‌کند: قدرت دفاعی و نظامی ایران مبتنی بر بازدارندگی و با تکیه بر توان موشکی و پهپادی است. این بدان معناست که قدرت بازدارندگی نظامی و دفاعی ایران مبتنی بر نیروی هوایی و جنگنده نیست. بنابراین جنگنده های پیشرفته نقطه عطفی در توان بازدارندگی دفاعی ایران نیستند.
با این وجود، به نظر می رسد که زمانی که خرید جنگنده سوخو-۳۵ روسیه نهایی شود، یکی از مهم ترین خریدهای تسلیحاتی در ایران پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ خواهد بود. ضمن نوسازی و افزایش توانمندی نیروی هوایی ایران، روابط نظامی و دفاعی نوپا میان تهران و مسکو را نیز وارد مرحله جدیدی خواهد کرد که پیامدهای کلیدی بر موازنه قوا و بازدارندگی در سراسر قفقاز جنوبی و خاورمیانه خواهد داشت.
مترجم: شیوا فرضی
