شکاف‌های داخلی نیروهای مسلح روسیه

#اختصاصی

به قلم: مهدی نوری چورتی؛ دانشجوی دکترای مطالعات روسیه و پژوهشگر میهمان موسسه ایراس

مقدمه

دکترین نظامی به  عنوان روح حاکم بر شاکله کلی بقا و امنیت ملی یک کشور با درک و فهم تهدیدها و ترسیم تصاویر آینده از یک جنگ احتمالی، به آموزش‌ها، مانورها، تجهیزات مورد نیاز برای بازدارندگی یا درگیر شدن در آن‌ می‌پردازد و راهبردهای نظامی، عملیاتی و فنون و تاکتیک‌های مورد نظر را در نظر‌ می‌گیرد تا تمام بخش‌های ادراکی، تصمیم ساز و اجرایی و عملیاتی را پیرامون یک وظیفه بزرگ به هم پیوند بزند. شکاف اخیر بین گروه واگنر و ارتش روسیه چندین سؤال را در مورد آینده جنگ با اوکراین ایجاد کرده است. در حالی که جنگ با اوکراین  همچنان ادامه دارد و چشم انداز صلح تاریک به نظر‌ می‌رسد، روسیه با وجود اینکه تمام توان خود را برای غلبه بر مقاومت اوکراین به کارگرفته است، با طیفی از مسائل و مشکلات در حوزه دکترین نظامی نیز دست به گریبان است. از تحریم‌های آمریکا و جنگ اطلاعاتی مداوم گرفته تا شکاف‌های داخلی بین نیروهای مسلح خود و مزدوران گروه واگنر.

بحث و بررسی

نشانه‌های نارضایتی در گروه واگنر زمانی آشکار شد که بنیان گذار آن، یوگنی پریگوژین، دوست دوران کودکی پوتین، به ارتش روسیه حمله و آن را متهم کرد که دسترسی این گروه به سلاح‌ها را قطع کرده و آنها را به اردک‌های نشسته در میدان نبرد اوکراین تبدیل کرده است.

گروه واگنر به طور فعال توسط مسکو در ۸ سال گذشته، برای شکل دادن به روند درگیری‌های مختلف در سوریه، لیبی و برخی کشورهای آفریقایی و ایجاد برتری ژئوپلتیکی روسیه در برابر دشمنانش مورد استفاده قرار گرفته است. در ۲۱ فوریه ۲۰۲۳، پریگوژین علناً مخالفت خود را با اشتراک گذاشتن تصویری گرافیکی از مزدوران کشته شده خود و متهم کردن وزیر دفاع سرگئی شایگو و رییس ستاد ارتش والری گراسیموف به دلیل نقش آنها در قتل و خیانت ابراز کرد. اما دو روز بعد او تأیید کرد که تأمین سلاح‌ها از سرگرفته شده است و رزمندگانش اکنون مسلح هستد.

پریگوژین که «فروشنده ‌هات‌داگ» و «آشپز پوتین» بود، به دلیل داشتن روابط نزدیک با پوتین، به داشتن قراردادهای پذیرایی در کرملین مشهور است. اما درگیری بین پریگوژین و مقامات بلند پایه ارتش روسیه از جمله شایگو سابقه‌ی طولانی دارد و بیشتر یک دعوای شخصی بود. گروه واگنر توافق‌های جانبی با بشار اسد «پشت وزارت دفاع روسیه» انجام دادند، در حالی که ارتش روسیه در تلاش بود تا مشارکت خود را در سوریه در سال ۲۰۱۶ میلادی افزایش دهد. رامانی تحلیلگر سیاسی معتقد است: «پریگوژین در حالی که رابطه بسیار نزدیکی با پوتین داشت، رابطه ی شخصی بسیار بدی هم با شایگو داشت». (۱)

دکتر محمد کوچاک تحلیلگر مسائل روسیه مستقر در آنکارا نیز معتقد بود که بین وزارت دفاع روسیه و گروه واگنر میزانی از  رقابت وجود داشت: «اساساً این ایده مطرح بود که شخصی روی کار آید که به هیچ نهادی وابسته نباشد و تأثیر قدرتمندی بر سیاست امنیتی داشته باشد که پریگوژین این نقش را ایفا کرد». (۱)  پوتین نیاز داشت که یک وفادار قابل اعتماد در شبکه امنیتی  منصوب کند، کسی که به وزارت دفاع وابسته نباشد.

با این حال، این رقابت‌ها و مشکلات شخصی بین پریگوژین و وزارت دفاع روسیه در جنگ با اوکراین بیش از پیش شعله ورتر شد. در جریان شورش ۲۴ ژوئن که کمتر از ۲۴ ساعت به طول انجامید، مزدوران گروه واگنر پریگوژین به سرعت شهر روستوف در جنوب روسیه را در نوردیدند و مقر نظامی آنجا را بدون شلیک گلوله به تصرف خود در آوردند و تا ۲۰۰ کیلومتری مسکو نیز پیش روی کردند. این شورش نشان دهنده بزرگترین تهدید برای پوتین در بیش از دو دهه قدرتمندی او بود و به شدت به اقتدار او لطمه زد، حتی اگر به گفته‌ی پریگوژین این قیام علیه رییس جمهور نبوده و قصد آن برکناری گراسیموف و شایگو بوده باشد.

بحث در مورد شورش اخیر و کوتاه پریگوژین به سختی در حال خاموش شدن بود که یک شخصیت نظامی مخالف دیگر ظاهر شد. ایوان پوپوف، فرمانده ارتش ۵۸ روسیه در اوکراین، پس از انتقاد از عدم پشتیبانی توپخانه‌ای و همچنین تلفات بالای سربازان روسی، از سمت خود برکنار شد. پوپوف در پیامی صوتی خطاب به همکارانش گفت: «من مجبور بودم سکوت کنم و ترسو باشم یا حقیقت را بگویم. به نام هم رزمان کشته شده‌ام نمی‌توانستم دروغ بگویم. بنابراین تمام مشکلات در ارتش را بیان کردم. در حالی که نیروهای مسلح اوکراین نتوانستند ارتش ما را در جبهه شکست دهند، ما توسط فرمانده ارتش‌مان از پشت و به روشی خیانت‌آمیز مورد اصابت خنجر قرار گرفتیم».(۲)

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، هنگامی که در مورد پرونده پوپوف از او سؤال شد، به سادگی پاسخ داد: «در دستور کار ما نیست». برکناری ژنرال ارشد روسی شکاف جدیدی را در رهبری نظامی آشکار‌ می‌کند. هیاهو ناشی از اخراج پوپوف‌ می‌تواند موقعیت گراسیموف که با انتقادات گسترده‌ای به خاطر رفتارش در جنگ با اوکراین مواجه شده است، را تضعیف کند. بیانیه پوپوف بازتاب انتقاد پریگوژین از مقامات ارتش است. با این حال، بیانیه پوپوف یک شورش نیست، در عوض در خواستی برای مداخله رییس جمهور ولادیمیر پوتین در ارتش است.

اگرچه به نظر‌ می‌رسد که در ارتش ناکارآمدی رهبری وجود دارد و منابع و نیروی انسانی روبه کاهش است، مخالفت پوپوف به این معنا نیست که ژنرال‌های روسی معتقدند که آنها باید فوراً جنگ را پایان دهند. برخی از تحلیلگران نظامی از پوپوف حمایت کردند و برکناری او را اقدامی تروریستی علیه روحیه ارتش خواندند، در حالی که برخی دیگر او را به خرابکاری و خیانت متهم کردند. با این حال، این اولین موج از تعدیل نیرو در میان مقامات ارشد نظامی روسیه نیست. در ماه‌های اول جنگ زمانی که طرح‌های مسکو برای تصرف سریع سرزمین اوکراین نادرست بود، گزارش‌هایی در رسانه‌ها درباره ژنرال مفقود شده یا بازداشت شده منتشر شد. پس از شورش پریگوژین، پاکسازی در ارتش از سرگرفته شد. به گزارش وال استریت ژورنال، سرگئی سوروویکین که روابط نزدیکی با پریگوژین داشت، به همراه بیش از ۱۰ مقام ارشد نظامی بازداشت شدند.

آندری کارتاپولوف، رئیس کمیته دفاع در پارلمان روسیه، در پاسخ به سؤال محل اختفای سوروویکین مدعی شد که او در حال استراحت است. سوروویکین فرمانده نیروی هوافضای روسیه بود و همچنین مدت کوتاهی به عنوان فرمانده کل نیروهای روسیه در اوکراین خدمت کرده است.

با این حال، با وجود مشکلاتی که در میان مقامات ارشد نظامی روسیه وجود دارد، وضعیت هنوز برای کرملین نگران کننده نشده است. در غرب چنین اعتقادی وجود دارد که پوتین کنترلی بر اوضاع ندارد و واکنش او این است که ثابت کند که بر اوضاع مسلط است و سختگیرانه تر عمل کند.

ارتش روسیه براساس این ایده ساخته شده است که وفاداری مهم‌تر از شایستگی است که خود را در زمان صلح توجیه‌ می‌کند و نه در زمان جنگ. پوتین با دو انتخاب روبرو است: پذیرش ریسک و ارتقای ژنرال‌های شایسته تر که نمی‌توان آنها را به طور کامل کنترل کرد یا حمایت بیشتر از گراسیموف و شایگو.

در حالی که شایگو و گراسیموف در ارتش محبوب نیستد، اما به دلیل وفاداری و عدم جاه‌طلبی سیاسی برای کرملین در اولویت هستند. با این حال چنین سیستمی متحمل هزینه‌های زیادی‌ می‌شود. کرملین با برگزاری نشست‌ها و رویدادهایی که برای نشان دادن اتحاد و همبستگی دولت و ارتش تحت رهبری پوتین طراحی شده‌اند، تمام تلاش خود را برای احراز مجدد اقتدار ولادیمیر پوتین انجام‌ می‌دهد.

نتیجه گیری

شورش نافرجام پریگوژین اختلافات داخلی نظامیان روسی را بیش از پیش آشکار کرد. پس از آن کرملین دست به پاکسازی بزرگی در ارتش زد و ژنرال سوروویکین فرمانده هوافضا را به همراه برخی از مقامات بلند پایه دیگر ارتش بازداشت کرد. بحث در مورد شورش کوتاه پریگوژین به سختی در حال خاموش شدن بود که ژنرال پوپوف، فرمانده ارتش ۵۸ روسیه در اوکراین به شدت از فرماندهی نظامی ارتش انتقاد کرد و گراسیموف را متهم به خیانت علیه نیروهایش کرد که بلافاصله توسط گراسیموف اخراج شد. کرملین در این زمینه ورود نکرد. آنچه که مشخص است مقامات مخالف  شایگو و گراسیموف از نحوه درک جنگ و اقدامات ناسنجیده آنها انتقاد دارند و قصد شورش دیگری ندارد، اما برای کرملین وفاداری مهمتر از شایستگی است و در هر صورت از اقدامات شایگو و گراسیموف حمایت خواهد کرد.

منابع

• Is Putin’s private army in conflict with the Russian army?, https://www.trtworld.com/magazine/is-putins-private-army-in-conflict-with-the-russian-army-12796854
• Top Russian general’s dismissal reveals new crack in military leadership, https://www.pbs.org/newshour/world/top-russian-generals-dismissal reveals-new-crack-in-military-leadership