آشنایی با نظام بانکداری روسیه

به قلم:فرشته آب­نیکی، دانشجوی دکتری مطالعات روسیه

گفتار فصل نخست: تاریخچه نظام بانکداری در روسیه

بانکداری روسیه در دوران تزاری

تاریخچه بانکداری روسیه به قرن شانزدهم میلادی باز می‌گردد، زمانی که در شهرهای بزرگ روسیه صرافان شروع به فعالیت کردند. آنها با تبدیل ارزهای خارجی و ارائه خدمات مالی به بازرگانان و صنعتگران، نقش مهمی در توسعه اقتصاد روسیه ایفا کردند. در قرن هجدهم میلادی، دولت روسیه شروع به ایجاد بانک‌های دولتی کرد.

اولین بانک دولتی روسیه در سال ۱۷۶۴ با عنوان «بانک امپراتوری روسیه» تأسیس شد. این بانک وظیفه تأمین مالی دولت و ارتش روسیه را بر عهده داشت و این کار را از طریق ارائه وام‌های دولتی، انتشار اوراق قرضه دولتی، و خرید املاک و مستغلات دولتی انجام می‌داد. بانک امپراتوری روسیه وام‌های دولتی را به دولت روسیه با نرخ بهره‌های مختلفی ارائه می‌داد. این نرخ بهره‌ها معمولاً پایین‌تر از نرخ بهره‌های بازار بود تا دولت روسیه بتواند هزینه‌های خود را کاهش دهد. همچنین این بانک اوراق قرضه دولتی منتشر می‌کرد که توسط سرمایه‌گذاران خصوصی خریداری می‌شدند. علاوه بر این، این بانک املاک و مستغلات دولتی را خریداری می‌کرد. این املاک و مستغلات سپس توسط دولت روسیه برای تأمین هزینه‌های خود استفاده می‌شدند. بطور کلی تأمین مالی دولت و ارتش روسیه از طریق بانک امپراتوری روسیه نقش مهمی در توسعه اقتصاد روسیه ایفا کرد. این کار به دولت روسیه کمک کرد تا هزینه‌های خود را تأمین کند و به ارتش روسیه کمک کرد تا قدرتمندتر شود.

در قرن نوزدهم میلادی، بانکداری روسیه شاهد رشد و توسعه چشمگیری بود. در این دوره، بانک‌های خصوصی نیز در روسیه تأسیس شدند و فعالیت بانکداری در سطح ملی گسترش یافت.

در سال ۱۸۶۰  «بانک دولتی امپراتوری روسیه» تأسیس شد. این بانک وظیفه تنظیم سیاست پولی و مالی روسیه را بر عهده گرفت. همچنین، این بانک مسئول نظارت بر عملکرد بانک‌های تجاری روسیه و حفظ ثبات اقتصادی روسیه بود. تأسیس بانک مرکزی روسیه به دلایل مختلفی انجام شد. یکی از دلایل این بود که اقتصاد روسیه در آن زمان در حال رشد بود و نیاز به یک نهاد مستقل برای تنظیم سیاست پولی و مالی احساس می‌شد. دلیل دیگر این بود که روسیه در آن زمان تحت تأثیر کشورهای غربی بود و می‌خواست سیستم بانکداری خود را با سیستم بانکداری کشورهای غربی هماهنگ کند. بانک مرکزی روسیه در ابتدا دارای سرمایه اولیه‌ای معادل ۵۰ میلیون روبل بود.

بانکداری روسیه در دوران شوروی

نظام بانکداری در دوران شوروی تحت کنترل دولت بود. در این دوران، بانک‌های خصوصی ممنوع بودند و تنها بانک مرکزی شوروی مجاز به انجام فعالیت‌های بانکی بود. بانک مرکزی شوروی وظیفه تنظیم سیاست پولی و مالی اتحاد جماهیر شوروی را بر عهده داشت و مسئول انتشار پول ملی اتحاد جماهیر شوروی، یعنی روبل شوروی، بود.

بانکداری روسیه در دوران شوروی دارای نقاط قوت، ضعف و چالش بود.

از نقاط قوت این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ثبات اقتصادی: دولت شوروی با کنترل دقیق بر سیستم بانکی، توانست ثبات اقتصادی را در اتحاد جماهیر شوروی حفظ کند.
• تمرکز منابع مالی: دولت شوروی با کنترل بر سیستم بانکی، توانست منابع مالی را در اختیار پروژه‌های اقتصادی مهم قرار دهد.

از نقاط ضعف این سیستم می‌توان موارد زیر را نام برد:

• عدم انعطاف‌پذیری: سیستم بانکی شوروی انعطاف‌پذیری کمی داشت و نمی‌توانست به سرعت به تغییرات اقتصادی پاسخ دهد.
• فساد: دولت شوروی از سیستم بانکی برای تأمین مالی فعالیت‌های غیرقانونی خود استفاده می‌کرد.

چالش‌های اصلی بانکداری روسیه در دوران شوروی عبارت بودند از:

• عدم رقابت: عدم وجود بانک‌های خصوصی باعث می‌شد که رقابت در سیستم بانکی وجود نداشته باشد و این امر منجر به کاهش کیفیت خدمات بانکی می‌شد.
• فساد: فساد در سیستم بانکی شوروی یکی از مشکلات جدی بود که باعث کاهش اعتماد مردم به بانک‌ها می‌شد.

بانکداری در فدراسیون روسیه

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه به یک اقتصاد بازار آزاد تبدیل شد. این امر منجر به تغییرات اساسی در سیستم بانکداری روسیه گردید. در دوران شوروی، بانکداری تحت کنترل دولت قرار داشت و فعالیت بانک‌های خصوصی ممنوع بودند. پس از فروپاشی شوروی، بانک‌های خصوصی مجدداً مجاز به فعالیت شدند. تأسیس مجدد بانک‌های خصوصی یکی از مهمترین رویدادهای تاریخی در نظام بانکداری روسیه بود. این امر منجر به تحولات اساسی در سیستم بانکداری روسیه شد و نقش مهمی در توسعه اقتصاد روسیه ایفا کرد اما با چالش‌هایی روبرو شد:

• فقدان تجربه: بسیاری از بنیانگذاران بانک‌های خصوصی در روسیه تجربه کافی در زمینه بانکداری نداشتند.
• فساد: فساد در سیستم بانکی روسیه یکی از مشکلات جدی بود و باعث کاهش اعتماد مردم به بانک‌ها شد.
• بی‌ثباتی اقتصادی: اقتصاد روسیه در حال گذار از یک اقتصاد دستوری به یک اقتصاد بازار بود و این امر باعث ایجاد بی‌ثباتی در سیستم بانکی شد.

با وجود این چالش‌ها، تأسیس مجدد بانک‌های خصوصی تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد روسیه داشت. در سال ۱۹۹۱، تنها ۱۲ بانک خصوصی در روسیه وجود داشت اما در حال حاضر ۳۵۳ بانک، ۳۵۳۰۰ شعبه و ۱۰۵۴۷۵ دستگاه خودپرداز در روسیه وجود دارد. در حال حاضر، روسیه دارای یک سیستم بانکداری مدرن و توسعه‌یافته است.

در گفتار دوم به بررسی ساختار نظام بانکی روسیه خواهیم پرداخت.