ابعاد گسترش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در اوراسیا

#اختصاصی

به قلم: توحید ورستان؛ کارشناس مسائل انرژی

در سال‌های اخیر بحث دلارزدایی از اقتصاد به یکی از مباحث چالش برانگیز در اقتصاد بین‌الملل تبدیل شده است. زیرا بسیاری از کشورهای جهان عمدتا در جنوب جهانی دلاریزه شدن تجارت را به نفع هژمونی ایالات متحده دانسته و به دنبال خنثی کردن این اهرم فشار تلقی می‌کنند. این انگیزه به ویژه پس از جنگ اوکراین و تحریم اقتصادی روسیه در میان برخی از شرکای ایالات متحده مانند عربستان و امارات نیز مطرح شده است. بطوریکه اخیرا عربستان آمادگی خود برای استفاده از یوآن چین در فروش نفت خود به چین را اعلام کرد.

در تلاش برای دستیابی به استقلال مالی و ژئوپلیتیکی، کشورهای مانند روسیه و چین و ائتلاف‌هایی  از جمله بریکس و اتحادیه اوراسیا در حال توسعه جایگزین‌هایی برای سیستم پرداخت مبتنی بر دلار بوده‌اند. در این میان، در سال‌های اخیر توسعه زیرساخت‌های فناوری، به‌ویژه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال، نوید راه‌های نوین برای دستیابی به این اهداف سیاستی را داده و انگیزه جدیدی به دستور کار دلارزدایی افزوده است.

بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال ویژگی‌های کلیدی مانند کارایی، و قابلیت برنامه ریزی را ارائه و قادر به پشتیبانی از برنامه‌های مالی جدید خارج از سیستم مالی سنتی هستند. بنابراین، این ابزارها می‌توانند زیرساخت‌ها، نهادها و مکانیسم‌های سنتی مالی و البته هژمونی دلار را به چالش بکشند.

باید توجه داشت که بازیگران سیستم مالی جهانی که زیرساخت‌های فعالیت‌های مالی مانند پرداخت و تجارت را فراهم می‌کنند، از قدرت قابل توجهی برخوردارند. آنها می‌توانند بر هنجارها، قوانین جهانی و اعمال تحریم‌ها تأثیر بگذارند. این امر با حذف روسیه و ایران از سیستم پیام‌رسانی بانکی سوئیفت نمایان شد. کشورهایی که تلاش می‌کنند جایگزین‌هایی برای زیرساخت‌های مالی تحت کنترل ایالات متحده ایجاد کنند، با استفاده از بلاک چین و ارزهای دیجیتال می‌توانند مزایای قابل توجهی از نظر هزینه، کارایی، سهولت استفاده و برنامه‌های کاربردی ارائه دهند.

استقبال جهانی از ارزهای دیجیتال

براساس گزارش تحقیقاتی صندوق بین‌المللی پول (IMF)، اکثر بانک‌های مرکزی سراسر جهان به دنبال ارزیابی امکان انتشار ارزهای دیجیتال هستند. بر اساس گزارش بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی (BIS) حدود ۹۳ درصد از مقامات پولی سراسر جهان در حال ارزیابی کاربرد ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDCs) و بیش از ۱۰۰ کشور به دنبال امکان صدور CBDC برای استفاده خرده‌فروشی هستند.[۱]

براساس برآورد شورای آتلانتیک؛ ۱۱۴ کشور که بیش از ۹۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، اکنون ارز دیجیتال بانک مرکزی را راه‌اندازی کرده‌اند یا در حال ارزیابی آن هستند. این تعداد در اواسط سال ۲۰۲۰ تنها ۳۵ کشور بود. حداقل ده کشور cbdc‌ را به طور کامل راه اندازی کرده‌اند که در این میان چین بزرگترین کشور اجراکننده آزمایشی ارز دیجیتال است.[۲]

در این میان، تقاضا برای راهکارهای آنلاین در اقتصاد اوراسیا نیز افزایش یافته است. این روند، استفاده از پول نقد را کاهش و شکل گیری یک اقتصاد دیجیتال منطقه‌ای را تسریع می‌بخشد که تاثیری فراتر از مرزهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) خواهد داشت. این روند برای عملکرد کشورهای عضو EAEU شامل ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه است. البته چین، ویتنام و صربستان که دارای توافقنامه تجارت آزاد تجاری با اتحادیه اوراسیا هستند نیز در این راه اقدامات مهمی به ویژه چین، انجام داده اند. اما موفقیت و سرعت این روند به عملکرد بانک‌های مرکزی EAEU در توسعه ارزهای دیجیتال ملی بستگی دارد.

تا سال ۲۰۲۵، کشورهای عضو EAEU قصد دارند یک بازار مالی مشترک ایجاد کنند که برای غلبه بر کسری مالی و منابع طراحی شده است. اعضای اتحادیه خواهان ایجاد قواعد بازی مشترک در بخش‌های بیمه، بانک و صرافی هستند، زیرا از تغییرات گسترده جهانی در زمینه پرداخت و تسویه مصون نیستند.

نقش پیشروی روسیه با روبل دیجیتال

بدون تردید یکی از پیشگامان دلارزدایی از طریق گسترش ارز دیجیتال، روسیه است. بانک مرکزی روسیه پروژه روبل دیجیتال را برای نخستین بار در سال ۲۰۲۰ ارائه و یک سال بعد نمونه اولیه پلت‌فرم ارز دیجیتال را راه اندازی کرد. در واقع، روبل دیجیتال شکلی از پول ملی است که توسط بانک مرکزی منتشر خواهد شد.

نخستین مرحله آزمایش روبل دیجیتال در سال ۲۰۲۲ انجام شد. سیزده بانک روسی از طریق باز کردن کیف پول‌های دیجیتال برای و شهروندان به آن پیوستند. مرحله دوم آزمایش تا پایان سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت. در حال حاضر ۱۹ بانک دیگر به این طرح ملحق شده‌اند و این فرآیند واسطه‌ها را در قالب صرافی‌ها، کارگزاران و شرکت‌های بیمه به هم متصل می‌کنند.

طبق اعلام بانک مرکزی، عملیات با روبل دیجیتال بلافاصله پس از ایجاد چارچوب قانونی آغاز خواهد شد. در آینده، آزمایش حالت آفلاین، توسعه پروتکل‌ها برای تراکنش‌های فرامرزی، مبادله روبل دیجیتال با ارز خارجی و امکان باز کردن کیف پول برای مشتریان غیر مقیم انجام می‌شود.

در حال حاضر، یک گروه حدودا ۶۰۰ نفری به عنوان کاربر در مرحله آزمایشی شرکت کرده‌اند که بتدریج این گروه به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت و به طیف وسیع‌تری از اشخاص تجاری و افراد اجازه می‌دهد از این پلت فرم استفاده و در توسعه و آزمایش آن مشارکت کنند. در سال آینده، عملیات آزمایشی روبل دیجیتال با افزودن پرداخت از طریق کدهای QR پویا و نقل و انتقالات بین نهادهای تجاری تکمیل خواهد شد. مراحل پروژه آزمایشی تا پایان سال ۲۰۲۳ و تمام سال ۲۰۲۴ در حال انجام است.[۳]

راه اندازی تنگه دیجیتال در قزاقستان

پروژه آزمایشی «تنگه دیجیتال» Digital Tenge در سال ۲۰۲۱ توسط بانک ملی قزاقستان با مشارکت شرکای بین المللی و جامعه متخصص راه‌اندازی شد. نتایج این پروژه امکان سنجی این طرح را تایید و در سال ۲۰۲۲، بانک ملی به مطالعه مزایا و هزینه‌های معرفی تنگه دیجیتال ادامه داد. آماده سازی پلت فرم دیجیتال تنگه توسط مرکز توسعه پرداخت و فناوری‌های مالی، یکی از شرکت‌های تابعه بانک ملی قزاقستان انجام می‌شود.

مطابق با نقشه راه بانک ملی، برای سال ۲۰۲۳-۲۰۲۴ برنامه ریزی شده تا پلتفرم تنگه دیجیتال را در قزاقستان راه اندازی کند و تا سال ۲۰۲۵ شرکت کنندگان و خدمات جدید افزایش می‌یابد.

با معرفی تنگه دیجیتال، پول نقد و غیر نقد در قزاقستان همچنان در گردش خواهد بود و ارز دیجیتال در کنار آنها، جایگزین مدرن و کارآمد را ارائه می‌دهد. با این حال، توسعه و اجرای مقررات قانونی تنگه دیجیتال نیاز به بررسی کامل دارد و می‌تواند پس از ارزیابی نتایج عملیات آزمایشی برای شرکت کنندگان در پلت فرم آن، اجرا شود.

یکی از اهداف اصلی تنگه دیجیتال، افزایش کاربران مالی از طریق تسهیل دسترسی افراد، از جمله مناطق دور افتاده، با استفاده از تلفن‌های هوشمند است.  همچنین، معرفی Digital Tenge باعث ارتقاء کارایی پرداخت‌های برون مرزی خواهد شد. تنگه دیجیتال این پتانسیل را دارد که فعالیت اقتصادی کشور را با تسریع پرداخت‌ها و مقرون به صرفه، به ویژه برای تراکنش‌ها و نقل و انتقالات برون مرزی، بهبود بخشد.[۴]

شتاب گرفتن یوآن دیجیتال

یکی دیگر از کشورهای مهم در اوراسیا که توانسته در بحث راه اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی موفق بوده، چین است. معاون رئیس بانک خلق چین در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که برنامه آزمایشی یوآن دیجیتال به تدریج به کل استان‌های گوانگدونگ، سیچوان، هبی و جیانگ سو گسترش خواهد یافت.  این برنامه آزمایشی در حال حاضر گسترش یافته و در مجموع ۲۳ شهر در سراسر چین از جمله شهرهای پکن، شانگهای و تیانجین استفاده می‌شود.

یوان دیجیتال چین، ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) بوده که توسط بانک خلق چین (PBOC)  منتشر شده و ارزش آن برابر با رنمینبی (RMB) است. براساس برآوردها، تراکنش‌های CBDC نسبت به روش‌های مرسوم مانند پرداخت‌های الکترونیکی یا بانکداری الکترونیکی «سریع‌تر، ارزان‌تر و از لحاظ نظری امن‌تر هستند».

در ژانویه ۲۰۲۲، PBOC  گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه ۲۶۱ میلیون نفر کیف پول دیجیتال یوان راه اندازی کرده‌اند. این رقم برابر با جمعیت روسیه، آلمان و کانادا است، بنابراین این یک دستاورد قابل دفاع است. از سوی دیگر، تقریباً ۹۰۳.۶ میلیون نفر از پرداخت‌های تلفن همراه در چین استفاده می کنند، بنابراین نرخ جذب ۲۸.۸۹ درصد و تقریبا کمتر بوده است.[۵]

اخیرا نیز بورس نفت و گاز شانگهای (SHPGX) اعلام کرده است، از یوان دیجیتال (ارز دیجیتال بانک مرکزی چین) برای نخستین بار در تسویه معامله نفت استفاده می‌کند. ۱۹ اکتبر شرکت نفتی PetroChina International  چین با استفاده از یوان دیجیتال یک میلیون بشکه نفت خام خریداری کرد که در راستای برنامه پکن مبنی بر ترویج استفاده از یوان دیجیتال در تجارت بین‌المللی است.

نتیجه گیری

همانطور که ملاحظه شد، راه اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی به عنوان ابزاری در راستای دلارزدایی در میان کشورهای اوراسیا به ویژه سه کشور مهم و تاثیرگذار روسیه، چین و قزاقستان با شتاب بیشتری دنبال می‌شود.

برای مدت طولانی، سیستم مالی جهانی به نوعی منافع کشورهای غربی را تامین می‌کرد و بسیاری از کشورهای جنوب جهانی با نابرابری اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کردند و اکنون، ارزهای دیجیتال  بانک مرکزی گامی در راستای پر کردن این شکاف محسوب می‌شود.

براساس برآوردها اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، استفاده از ارزهای دیجیتال در روسیه و آسیای مرکزی احتمالاً تا سال ۲۰۲۷ رایج خواهد شد. این امر اثربخشی تحریم‌های غرب را کاهش می‌دهد و اطلاعات اقتصادی که ایالات متحده و غرب از نظارت بر تراکنش‌های شبکه سوئیفت به دست می‌آورند، کاهش می‌دهد.

در مجموع، بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال می‌توانند به قدرت‌های در حال ظهور کمک کند تا سیستم مالی جهانی را دلارزدایی کنند و خطر هژمونی دلار را کاهش دهند. در عین حال، آنها پتانسیل ایجاد یک سیستم مالی منصفانه، کارآمد و فراگیر را دارند. از آنجایی که فناوری حرکت به سمت نظم پولی متعادل‌تر و چندقطبی را تسریع می‌کند، کشورها باید با یکدیگر همکاری کنند تا معماری مالی جدید و بهتری اطمینان حاصل کنند.

منابع:

[۱] https://atozmarkets.com/news/imf-report-reveals-global-central-banks-exploring-digital-currency

[۲] https://www.economist.com/special-report/2023/05/15/central-bank-digital-currencies are-talked-about-more-than-coming-to-fruition

[۳] https://www.russia-briefing.com/news/the-digital-ruble-latest-updates.html/

[۴] https://en.inform.kz/news/digital-tenge-project-breakthrough-in-kazakhstans-finance-system-b4ed26/

[۵] https://www.fpri.org/article/2023/06/china-is-doubling-down-on-its-digital-currency/