#اختصاصی
به قلم: سهیل فرهمند، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه دانشگاه تهران
به دنبال برگزاری انتخابات ریاست کل خودمختاری قبرس شمالی در تاریخ ۲۰ اکتبر سال ۲۰۲۵ میلادی و انتخاب طوفان ارهورمان از جبهه جمهوری خواهان ترک در این منطقه و شخصیت مخالف دولت وقت ترکیه، این نتایج میتواند بر سیاست خارجی دولت عدالت و توسعه ترکیه در منطقه و جهان تاثیرگذار باشد.
شکاف بین ترکیه و قبرس شمالی و تضعیف قدرت چانه زنی ترکیه در اروپا
از سال ۱۹۷۴ میلادی که یک حمله نظامی توسط دولت وقت ترکیه به رهبری بولنت اجویت علیه حاکمیت قبرس متحد در جزیرهای به این نام جهت حمایت و دفاع دولت ترکیه از ترکان ساکن در منطقه شمالی این جزیره (به ضم دولت ترکیه) صورت گرفت این منطقه به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم بندی شد که در بخش شمالی آن منطقه خودمختار قبرس ترک شمالی شکل گرفت که این منطقه مذکور بیش از ۵ دهه است تنها توسط دولت جمهوری ترکیه به رسمیت شناخته شده است و با نفوذ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و امنیتی این دولت اداره میشود و از بسیاری از جهات به ساختار سیاسی و اداری ترکیه شباهتهای قابل لمسی دارد. در طی سالهای اخیر اکثر دولتهایی که در این خودمختاری کوچک حکومت کرده اند با دولت وقت آنکارا در یک سو و جهت گیری سیاسی قرار داشته اند که آخرین نمونه آن دولت ارسین تاتار بود که در یک جهت و آرمان سیاسی با حزب عدالت و توسعه ترکیه قرار داشت که در نتیجه انتخابات ریاست این خودمختاری که در تاریخ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۵ میلادی از میان ۲۰۰ هزار واجد شرایط رای دهی از مجموع ۴۰۰ هزار ساکن این خودمختاری به عمل آمد شاهد برتری ۶۷ درصدی طوفان ارهورمان از سوی جبهه جمهوری خواهان ترک و مخالف دولت عدالت و توسعه ترکیه در سیاست خارجی در مقابل رئیس پیشین این خودمختاری ارسین تاتار با کسب ۳۰ درصد آراء بودیم. این انتخابات از دو حیث تاریخی و شرایط فعلی منطقهای و جهانی برای دولت عدالت و توسعه ترکیه دارای اهمیت بود به طوری که چندین شخصیت سیاسی، فرهنگی و ورزشی این کشور برای حمایت از تاتار وارد قبرس شمالی شدند همچنین جبهه احزاب اسلامگرا و نزدیک به دولت ترکیه نیز با انتشار بیانیهها و برگزاری گفتوگوهای تلویزیونی مختلف به حمایت از این کاندیدای انتخاباتی پرداختند اما علیرغم تلاشهای دولتی و برنامه ریزی شده دولت ترکیه از نامزد محبوب خودشان در این انتخابات شاهد پیروزی طوفان ارهورمان که نزدیک به حزب غربگرای جمهوری خلق در ترکیه است بودیم. نتیجه حاصل از این انتخابات به نوعی روند توازن قدرت، قدرت چانه زنی و تسلط دولت ترکیه بر اوضاع داخلی و سیاست خارجی در سطح منطقه و جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد زیرا در گام نخست ارهورمان رئیس جدید این خودمختاری بر خلاف میل دولت ترکیه که معتقد بر حل مسئله قبرس ترک شمالی و شناسایی رسمی آن در جامعه اروپایی و جهانی با تکنیک دو دولتی است اما این فرد و جناحی که در این گستره جغرافیایی و سیاسی کوچک بر روی کار آمده اند معتقد بر راه حل این موضوع از طریق راه حل فدراسیون هستند که در این نقطه دوری و عدم تطابق فکری میان طرفین خودنمایی میکند اما این تفاوت رویکرد هر چند به ضرر دولت اردوغان است اما در سوی دیگر در داخل ترکیه حزب جمهوری خلق به رهبری اوزگور اوزل با توجه به نزدیکی رویکرد و نگرش سیاسی حزب روی کار آمده و شخص طوفان ارهورمان در قبرس شمالی میتواند قدرت سیاسی و دیپلماسی حزب جمهوری خلق در قبرس شمالی و سطح منطقهای و جهانی را افزایش بدهد که این خود گامی از شکاف میان دولت ترکیه و قبرس شمالی به مرور زمان است. اما از طرفی دیگر با توجه به نگرش و گفتمان متفاوت جناح جدید مسلط بر ساختار سیاسی قبرس شمالی مبتنی بر راه حل فدراسیونی در رابطه با حل مسئله قبرس و شناسایی این خودمختاری در سطح بینالملل میتواند دشمن قدیمی دولت ترکیه یعنی یونان را که خود در بخش جنوبی این جزیره دارای منافعی تحت عنوان قبرس جنوبی است را در مقابل دولت ترکیه و ادعاهای اراضی میان دو طرف قدرتمندتر بکند زیرا قبل از روی کار آمدن کابینه ارهورمان در نیکوزیا ارسین تاتار در مقابله و تعامل با دولت آتن گوش به فرمان آنکارا بود و دستورات و راهنماییهای او را اجرا میکرد اما دولت جدید طبق گفته طوفان ارهورمان به دنبال مشاوره و تعامل سازنده با دولت ترکیه است و به هیچ عنوان اجازه دخالت و اعمال قدرت مضاعف در مسائل داخلی و خارجی قبرس شمالی را به دولت ترکیه نمیدهد و علاوه بر اینکه برگ دیگری از شکاف و عدم هماهنگی میان دولت ترکیه و قبرس شمالی را نشان میدهد توان سیاسی و حقوقی دولت یونان در برابر دولت ترکیه و در کنار اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد را نیز تقویت میکند. همچنین ضمن اینکه توان سیاسی و حقوقی دولت یونان را در جامعه جهانی تقویت میشود به واسطه نزدیکی حزب جمهوری خلق ترکیه به دولت کنونی قبرس شمالی، هم جایگاه بینالمللی این حزب را تحت رویکرد عقیده به فدراسیون در حل مسئله قبرس تقویت میکند و هم اگر این مسئله نتیجه مثبت و مفیدی را برای ترکیه و حاکمیت قبرس شمالی در بر بگیرد سبب افزایش محبوبیت حزب جمهوری خلق را در مقابل ائتلاف حزب عدالت و توسعه_حزب حرکت ملیگرا خواهد شد.
افزایش شجاعت کردهای ترکیه و سوریه در میز مذاکره با آنکارا
یکی از تبعاتی که میتواند برای سیاست داخلی و به طبع سیاست خارجی دولت ترکیه از نتیجه این انتخابات متصور شد تضعیف جایگاه قدرتمند ترکیه در نظر کردهای ترکیه و سوریه است به نوعی که در داخل ترکیه کردهای این کشور که با نمایندگی حزب کردی دم پارتی و ریاست مشترک تونجر باقرخان و تولای حاتماوغلو در چارچوب پروژه صلح و یا ترکیه بدون ترور (ادبیات دولت ترکیه) در حال مذاکره با دولت این کشور برای رسیدن به یک نتیجه مشترک و مفید برای حل مسئله کرد هستند شاهد تغییر چارچوب مذاکره آنها باشیم. پس از این شکست دولت ترکیه در حمایت از ارسین تاتار کاندیدای ویژه مدنظر آنها به طوری که ساعاتی قبل از اعلام نتایج رسمی دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملیگرا و شریک سیاسی اردوغان در ائتلاف حاکمیتی این کشور اعلام کرده بود که اگر نتیجه انتخابات چیزی به جزء پیروزی ارسین تاتار شد بایستی مجلس محلی این خودمختاری جلسهای فوری تشکیل دهد و این انتخابات را باطل اعلام کند. همچنین از طرف مقابل دولت نیز دوران کالکان یکی از فرماندهان ارشد پ.ک.ک در پیامی این شکست تاتار را در اصل شکست دولت ترکیه در تلاش سیاست بینالمللی خود عنوان کرد و این را زمینه شکست دولت این کشور در مسائل داخلی و حتی تجزیه این کشور ارزیابی کرد و زمانی که این شکست سیاسی ترکیه در قبرس شمالی که حیاط خلوت ترکیه در همسایگی خود با اروپا به حساب میآید به طوری که چندین هزار نظامی و غیر نظامی ترکیهای به عنوان شهروند در این منطقه خودمختار زندگی میکنند و تابعیت قبرس شمالی را دارند و هم بیاینه آخر کالکان از فرماندهان ارشد پ.ک.ک را در کنار یکدیگر قرار میدهیم نتیجهای که حاصل میشود این است که احتمالا حزب دم پارتی که طرف مذاکره کردها با دولت است دیگر در موضع ضعف نسبی قرار نگیرد و علاوه بر اینکه کلیه خواستههای طرف مقابل را اجرا نکند و همچنین مطالبهها و طرحهای جدیدی را در مقابل دولت عدالت و توسعه داخل کمیسیون همبستگی، برادری و برابری مطرح کند تا بتواند به نوعی امتیازات جدیدی را از دولت دریافت کند و یا در کمترین چشم انداز مطالبات معوق خود را به نتیجه برساند. در خارج از مرزهای ترکیه و در شمال و شمال شرق سوریه، اداره خودمختار شمال و شمال شرق سوریه و شبه نظامیان قسد نیز دیگر آن موضع و برنامه مطرح قبلی مبنی بر مصالحه با حکومت موقت سوریه و مذاکره سازنده با دولت آنکارا را در حد امکان در موقعیت مذاکره با آنکارا در پیش نگیرد و طرح و برنامه سیاسی، نظامی و امنیتی سختتر و جدیدی را در قبال ترکیه رونمایی کنند و مبتنی بر آن به تعامل با ترکیه از موضع قدرت بیشتری بپردازند که این نیز از پوششهای خبری رسانههای غیر رسمی اداره خودمختار شمال و شمال شرق سوریه و رسانههای رسمی آنها از نتایج انتخابات ریاست خودمختاری قبرس شمالی با ادبیات (نخستین شکست منطقهای ترکیه در ۲۰۲۵، مهربانی برای ترکان قبرس، عدم توجه به حقوق کردها و اشغالگری) قابل بررسی و ارزیابی است و به گونهای میتوان گفت احتمالا افزایش شجاعت کردهای ترکیه و سوریه در میز مذاکره با آنکارا را شاهد خواهیم بود.
کریدور هند_عرب_مدیترانهای و مثلث انرژی میدان پیش روی تقابل ترکیه و قدرتهای منطقهای
اما یکی دیگر از ابعادی که میتوان از نتیجه این انتخابات مذکور برای سیاست خارجی ترکیه در نظر گرفت تقابل با غرب و رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا و شرق دریای مدیترانه است دو موقعیت راهبردی و ویژه لجستیکی که از هر دو طرف با طرحهای کلان صهیونیستی_آمریکایی میتوان گفت جهت دور زدن و محاصره اقتصادی و امنیتی ترکیه طراحی شده است. نخستین طرح موجود جهت تحقق این مسئله احتمالی که ذکر شد کریدور لجستیکی و تجاری هند_عرب_مدیترانهای است که طی سالهای اخیر با توجه به تقابل تجاری و ژئوپلیتیکی میان هند و چین در جنوب شرق آسیا جهت نفوذ به بازارهای جهانی به ویژه اروپایی باعث شده است که هر دو قدرت اقتصادی جهانی برای این امر به دنبال راهکارها و برنامههای مختلفی باشند یکی از این راهکارها از منظر کشور هندوستان همگرایی و نزدیکی با محور صهیونیستی_غربی تحت کریدور لجستیکی و تجاری هند_عرب_مدیترانهای است تا کالا و انسان را از بندر بمبئی هند تا بندر حیفای اسرائیل به واسطه مسیر ترکیبی ریلی و دریایی منتقل کند و در این میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه امارات نیز نافع خواهد بود اما یکی از طرحهای جدیدی که در دستور کار دیپلماسی منطقهای ترکیه قرار گرفته است تقویت روابط خود با دولتهای عربی حاشیه خلیج فارس نظیر قطر، کویت و عمان با بستن قراردادها و تفاهمنامههای همکاری دو جانبه است که این امر احتمالا در راستای تقابل با محور هندی_صهیونی و پیشگیری از تقویت این محور با تحکیم روابط خود به عنوان یک بازیگر فعال منطقهای با این کشورهای مذکور است. این کریدور به اندازهای برای اسرائیل و غرب اهمیت دارد که در توافق نامه آتشبس میان رژیم صهیونیستی و حزب الله لبنان استقرار نیروهای حزب الله در بالای رودخانه لیتانی به دلیل عدم توانایی وارد کردن ضربه به بندر حیفا توسط این ساختار مقاومتی لبنانی بود. همچنین در بعد دیگر این بخش مسئله مثلث انرژی وجود دارد که گاز میدانهای گاز تامار و لویتیان از طریق بندر حیفا به سمت قبرس جنوبی سپس یونان و بعد از آن به اروپا میرسد که یکی از تهدیدات اصلی ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی ترکیه در شرق مدیترانه تحقق این خط تحت عنوان مثلث انرژی از طریق قبرس جنوبی و کسب منفعت یونان از آن است ترکیه که با استفاده از روشهای مختلف به دنبال مختل سازی این طرح است با امید پیروزی ارسین تاتار کاندیدای محبوب خود در تلاش جهت وارد کردن خلع به این مسیر در آینده روابط منطقهای خود بود اما پس از تغییر دولت در قبرس شمالی بر خلاف میل دولت عدالت و توسعه و معتقد به راه حل فدراسیونی و نزدیکی بیشتر با مجامع غربی این موقعیت راهبردی قبرس شمالی اگر که نگوییم از بین خواهد رفت از اهمیت قابل توجه آن کاسته خواهد شد. به همین دلیل نیز دولت ترکیه اکنون از طریق راههای غیر رسمی و نیابتی به دنبال تقویت توان خود در برابر این طرح است و رژیم صهیونیستی نیز از این موضوع غافل نیست و خبر پدید آمدن یک هسته کوچک نزدیک به سازمان تروریستی داعش در استان حکاری ترکیه میتواند بخشی از این تقابل نظامی و امنیتی آنکارا و تلآویو باشد.
تضعیف جایگاه ترکیه در آسیای مرکزی و محور ناتویی جهان ترک
یکی دیگر از اثرات مهم این شکست دولت ترکیه در انتخابات ریاست خودمختاری قبرس شمالی در منطقه آسیای مرکزی و محور ناتویی جهان ترک است. زیرا این منطقه جغرافیایی از لحاظ ژئوپلیتیکی در موقعیتی قرار گرفته است که کشورهای آن خودشان در عرصه روابط منطقهای و بینالمللی یک بازیگر فعال و پویا هستند و با ارتباط گیری با اتحادیه اروپا و چین نیاز مالی و سیاسی خود که کسب منافع کلان اقتصادی و حمایت غرب و شرق باشد را به دست خواهند آورد اما دولت ترکیه با تشکیل سازمان کشورهای ترک در سال ۲۰۰۹ میلادی درصدد ایجاد یک طرح ناتویی تحت عنوان جهان ترک است تا در تقابل با اتحادیه اروپا و تداوم ماموریت دولت آمریکا در منطقه برای دولت چین مانع تراشی کند و در آخرین نشست مشترکی که میان کشورهای آسیای مرکزی و اتحادیه اروپا به میزبانی سمرقند ازبکستان برگزار شد ضمن تاکید بر همکاری مشترک میان این کشورها و اتحادیه اروپا در زمینههای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پایان این نشست مذکور نسبت به قطعنامههای ۵۴۱ و ۵۵۰ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در رابطه با عدم شناسایی استقلال قبرس شمالی است تعهد خود را نشان دادند و در راستای اهداف اتحادیه اروپا و جامعه جهانی گامی مشترک و هدفمند برداشتند. و اعطای شهروندی فوری و حق استخدام در مراکز دولتی ترکیه به ترک تباران جهان نیز بخشی از این تلاشهای ترکیه برای همسو کردن کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی با طرحهای منطقهای خود است اما عدم رسمیت قبرس شمالی از سوی کشورهای زبان آسیای مرکزی و اعطای شهروندی فوری و حق استخدام در مراکز دولتی ترکیه به ترک تباران جهان هر کدام به صورت ویژه و اختصار قابل بحث و بررسی هستند. در رابطه با کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی و مسئله قبرس شمالی وجود همسایه قدرتمند سیاسی و تجاری نظر چین در کنار این کشورها و وجود کریدور راهبردی تراسیکا که کالا و افراد را از مرزهای چین با کشورهای آسیای مرکزی با استفاده از مسیر ترکیبی ریلی و دریایی به قفقاز جنوبی و پس از آن از طریق بندر راهبردی آناکلیای گرجستان به اروپا منتقل خواهد شد احتمالا ریسک بزرگی خواهد بود که از این پس در کنار ترکیهای قرار بگیرند که در قبرس شمالی که تمام توان خود را به صورت آزاد برای کنترل آن خرج کرده بود نفوذ سیاسی و امنیتی او کاهش شدیدی پیدا خواهد کرد. همچنین در زمینه اعطای شهروندی فوری و حق استخدام در مراکز دولتی ترکیه به ترک تباران جهان نیز در دو بعد قابل بحث است نخست اینکه در بعد فرهنگی روحیه پانترکیسم و هویت ترکی و نئو عثمانی ساکنان کشورهای ترک زبان قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و شهروندان آذری و ترکمن ایران را تقویت کند و توجه این اقشار را به سوی آنکارا معطوف کند در بعد دوم اینکه با توجه به اینکه مسئله افتتاح دالان تورانی ناتو موسوم به زنگزور در دستور کار جمهوری باکو، ترکیه و غرب قرار دارد و در اوایل سال ۲۰۲۶ میلادی نیز قصد افتتاح آن را دارند این اقدام عاملی جهت اقناع کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی برای اثبات گامهای مهم در جهت جهان توران و مسئله زنگزور است تا سران دولت این کشورها را با خود همراه کند.
منابع:
https://www.trthaber.com/haber/gundem/turk-soylu-topluluklar-yabanci-sayilmayacak-923231.html
https://www.trthaber.com/haber/gundem/turkiye-ile-kuveyt-arasinda-4-anlasma-imzalandi-923462.html
https://bianet.org/haber/northern-cyprus-president-elect-tufan-erhurman-sworn-in-312860
