#اختصاصی
به قلم: رضوانه حسنی، دانشجو دکتری زبان روسی دانشگاه تربیت مدرس
در قلب کوهستانهای داغستان، جایی که رودخانهها و درهها با زندگی و سنتهای مردم این دیار درآمیختهاند ، روستای تاریخی شایتلی (Шаитли) از منطقه تسونتین (Цунтинский район) هر ساله میزبان جشنی باستانی و شگفتانگیز است که در اولین یکشنبه فوریه برگزار میشود و «ایگبی (Игби)» نام دارد. این جشن نه تنها یک آیین محلی بلکه نمادی از پیوند دیرینه انسان با طبیعت و چرخههای فصلی است، جشنی که در تاریکی و سرمای زمستان، نور و شور زندگی را در دل مردم روشن میکند و هویتی منحصر به فرد برای فرهنگ آیینی داغستان رقم میزند. ایگبی با ترکیب نمایش، آیین و سرگرمی اجتماعی فرصتی است تا مردم هم شادی و شور زندگی را تجربه کنند و هم ارزشهای جمعی و مشارکت اجتماعی را به نسلهای جدید منتقل کنند.
جشن با شخصیتهای نمادین و آیینی شکل میگیرد. شخصت اول کویدیلی (Квидили) است؛ غولی با سر و دهان بزرگ که نماد قدرت طبیعت، چرخه زندگی و دگرگونیهای فصلی به شمار میرود. حضور کویدیلی در جشن بیش از آنکه صرفاً جنبه نمایشی داشته باشد، بیانگر احترام مردم داغستان نسبت به نیروهای طبیعی است که بر زندگی آنان اثر میگذارند. فردی که نقش کویدیلی را ایفا میکند، سر ملبس و نمادین را بر میلهای دو متری حمل میکند و بدن خود را در لباس بلند چرمی از پوست گوسفند میپوشاند؛ به گونهای که دستها و پاهای او کاملاً پنهان هستند و این پوشش، جلوهای اسرارآمیز و فراطبیعی به شخصیت میبخشد. این طراحی آیینی، حس شکوه، ترس و احترام را همزمان در تماشاگران زنده میکند و یادآور این است که انسان در برابر طبیعت باید همواره فروتن باشد و با آن در هماهنگی زندگی کند.
در کنار کویدیلی، گروهی از بوتسیها (боци) مراسم را هدایت میکنند؛ جوانانی که با نقابهای گرگ و لباسهای ویژه. شمشیرهای چوبی و حرکات نمادین آنها، ترکیبی از نمایش آیینی و بازی جمعی است که هم هیجان و تنوع بصری به مراسم میبخشد و هم ارتباط اجتماعی و آیینی میان نسلها را حفظ میکند. این جوانان حق سخن گفتن مستقیم ندارند و از طریق پسران کمسن همراهشان با تماشاگران ارتباط برقرار میکنند؛ روشی که علاوه بر افزایش جذابیت نمایش، تأکیدی است بر اهمیت ساختار اجتماعی، سلسلهمراتب و انتقال دانش آیینی از بزرگترها به نسلهای کوچکتر.
همچنین، ایگ (иг)، نان حلقهای ویژهای که محور اصلی جشن است، به عنوان نمادی از برکت، اتحاد و مشارکت جمعی عمل میکند. جمعآوری ایگها از خانههای اهالی نه تنها یک آیین نمایشی است، بلکه بیانگر اهمیت همکاری و همبستگی در زندگی روستایی است. هر خانواده با آماده کردن ایگ خود در این مراسم شرکت میکند و به نوعی مسئولیت فردی و جمعی را نشان میدهد. این نان با شکل حلقهای خود، نمادی از چرخه کامل زندگی، استمرار سنتها و پیوند نسلهاست و یادآور آن است که هر فرد بخشی از یک جامعه بزرگتر است که بدون همکاری و مشارکت نمیتواند پایدار بماند.
علاوه بر این، هر یک از این شخصیتها و نمادها، لایههای فرهنگی و اجتماعی پیچیدهای را به نمایش میگذارند. کویدیلی نماد نیروی مطلق طبیعت است که همزمان نماینده تهدید و محافظت زندگی است. بوتسیها نماد نظم، بازی و انتقال فرهنگی هستند و ایگ، نماد برکت و پیوند اجتماعی است. این ترکیب باعث میشود جشن ایگبی نه تنها سرگرمکننده باشد، بلکه به مخاطبان پیامهای عمیق اجتماعی و فرهنگی منتقل کند؛ پیامهایی درباره احترام به طبیعت، اهمیت همکاری جمعی، پایبندی به سنتها و ارزشهای مشترک و در نهایت یادآوری نقش هر فرد در ساختن یک جامعه پویا و همبسته.
به این ترتیب، شخصیتها و نمادهای جشن «ایگبی» بیش از آنکه صرفاً عناصر نمایشی باشند، چارچوبی برای آموزش آیینی، تقویت همبستگی اجتماعی و انتقال فرهنگ به نسلهای جدید فراهم میآورند و نشان میدهند که چگونه یک جشن مردمی میتواند همزمان ارزشهای اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی را در دل مردم زنده نگه دارد.
روند برگزاری جشن
صبح روز جشن، بوتسیها با همراهی پسران ۷ تا ۱۰ ساله به میدان مرکزی روستا (годекан) میآیند و با لباسها و نقابهای ویژه، شروع به جمعآوری ایگها از خانههای اهالی میکنند. این روند نمادی از ارتباط میان اعضای جامعه است اگر صاحب خانه آماده نباشد، بوتسیها با شوخیها و تنبیههای نمادین او را وادار به آماده کردن ایگ میکنند؛ این بخش از مراسم به نوعی آموزش آیینی نظم و مسئولیتپذیری است. در جریان جمعآوری ایگها، زنان و تماشاگران نیز با شوخطبعی مشارکت میکنند و تلاش دارند بخشی از نانها را از دست بوتسیها بگیرند؛ این تعامل نمادی از شادی، بازی و هیجان جمعی است. پس از جمعآوری ایگها، دیگر شخصیتهای جشن وارد میدان میشوند: پزشک، شیطان، مردان جنگل، اسکلت، پلیس، گردشگران و سربازان و با نمایشهای کوتاه و سرگرمکننده فضای جشن را پر از شور و نشاط میکنند. سپس کویدیلی در میان تشویق جمعیت وارد میدان میشود و برای اهالی آرزوی محصول فراوان و سالی پربرکت میکند. فهرستی از افرادی که در سال گذشته کوتاهی کردهاند و کسانی که برجسته و پرتلاش بودهاند اعلام میشود و عدالت آیینی برقرار میگردد؛ در برخی آیینها خاطیان به صورت نمادین به آب فرو برده میشوند و این صحنه تعلیق و هیجان خاصی به جشن میبخشد. مرحله پایانی جشن با نمایشی نمادین از «مرگ» کویدیلی همراه است؛ او بر روی پلی که رودخانه مرکز روستا را میپوشاند قرار میگیرد و بوتسیها با شمشیرهای چوبی صحنهای شبیه به مرگ او را اجرا میکنند و برای طبیعیتر جلوه دادن صحنه، کویدیلی مایع قرمز رنگی را که مخفی کرده باز میکند تا خون نمایان شود. پس از این نمایش، ایگها میان شرکتکنندگان تقسیم میشوند و بهترین ایگ به کسی که نقش کویدیلی را ایفا کرده تعلق میگیرد. شرکتکنندگان دوباره در میدان ظاهر میشوند، اما این بار با لباسهای روزمره و هویت دقیق هر نقش همچنان محرمانه باقی میماند. ایگبی فراتر از یک مراسم آیینی ، بازتابی از همبستگی اجتماعی، احترام به سنتها و مقاومت مردم داغستان در برابر سختیهای زمستان و طبیعت است. این جشن نه تنها شور و شادی را به جامعه تزریق میکند، بلکه ارزشهایی همچون همکاری، مشارکت جمعی و احترام به تاریخ و فرهنگ را به نسلهای آینده منتقل مینماید. ایگبی نمونهای بینظیر از ترکیب آیین، نمایش و فرهنگ مردمی است؛ جشنی که تاریکی زمستان را با نور و امید پاسخ میدهد و یادآور پیوند مستحکم انسان با طبیعت و جامعه خود است.
