بطوری که در سال ۱۸۴۹ محمد امین خان پادشاه خوارزم سفیری به نام عطانیاز محمد برای تبریک جلوس ناصرالدین شاه به تهران فرستاد و دولت ایران نیز رضاقلیخان هدایت را به عنوان سفیر فوق العاده به خوارزم اعزام نمود.جنگ دوم هرات و معاهده صلح پاریس و گرفتاری هایی که متعاقب آن گریبانگیر ایران شد باعث گردید که باز هم از نفوذ ایرانیان در ترکستان و ماوراءالنهر کاسته شود. دولت روسیه از این امر نهایت استفاده را نمود و چون میدان را خالی از رقیب دید، از گرفتاری انگلستان در شورش هند استفاده نموده شروع به تحریک ترکمنها علیه دولت ایران و فرستادن هیئت‌های نظامی به آن نواحی کرد.
در سال ۱۸۵۷ سلطان مراد میرزا والی خراسان هشتاد نفر از سران ترکمن را برای مذاکره به مشهد دعوت کرد و وقتی خوانین مزبور که همگی کم و بیش در قتل و غارت شهرها و دهات ایران دست داشتند در آن شهر جمع شدند دستور داد آنان را زندانی کردند. آنگاه در رأس سپاه نیرومندی عازم مروشد و به آسانی آن شهر را تصرف کرد. سپاه محمد امین خان متواری شد و خود وی نیز دستگیر گردید و سرش را بریده برای ناصرالدین شاه به تهران فرستادند.سه سال بعد سلطان مراد میرزا در گذشت و پسرش حمزه میرزا حشمت الدوله به جای او به والیگری خراسان منصوب شد. ترکمنها از اختلاف بین حمزه میرزا و قوام الدوله وزیر خراسان استفاده نموده مرو را مجددا تصرف نمودند. حمزه میرزا در ژوئیه ۱۸۹۰ در رأس سپاهی عازم ترکستان شد. در نبردی که در ۲۵ سپتامبر آن سال در حوالی مرو بین ایرانیان و ترکمنها روی داد سواره نظام ترکمن به سپاه ایران حمله شدیدی نموده و توپخانه ایرانیان را تصرف کرد. سپاه ایران شکست فاحشی خورد و با دادن تلفاتی سنگین متلاشی شد.
در واقع جنگ مرو آخرین زورآزمایی ارتش ایران در قرن نوزدهم بشمار میرود. پس از این شکست دیگر هیچگونه کوششی برای تصرف مجدد نواحی آسیای مرکزی از طرف ایرانیان به عمل نیامد. در دسامبر ۱۸۹۱ ترکمنها به سرخس حمله نمودند ولی شکست خوردند و تعدادی از توپهایی که در جنگ مرو به دستشان افتاده بود مسترد گردید. از این تاریخ روس‌ها که مانعی در برابر خود نمی دیدند شروع به پیشروی در ترکستان و ماوراءالنهر نمودند.
منبع: تاریخ روابط خارجی ایران
🌐تهیه شده در تحریریه ایراس
