#اختصاصی
به قلم: مهدی نوری؛ دانشجوی دکتری مطالعات روسیه و پژوهشگر ایراس
تهاجم اوکراین به روسیه اکنون در دومین هفته خود است و حس شوک هنوز برای روسیه ملموس است. ارتش اوکراین با عبور از مرز به سمت منطقه کورسک روسیه توانست تقریباً روسیه را غافلگیر کند. در حالی که اهداف نهایی این عملیات همچنان موضوع مورد بحث است، موفقیت اوکراین در به دام انداختن کامل روسها به خودی خود یک دستاورد قابل توجه است. با توجه به شواهد دو سال و نیم اول حمله روسیه، توانایی ارتش اوکراین در مورد آمادگی برای عملیات فعلی و پنهانکاری آن، بسیار قابل توجه است.
با این حال، چند روز پس از آغاز حمله غافلگیرانه اوکراین به منطقه کورسک روسیه، نیروهای روسی همچنان در تلاش برای دفع حملات کیف هستند. به گفته سخنگوی ارتش اوکراین، دیمیتری لیخویی در روز سهشنبه، مسکو تعدادی از نیروهای خود را از مناطق زاپروژیا و خرسون در جنوب اوکراین به کورسک منتقل کرده است تا جلوی حملات کیف را بگیرند. ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین روز دوشنبه گفت: «روسیه برای دیگران جنگ به بار آورد و اکنون به خانه بازمی گردد». (۱)
عملیات اوکراین بزرگترین تهاجم خارجی به خاک روسیه از زمان جنگ جهانی دوم است. مقامات محلی روسیه در هفته گذشته نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر را از منطقه تخلیه کردند و الکسی اسمیرنوف، فرماندار موقت کورسک گفت که حداقل ۱۲ غیرنظامی کشته و ۱۲۱ نفر دیگر زخمی شدهاند.
به گفته ژنرال اوکراینی الکساندر سیرسکی در روز دوشنبه، کیف اکنون ۱۰۰۰ کیلومتر مربع (یا ۳۸۶ مایل مربع) از خاک روسیه را در اختیار دارد. این به طور قابل توجهی بیشتر از آن چیزی است که مقامات روسی به طور علنی تخمین میزنند .(۱)
تهاجم کورسک جبهه جدیدی را به جنگ نزدیک به ۳۰ ماهه اضافه میکند و نشان دهنده یک تغییر عمده در تاکتیکهای اوکراین است. در سال ۲۰۲۲، کیف بخشهای زیادی از سرزمینهای تحت تصرف روسیه را با موفقیت بازپس گرفت، اما ضدحملههای سال ۲۰۲۳ کیف تا حد زیادی نتوانست در خطوط مقدم روسیه رخنهای ایجاد کند. زلنسکی اواخر روز دوشنبه در یک سخنرانی عمومی به اوکراینیها گفت که تهاجم کورسک یک موضوع امنیتی برای اوکراین است. او مسکو را متهم کرد که از این منطقه برای انجام حدود ۲۰۰۰ حمله به شمال شرقی اوکراین استفاده کرده است.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه روز دوشنبه در یک نشست تلویزیونی به مقامات ارشد امنیتی و فرمانداران منطقه گفت که حمله کیف تلاشی برای منحرف کردن توجه روسیه از منطقه دونباس شرقی اوکراین و به دست آوردن اهرم فشار برای مذاکرات احتمالی صلح در آینده است. پوتین گفت: بدیهی است که دشمن برای بیثبات کردن اوضاع در منطقه مرزی تلاش خواهد کرد تا اوضاع سیاسی داخلی کشور ما را بیثبات کند. (۲)
کرملین تلاش کرده است تا این حمله را کم اهمیت جلوه دهد و تمرکز خود را از آمادگی ضعیف ارتش روسیه در واکنش به آن منحرف کند، پوتین اتهامات گذشته را مبنی بر اینکه کشورهای غربی «با دست اوکراینیها با ما میجنگند» را مجدداً مطرح کرد. او همچنین مدعی شد که اقدامات اوکراین تعداد داوطلبان ارتش روسیه را افزایش داده است.
روز سهشنبه، وزارت دفاع روسیه تصاویری از بمبافکنهای سوخو-۳۴ منتشر کرد که به نظر میرسد نیروهای اوکراینی را در کورسک هدف قرار دادند. پوتین گفت که نیروهای روسیه بدون توجه به تهاجم کورسک به حملات خود در شرق اوکراین ادامه خواهند.
جنگ در اوکراین با اهمیت فزاینده هواپیماهای بدون سرنشین و نظارت الکترومغناطیسی مشخص میشود. این امر بهرهمندی از عنصر غافلگیری را برای هر یک از ارتشها دشوارتر میکند. با این حال سوال اصلی در اینجاست؛ با توجه به آگاهی اطلاعاتی در هر دو طرف، اوکراین چگونه توانست چنین شگفتی را ایجاد کند؟ در این مرحله اطلاعات دقیق بسیار کمی در مورد آماده سازی اوکراین وجود دارد، اما گزارشهای اولیه نشان میدهد که سطوح بیسابقه سکوت عملیاتی و استقرار خلاقانه قابلیتهای جنگ الکترونیک اوکراین نقش مهمی ایفا کرده است.
رهبران سیاسی اوکراین در مورد کل تهاجم سختگیر بودهاند و هیچ اشارهای از قبل ارائه نکردهاند. این در تضاد کامل با رویکرد اتخاذ شده در سال گذشته است، زمانی که حمله تابستانی گذشته به طور گسترده توسط مقامات مورد اشاره قرار گرفت و در رسانهها پیش نمایش داده شد. به نظر میرسد تلاشهای اوکراین برای اجرای سکوت عملیاتی به ارتش نیز کشیده شده است. به نوشته نیویورک تایمز، حتی فرماندهان ارشد اوکراینی تنها در آخرین لحظه از طرح حمله به روسیه مطلع شدند (۲).
به نظر میرسد حمله به کورسک توسط اوکراین برای شرکای غربی اوکراین نیز یک شگفتی بزرگ بوده است. فایننشال تایمز گزارش داده است که نه ایالات متحده و نه آلمان از قبل از عملیات برنامهریزی شده اوکراین مطلع نشدهاند. با توجه به سوابق غرب در تلاش برای اجتناب از هرگونه اقدامی که ممکن است پوتین را تحریک کند، مطمئناً درک اینکه چرا کیف ممکن است تصمیم نگرفته باشد، دشوار نیست.
به نظر میرسد این رویکرد کارساز بوده است. در روزهای اخیر، ایالات متحده، آلمان و اتحادیه اروپا همگی حمایت خود را از عملیات اوکراین اعلام کردهاند. اگر اوکراین واقعاً بدون دریافت چراغ سبز قبلی از شرکای این کشور پیش میرفت، برنامهریزان در کیف به احتمال زیاد روی بیمیلی رهبران غربی برای از بین بردن اقدامات تهاجمی اوکراین حساب میکردند، در زمانی که روسیه در حال نابودی کل شهرها و روستاها همچنان به آرامی اما پیوسته در شرق اوکراین پیشروی میکند.
اعتقاد بر این است که گسترش قابلیتهای جنگ الکترونیک اوکراین در محافظت از عنصر غافلگیری در طول آمادهسازی برای حمله کنونی مؤثر بوده است. به نظر میرسد ارتش اوکراین موفق شده است سیستمهای نظارتی و ارتباطی روسیه را در سراسر منطقه تهاجم اولیه از طریق استفاده هدفمند از ابزارهای جنگ الکترونیک از مدار خارج کند. این امر باعث میشود، از شناسایی صحیح نیروهای نظامی اوکراین یا پیشبینی حمله آتی توسط نیروهای اوکراینی جلوگیری شود.
همچنین به احتمال زیاد اوکراین از رضایت و اعتماد بیش از حد روسیه سود برده است. با وجود متحمل شدن یک سری شکستها در اوکراین از سال ۲۰۲۲، کرملین تقریباً از نظر آسیبشناسی تواناییهای اوکراین را نادیده گرفته است و به نظر نمیرسد به طور جدی احتمال حمله اوکراین در مقیاس وسیع به فدراسیون روسیه را پیشبینی کرده باشد. دفاع ملایم ایجاد شده در سرتاسر منطقه مرزی تایید میکند که مسکو حملات جزئی مرزی را پیشبینی کرده بود، اما هیچ برنامهای برای دفع تهاجم بزرگ اوکراینی نداشت.
حس اعتماد روسیه بدون شک مدیون محدودیتهایی است که آمریکا و اروپا برای استفاده از سلاحهای غربی در خاک روسیه، بر اوکراین تحمیل کرده بودند. این محدودیتها در ماه مه ۲۰۲۴ به دنبال تهاجم برون مرزی روسیه به منطقه خارکف اوکراین تا حدی کاهش یافت، اما کرملین به وضوح باور نداشت که کیف آنقدر جسارت داشته باشد که از آن به عنوان مبنایی برای عملیات تهاجمی در داخل روسیه استفاده کند. ولادیمیر پوتین اکنون بهای سنگینی را برای دست کم گرفتن حریفش میپردازد.
در حمله به کورسک اوکراین موفق شد نشان دهد که غافلگیری هنوز در میدان نبرد مدرن امکانپذیر است. تهاجم اوکراین همچنین بار دیگر تأیید کرد که صحبتهای پوتین درباره خطوط قرمز روسیه و تهدیدهای مکرر او برای تشدید تنش هستهای، ممکن است فقط برای ترساندن غرب باشد.
منابع
