افزون بر این، در ۱۸ اردیبهشت، سیدضیا در بخش نامه ای به حکام ایالات و بنادر شمالی اعلام کرد: «اگرچه دولت کمال میل را به استقرار روابط دوستی و اقتصادی با دول قفقاز دارد، اما چون تا به حال هیچ نوع قراردادی با دول مزبور منعقد نگردیده و گیلان هنوز تخلیه نشده و علایم دوستی از طرف آذربایجان ظاهر نشده، نباید هیچ قسم مبادله تجارتی و مراوده با مأمورین آنها به عمل آید، لهذا لازم است فورا قدغن کنید به هیچ وجه نمایندگان تجارتی آنها را نپذیرفته و از معامله با مردم جلوگیری و هر قسم مبادله مال التجاره را مانع شوید. بعد از اینکه قرارداد رسمی بین دولت جلیله و دول مزبور منعقد و خاک ایران تخلیه شد، دستورالعمل ثانوی داده خواهد شد.»
با این همه، روتشتین در آوریل ۱۹۲۱ / فروردین ۱۳۰۰، بدون هیچ قید و شرطی وارد ایران شد و مذاکرات خود را با دولت ایران آغاز کرد. با ورود روتشتین به ایران مرحله ای جدید و فعال در دیپلماسی شوروی شروع شد و براساس آن، دولت شوروی آمادگی خود را برای بیرون بردن نیروهایش از ایران اعلام کرد. و سرانجام در ۱۷ شهریور ۱۳۰۰ واحدهای دریایی ارتش سرخ، بندر انزلی را به قصد باکو ترک و گیلان را تخلیه کردند و سرانجام در ۲۶ فوریه ۱۹۲۱ پیمان مودت ایران و شوروی امضا شد. این پیمان نشان دهنده اهمیت ایران در سیاست خارجی شوروی بود. البته بیشتر مفاد این پیمان تکرار اظهارات پیشین در لغو همه پیمانهای گذشته منافی حقوق ملت ایران بود.
در این پیمان، فقط یک حق ویژه به دولت شوروی داده شده بود و آن این بود که طبق ماد؛ شش قرارداد اگر قدرتی با نیروی مسلح خود وارد خاک ایران می شد، یا کانونی برای حمله به روسیه ایجاد می کرد و دولت ایران نیز برای دفع آن خطر قدرت کافی نداشت، دولت شوروی محق بود برای دفاع از خود به ایران لشکرکشی کند. این ماده و ماده پنج قرارداد، که محتوایی مشابه داشت، آشکارا بر ضد بریتانیا تنظیم شده بود. با این حال، به سبب ابهامات موجود در این دو ماده، در همان هنگام، گفت وگوهایی میان وزیر امور خارجه ایران و روتشتین صورت گرفت و سرانجام با توضیحات روتشتین، نمایندگان مجلس شورای ملی نیز متقاعد شدند و قرارداد در ۲۳آذر ۱۳۰۰، به تصویب رسید.
👈🏻 منبع: رقابت روسیه و انگلیس در ایران / منشور گرکانی
🌐تهیه شده در تحریریه ایراس
