#اختصاصی
به قلم: حسن بهشتی پور، متخصص مسائل آسیای مرکزی و قفقاز و روسیه
مقدمه :
راهبرد آمریکا برای مقابله با تهاجم روسیه به اوکراین در سه سال اول جنگ، در دوره بایدن، بر اساس چهار محور اساسی زیر قرار داشت:
۱- تقویت نظامی و امنیتی و اطلاعاتی همه جانبه اوکراین در برابر تهاجم روسیه،
۲- اعمال فشار اقتصادی بیشتر بر روسیه از طریق اعمال تحریم ها،
۳- ایجاد هماهنگی بین آمریکا و رهبران اروپایی و تشکیل جبهه واحد در برابر روسیه،
۴- آموزش نظامیان اوکراینی برای استفاده از ادوات نظامی آمریکای و تغییر ماهیت آن به سوی ارتش وابسته به آمریکا و متحدان ناتو.
با آمدن ترامپ به کاخ سفید از همان ابتدای امر، به وضوح روشن شد که آمریکا دیگر قرار نیست خطی مشی گذشته را در زمان بایدن ادامه دهد، به همین جهت به بهانه کاهش هزینه های نظامی آمریکا سیاست گفتگو با روسیه را در پیش گرفت و این موضوع موجب شد از یکسو با متحدان اروپایی آمریکا دچار چالش شود و از سوی دیگر با اوکراین نیز وارد درگیری سیاسی شود.
در مطلب پیش رو تلاش کردم از طریق مقایسه تطبیقی بین طرح امریکا و اروپا در مورد پایان دادن به جنگ در اوکراین به طرح منطقی و قابل اجرا برای این جنگ بی حاصل برای دو طرف برسم.
الف: طرح آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین
طرح آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین شامل چندین مرحله و پیشنهاد است که به تازگی در سازمان ملل متحد به رای گذاشته شد. این طرح شامل موارد زیر است:
۱- پایان سریع منازعه: پیش‌نویس قطعنامه‌ای که توسط آمریکا تهیه شده است، خواستار پایان سریع منازعه و برقراری صلح پایدار میان اوکراین و روسیه است.
۲- مذاکرات مستقیم: ترامپ به دنبال مذاکره مستقیم با روسیه و اوکراین برای دستیابی به توافقی است که به نفع همه طرفها باشد.
۳- دادن امتیازات ارضی به روسیه : برخی از مشاوران ترامپ پیشنهاد داده‌اند که اوکراین باید امتیازات ارضی به روسیه بدهد تا به یک توافق صلح دست یابد. یعنی حداقل باید از کریمه و چهار استان شرقی این کشور (حدود ۲۵ درصد خاک اوکراین) صرف نظر کند.
۴- انصراف رسمی اوکراین از درخواست عضویت در ناتو
۵- معامله بر سر مواد معدنی: آمریکا و اوکراین به توافقی برای دسترسی به مواد معدنی کمیاب اوکراین دست یافته‌اند که می‌تواند به جبران هزینه‌های جنگ کمک کند.
این طرح‌ها و پیشنهادها نشان‌دهنده تلاش‌های آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین و ایجاد صلح پایدار در منطقه است. با این حال، این طرح‌ها با چالش‌ها و مخالفت‌هایی نیز روبرو هستند و نیازمند همکاری و توافق همه طرفها می‌باشند.[۱]
ب: طرح اروپا که در نشست لندن مطرح شد
در سوم اسفند ۱۴۰۳ در لندن نشستی با حضور رهبران ۱۸ کشور اروپایی برگزار شد تا راه‌حلی برای پایان دادن به جنگ اوکراین پیدا کنند. این نشست به میزبانی نخست‌وزیر بریتانیا، کی‌یر استارمر، برگزار شد و شامل مقامات ارشد ناتو و اتحادیه اروپا نیز بود. در این نشست، یک برنامه چهار مرحله‌ای برای حمایت از اوکراین و پایان دادن به جنگ ارائه شد. این برنامه شامل موارد زیر بود:
۱- ادامه کمک‌های نظامی به اوکراین: کشورهای اروپایی توافق کردند که کمک‌های نظامی به اوکراین باید ادامه یابد و کی‌یف باید در هرگونه مذاکرات صلح با روسیه حضور داشته باشد.
۲- پیشنهاد آتش‌بس یک ماهه: رهبران فرانسه و بریتانیا پیشنهاد آتش‌بس یک ماهه در اوکراین را مطرح کردند که شامل هوا و دریا می‌شود.
۳- تضمین امنیت اوکراین: اروپا باید برای جلوگیری از اقدامات احتمالی آینده روسیه علیه اوکراین تلاش کند و یک ائتلاف داوطلب تشکیل شود که پس از دستیابی به توافق، از صلح در اوکراین حمایت و آن را تضمین کند.
۴-افزایش هزینه‌های دفاعی: کشورهای اروپایی باید فضای مالی لازم برای افزایش سریع هزینه‌های دفاعی خود را فراهم کنند و به ایالات متحده نشان دهند که آماده دفاع از دموکراسی هستند.
این نشست درواقع به صورت نمادین نشان‌دهنده همبستگی کشورهای اروپایی با اوکراین و تلاش برای دستیابی به صلحی عادلانه و پایدار در برابر طرح روسیه و آمریکا بود.[۲]
ضرورت ها و پیش نیاز های اجرای موفق هر طرح صلحی برای اوکراین:
الف : پیش نیازهای برقراری صلح پایدار
برای برقراری صلح پایدار در اوکراین باید به هفت ضرورت زیر توجه کرد:
۱- جامع بودن طرح به طوری که به خواسته های مهم بازیگران اصلی (روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپا، و اوکراین) در این جنگ توجه کند و مانع بودن آن به معنای اینکه در تعارض با منافع و خطوط قرمز طرفهای اصلی جنگ قرار نگیرد.
۲- مبتنی بر واقعیت‌های موجود در روابط بین‌المللی و شرایط جنگی کنونی در شرق اوکراین باشد.
۳- متوازن باشد تا برای هر دو طرف قابل اجرا شود.
۴- فراگیر و همه جانبه باشد تا پایان دهنده جنگ و ضامن صلح پایدار در منطقه باشد.
۵- با حداقل چالش ها روبرو باشد تا جایی که ممکن است با چالش های کمتری روبرو باشد.
۶- اتحادها و مشارکت های منطقه ای را در نظر بگیرد از جمله نقش و منافع کشورهای همسایه مانند لهستان، بلاروس و کشورهای بالتیک را در نظر بگیرید. این کشورها نگرانی های امنیتی و روابط تاریخی خود را با اوکراین و روسیه دارند.
۷- امنیت انرژی را در نظر داشته باشد، زیرا اوکراین یک کشور ترانزیتی برای صادرات گاز طبیعی روسیه به اروپا است. تضمین امنیت انرژی و حل و فصل اختلافات بر سر تامین گاز و هزینه های ترانزیت برای ثبات منطقه مهم است.
ب: راهکارها برای تحقق صلح پایدار در اوکراین
پیشنهاد برای برقراری صلح پایدار در اوکراین با در نظر گرفتن هشت اصل زیر است:
۱- برقراری آتش‌بس به منظور زمینه‌سازی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین
۲- استقرار نیروهای چند ملیتی زیر نظر سازمان ملل یا سازمان امنیت و همکاری اروپا برای نظارت و حفظ آتش بس تا زمان انعقاد قرارداد نهایی صلح.
۳- موافقت اوکراین در مورد اجرای سیاست بیطرفی و پس گرفتن رسمی درخواست عضویت در ناتو
۴- تضمین امنیت اوکراین از سوی آمریکا و اروپا و روسیه در برابر هر گونه تهاجم خارجی
۵- پذیرش و تاکید بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین از سوی همه طرفها
۶- ایجاد نظام فدرالی در اوکراین و پذیرش خودمختاری برای کریمه و چهار استان اشغالی شرق اوکراین،
۷- تامین حقوق شهروندی کامل برای روس‌تبارهای اوکراین در چارچوب حقوق فدرال،
۸- موافقت با عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا پس از انجام اصلاحات اقتصادی لازم
پ: چالش ها برای اجرایی شدن هشت اصل مهم صلح پایدار در اوکراین
۱. برقراری آتش‌بس به منظور زمینه‌سازی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین
البته رسیدن به توافق آتش بس نیازمند توافق همه طرفهای درگیر، به ویژه روسیه و اوکراین، است. همچنین، نظارت بین‌المللی (مانند سازمان ملل یا OSCE) برای تضمین اجرای آتش‌بس و برگزاری انتخابات منصفانه و آزاد ضروری است. البته روسیه ممکن است به دلیل نگرانی از نتایج انتخابات، با این اصل مخالفت کند. همچنین، گروه‌های شبه‌نظامی در شرق اوکراین ممکن است برای برهم زدن توافق صلح به آتش‌بس پایبند نباشند.
۲. استقرار نیروهای چند ملیتی زیر نظر سازمان ملل یا سازمان امنیت و همکاری اروپا برای نظارت و حفظ آتش بس تا زمان انعقاد قرارداد نهایی صلح.
استقرار نیروهای حافظ صلح سازمان ملل یا نیروهایی که سازمان امنیت و همکاری اروپا با توافق طرفین جنگ اعزام می کنند، می‌تواند به کاهش خشونت‌ها و ایجاد امنیت کمک کند. البته این اصل نیازمند موافقت شورای امنیت سازمان ملل با آن است، که ممکن است با وتوی روسیه مواجه شود. همچنین، تأمین مالی و لجستیک این نیروها چالش‌برانگیز است. زیرا به احتمال زیاد روسیه ممکن است با استقرار نیروهای بین‌المللی در مناطق مورد مناقشه مخالفت کند، زیرا این مناطق را بخشی از قلمرو خود می‌داند.
۳. موافقت اوکراین در مورد اجرای سیاست بیطرفی و پس گرفتن رسمی درخواست عضویت در ناتو
این اصل می‌تواند به کاهش نگرانی‌های روسیه درباره گسترش ناتو به شرق کمک کند. اما احتمالا با مخالفت شدید ملی گرایان اوکراینی روبرو می شود که در صورت برگزاری انتخابات در عمل کاندیدای پیروز با پشتیبانی اکثریت مردم اوکراین می تواند این چالش را حل کند. از آنجا که در بند بعد به تضمیمن های امنیتی برای اوکراین توجه شده است این موضوع از مخالفت های عمومی می کاهد
- تضمین امنیت اوکراین از سوی آمریکا و اروپا و روسیه در برابر هر گونه تهاجم خارجی
اجرای این اصل می‌تواند به افزایش امنیت اوکراین کمک کند البته نیازمند توافق همه طرفهای درگیر و ایجاد مکانیسم‌های نظارتی است. روسیه ممکن است با این پیشنهاد مخالفت کند، زیرا آن را تهدیدی برای منافع خود می‌داند.
- پذیرش و تاکید بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین از سوی همه طرفها
در نظر گرفتن این اصل برای اوکراین حیاتی است و می‌تواند به پایدار بودن هر گونه توافق صلح در آینده کمک کند. گرچه اجرای آن نیازمند توافق روسیه و تضمین‌های بین‌المللی است به ویژه که روسیه کریمه را ضمیمه خاک خود کرده است همچنین بخش‌هایی از شرق اوکراین را بخشی از قلمرو خود می‌داند.
- ایجاد نظام فدرالی دراوکراین و پذیرش خودمختاری برای کریمه و چهار استان اشغالی شرق اوکراین، تامین این اصل می‌تواند به کاهش تنش‌های قومی و ملی در اوکراین کمک کند. و شاید روسیه را بر آن دارد که لااقل با خارج شدن از چهار استان شرق اوکراین موافقت کند. به ویژه با در نظر گرفتن بند بعدی که مستلزم تامین حقوق روس تبارهای اوکراینی در این چهار استان است که روسیه همیشه خود را مدافع حقوق آنها بر اساس اصول قانون اساسی خود می داند. مخالفت ملی گرایان افراطی اوکراین با نظام فدرال نیز یکی دیگر از چالش های این پیشنهاد است . البته ممکن است گروه های زیادی از مردم اوکراین با این پیشنهاد مخالفت کنند، زیرا آن را تهدیدی برای حاکمیت ملی خود می‌دانند، اما در شرایطی که احتمال تجزیه این کشور وجود دارد شاید در صورت تضمین حاکمیت ملی اوکراین به اجرای نظام فدرال راضی شوند.
- تامین حقوق شهروندی کامل برای روس‌تبارهای اوکراین در چارچوب حقوق فدرال،
این پیشنهاد می‌تواند به کاهش تنش‌های قومی و ملی در اوکراین کمک کند به شرط آنکه دولت اوکراین بتواند با اتکاء به آرای مردمی فعالیت های ملی گرایان افراطی مانند گروه آزوف را کنترل کند. همچنین اجرای ان نیاز به اصلاحات قانون اساسی در اوکراین دارد.
- موافقت با عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا پس از انجام اصلاحات اقتصادی لازم
هر طرح صلح باید توافقنامه های تجاری، تحریم های اقتصادی و کمک های مالی سازمان های بین المللی را در نظر بگیرد. عضویت در اتحادیه اروپا می‌تواند به بهبود اقتصادی و سیاسی اوکراین کمک کند. اما اجرای این پیشنهاد نیازمند انجام اصلاحات گسترده در اوکراین و موافقت کامل همه اعضای اتحادیه اروپا است. البته روسیه نیز ممکن است با عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا مخالفت کند، زیرا این موضوع را تهدیدی برای نفوذ خود در منطقه می‌داند. با این حال حساسیت این کشور در شرایطی که اوکراین به صورت رسمی بیطرفی خود را اعلام کند ،بسیار کمتر خواهد شد . خوب است وزارت امورخارجه ایران برای موفقیت این طرح، دست به دیپلماسی فعال برای نقش آفرینی در این زمینه نشان دهد تا از تبلیغات بسیار منفی که در مورد ایران مطرح است کاسته شود.
پانویس ها
[۱] https://parsi.euronews.com/2025/02/26/ukraine-agrees-to-us-minerals-deal-trump-promises-to-recoup-costs-of-war
https://ir.voanews.com/a/un-vote-russia-ukraine-war-resolutions/7985858.html
[۲] https://parsi.euronews.com/my-europe/2025/02/21/why-trumps-push-for-negotiations-has-put-europe-on-total-edge
