مهاجران سوری؛ مؤلفه‌ای تاثیرگذار بر انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه

مرتضی کریمی

موضوع آوارگان و مهاجران غیر قانونی یکی از مباحث داغ محافل رسانه‌ای و فضای مجازی ترکیه است. مردم، رهبران احزاب، فعالان مدنی و مقامات ترکیه هر یک به نوعی این مسئله را ارزیابی می‌کنند.

از سویی دیگر فضای حاکم بر ترکیه نشان می‌دهد که اکثریت مردم خواهان بازگشت مهاجران به کشورهای خودشان هستند. افزایش تعداد آوارگان سوری و مهاجرت‌های غیرقانونی از افغانستان به ترکیه حساسیت شهروندان این کشور را به شدت برانگیخته است. به همین دلیل، هم دولت و هم احزاب مخالف از این موضوع به عنوان مؤلفه‌ای مؤثر در انتخابات ۲۰۲۳ استفاده می‌کنند. 

انتخابات سرنوشت‌سازی در پیش است و گروه‌های سیاسی مختلف از همه ابزارهای موجود برای شکست رقیب بهره‌ می‌جویند. احزاب مخالف از جمله حزب جمهوریخواه خلق، دولت را عامل اصلی این بحران می‌دانند.کمال قلیچدار اوغلو، پیش از این وعده داده است که اگر حزب او پیروز انتخابات شود، طی ۲ سال مهاجران سوری را به کشورشان باز خواهند گرداند. (Euronews, 2021)

طبق آمار‌های رسمی بیش از ۳٫۷ میلیون مهاجر سوری با عنوان «اقامت موقت» در ترکیه زندگی می‌کنند. عده‌ای زیادی از آنان در مراکز اسکان موقت و صدها هزار نفر دیگر در بسیاری از استان‌های ترکیه پراکنده شده‌اند. به طوری که فقط در استانبول حداقل ۵۴۲ هزار سوریه‌ای وجود دارد. استان‌های غازی‌عینتاب، ختای، شانلی‌اورفه، آدانا، مرسین، بورسا و ازمیر، قونیه و… به ترتیب بیشترین جمعیت سوریه‌ای‌ها را در خود جای داده‌اند. (Mülteciler Derneği, 2022)

آمارهای غیررسمی نیز حاکی از آن است که ۵-۶ میلیون مهاجر از سوریه و افغانستان در ترکیه حضور دارند. این جمعیت قابل توجه از مهاجران، اقتصاد و بافت جمعیتی مناطقی از ترکیه را به طور ملموس تحت تاثیر قرار داده‌اند.  

از این رو دولت و احزاب مخالف برای جلب آرای مردم شروع به اعلام طرح‌های خود برای حل این معضل کرده‌اند. اما نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که هریک از طرفین در این بحران به دنبال فرصت‌های خود هستند.

رقبای حزب حاکم، از حساسیت مردم ترکیه نسبت به این موضوع آگاهی دارند، به همین دلیل اردوغان و حزب وی را عامل این معضل دانسته و برای حل آن وعده‌ می‌دهند. همچنین خود دولت نیز از این موضوع بهره‌برداری سیاسی می‌کند.

شاید در وهله اول اینگونه تصور شود که معضل آوارگان سوری کاملا به ضرر اردوغان است. اما نباید فراموش کرد که مسئله مورد نظر این روزها به حدی در محافل رسانه‌ای ترکیه مطرح می‌شود که مسائل اصلی این کشور از جمله وضعیت بغرنج اقتصادی، تورم و بیکاری در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد.

پس از همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه در سال ۲۰۱۷ که به گذر از سیستم پارلمانی به ریاستی منجر شد، اقتصاد ترکیه نه تنها بهتر نشد، بلکه وضعیت نابسمانی نیز به خود گرفته است. در حالی که ادعای طرفداران تغییر قانون اساسی این بود که با تغییر ساختار حکومتی، مدیریت بهتری بر کشور حاکم خواهد شد.

طبق اعلام مرکز آمار ترکیه، میزان تورم این کشور در ماه آوریل، برای بخش مصرف‌کننده به %۶۹٫۹۷ رسیده است که در طی دو دهه گذشته رقم‌ بی‌سابقه‌ای است. (TÜİK, 2022). باتوجه به وضعیت موجود حضور میلیون‌های مهاجر سوریه‌ای در ترکیه، موجب اشباع برخی مشاغل و افزایش بیکاری برای شهروندان ترکیه نیز می‌شود.

بازیگران مختلفی مسئول حضور میلیون‌ها سوریه‌ای در ترکیه هستند، اما ریشه‌ اصلی این مسئله را باید در سیاست‌های حزب عدالت و توسعه جست‌وجو کرد. دولت اردوغان هم به دلیل مداخله سیاسی و نظامی در سوریه و هم به سبب استفاده از آوارگان سوری به عنوان یک اهرم فشار در مقابل اروپا، در ایجاد این معضل مسئول است.

دولت ترکیه با دمشق روابط دیپلماتیک ندارد و خود این موضوع باعث می‌شود که در حل این مشکل نتواند به راهکاری مشترک با سوریه دست یابد. طبیعتا همکاری با دولت مقابل می‌تواند نقش مهمی را در ایجاد شرایط لازم برای بازگشت مهاجران به کشور خودشان داشته باشد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اخیرا طی سخنانی اعلام کرد که از سال ۲۰۱۶ تاکنون ۵۰۰ هزار سوریه‌ای به وطن خود بازگشته‌اند. وی همچنین گفت که در حال آماده‌سازی طرحی برای بازگشت داوطلبانه ۱ میلیون مهاجر سوریه‌ای به کشورشان هستند. (AA, 2022)

 این سخنان اردوغان نشان می‌دهد که او و حزبش بر اهمیت موضوع مهاجران واقف هستند و تلاش می‌کنند که با وعده‌ها و طرح‌های جدید هم از ریزش آرای خود جلوگیری کنند و هم مشکلات اقتصادی کشور را به حاشیه برانند.  

در این اینجا باید این سوال را مطرح کرد که آیا بسیاری از مهاجران سوری که قریب ۱۰ سال از عمر خود را در ترکیه سپری کرده‌ و در این کشور مشغول به کار شده‌اند، به راحتی و آن هم به صورت داوطلبانه به سرزمین خود باز می‌گردند؟

طبق تحقیق «بارومتری سوری» که باحمایت کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۲۱ منتشر شد، حدود ۱۶٫۷ درصد از سوریه‌ای‌ها در سال ۲۰۱۷ هیچ تمایلی برای بازگشت به کشورشان نداشته‌اند، اما این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۷۷٫۸ درصد رسیده است که افزایش قابل ملاحضه‌ای را نشان می‌دهد. (ERDOĞAN, 2021) بدیهی است که با وضع موجود، مقامات آتی ترکیه از هر حزبی که باشند، کار سختی را در پیش خواهند داشت و این موضوع احتمال عادی‌سازی روابط با دولت سوریه را افزایش می‌دهد.

منابع:

(۲۰۲۱, Eylül 16). Euronews: https://tr.euronews.com/2021/09/16/k-l-cdaroglu-butun-s-g-nmac-lar-en-gec-2-y-l-icinde-ulkelerine-gonderecegim adresinden alındı

(۲۰۲۲, Nisan 21). Mülteciler Derneği: https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi/ adresinden alındı

(۲۰۲۲, Mayıs 5). TÜİK: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=45793 adresinden alındı

(۲۰۲۲, Mayıs 3). AA: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/cumhurbaskani-erdogan-turkiyenin-olusturdugu-guvenli-bolgelere-yaklasik-500-bin-suriyeli-geri-donus-yapmistir/2578587 adresinden alındı

ERDOĞAN, M. M. (2021). SURİYELİLER BAROMETRESİ ۲۰۲۰٫ Ankara: EĞİTEN KİTAP YAYINCILIK.