ایراس – میرزا جلیل محمدقلی‌زاده (زاده۳ اسفند ماه ۱۲۴۴ خورشیدی در نخجوان ـ درگذشته ۱۳ دی ماه ۱۳۱۰ در باکو) بنیان‌گذار روزنامه ملانصرالدین بود. او در سال ۱۲۴۴ ش. در دهی به نام نهرم از ولایت نخجوان زاده شد. پدرش محمدقلی نام داشت و خانواده اش اصالتا ایرانی بودند و جدش حسین‌علی بنا از خوی به نخجوان رفته بود. وی معروف به میرزا جلیل و یک ادیب و داستان‌نویس سرشناس آذربایجانی بود. میرزا جلیل تحت تاثیر آثار نویسندگان روس همچون نیکلای گوگول و آنتوان چخوف قرار داشت.
میرزا جلیل با غرور از ریشه های ایرانی خویش اینچنین می نویسد:
” من در شهر نخجوان که در شش فرسخی رود ارس و چهل فرسخی قصبه جلفا واقع است به دنیا آمده ام. در اینجا کلمات ارس و جلفا را عمدا ذکر می کنم، زیرا چنانکه معلوم است رود ارس در مرز ایران قرار گرفته و جلفا هم پاسگاه گمرک در میان ما و ایران است. من با تعلق خود به این رود و این آبادی به دو سبب افتخار می کنم- نخست آن که کشور ایران زادگاه جد من بوده. دوم آن که سرزمین ایران که به دینداری در جهان نامبردار است، همیشه برای من مایه سرافرازی بوده و از این که در همسایگی چنین مکان مقدسی از مادر زاده ام، پیوسته شکرگزار بوده ام.”
میرزا خواندن و نوشتن را در نخجوان آموخت و در شهر گوری در گرجستان به دارالمعلمین رفت. سال‌ها در مدارس گرجستان آموزگار بود. در سال ۱۹۰۴ به تفلیس رفت و در روزنامه شرق روس مشغول به نویسندگی شد. چند داستان کوتاه منتشر کرد. نمایشنامه‌ای به نام مردگان نوشت که با استقبال زیاد روبرو شد. انتشار ملانصرالدین مهم‌ترین کار فرهنگی او بود و دشمنان زیادی از مستبدین و ارتجاعیون برای او ساخت.
میرزا جلیل در جایی گفته بود: “اگر من این مجله را به جای تفلیس در باکو یا ایروان منتشر می‌کردم حتماً دفتر کار من را نابود و من را هم می کشتند.” روزنامه ملانصرالدین نوشتارهایی روشنفکرانه و اصلاح‌طلبانه داشت و این امر باعث شد تا مسلمانان به تکفیر و آزار مدیر، کارکنان و حتی فروشندگان آن دست بزنند. محمدقلی‌زاده ناچار شد برای گریز از تعرضات، در محله گرجی‌نشین تفلیس اقامت کند.
جلیل محمدقلی‌زاده در سال ۱۹۲۱ م. به قصد اقامت دائم در سرزمین اجدادی به ایران آمد ولی یک سال پس از اقامت در تبریز به دعوت حکومت آذربایجان شوروی به باکو رفت. در طول اقامت در تبریز و به یاری روشنفکران شهر، نشر مجله ملا نصرالدین را ادامه می‌دهد و نمایشنامه « مرده‌ها » را به روی صحنه می‌آورد. سکونت یکساله میرزا جلیل (https://uupload.ir/files/fwix_photo_2021-02-20_14-24-39.jpg) در تبریز، از دوران پر کار وی و از پر ثمرترین سال‌های زندگی او به‌شمار می‌رود.
🔻آثار:
آزادی در ایران
بچه ریشو
قربان‌علی‌بیگ
مردگان
کتاب مادرم
مجمع دیوانگان
