عارف بیژن، دکتری مطالعات منطقهای دانشگاه سن پترزبورگ روسیه و مدیر گروه جنگ و صلح انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا
مقدمه
با گذشت چند ماه از آغاز حمله روسیه به اوکراین، در ابتدا مرز بلاروس به عنوان مکانی برای گفتگو بین روسیه و اوکراین برای پایان دادن به جنگ انتخاب شد. با این حال، در دو دور مذاکرات هیچ موفقیت قابل توجهی حاصل نشد. از لحاظ تاریخی، بلاروس به عنوان محل مذاکرات بین دو کشور عمل کرده است- دو مجموعه توافقنامه در مینسک پایتخت بلاروس در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ برای پایان دادن به درگیری در شرق اوکراین امضا شد. در جریان بحران اوکراین در سال ۲۰۱۴، بلاروس به عنوان میانجی و صلحجو عمل کرد و موضعی بیطرف در قبال الحاق کریمه به روسیه اتخاذ کرد و وجهه خود را بهعنوان «حامی امنیت و ثبات» در منطقه تقویت کرد. با این حال، بحران سیاسی ۲۰۲۰ در بلاروس وابستگی الکساندر لوکاشنکو به کرملین را افزایش داد و او به متحد مهم روسیه در تهاجم فوریه ۲۰۲۲ به اوکراین تبدیل شد. با ادامه تشدید لفاظیهای ضد غربی رژیم لوکاشنکو و افزایش فعالیتهای نظامی در مرز بلاروس و اوکراین، نگرانیها در مورد دخالت مستقیم بلاروس در بحران اوکراین افزایش یافت. سوالی که مطرح است این است که بلاروس در زمان لوکاشنکو تا چه حد میتواند به یک شرکت کننده آشکار در جنگ روسیه و اوکراین تبدیل شود؟ استعفای ویکتار گولویچ، معاون وزیر دفاع، که اعلام کرد کارکنانش نمیخواهند در تهاجم روسیه به اوکراین شرکت کنند، نشان میدهد که همه بلاروسهای طرفدار لوکاشنکو از اقدامات تهاجمی روسیه در اوکراین حمایت نمیکنند. مثال دیگر استعفای ناتالیا خوستوا، دیپلمات بلاروسی است که به کنسولگری بلاروس در مونیخ فرستاده شد، که در اعتراض به تهاجم مداوم به اوکراین از سمت خود کناره گیری کرد. این استعفاها نشان میدهد که نخبگان بلاروس نماینده یک ساختار یکپارچه نیستند و جنگ در اوکراین میتواند به محرکی برای فرار بیشتر نخبگان تبدیل شود. علاوه بر این، گزارش شده است که تضعیف روحیه زیادی در میان سربازان بلاروسی که نمی خواهند در جنگ روسیه و اوکراین شرکت کنند، وجود دارد. این تحولات نشان میدهد که لوکاشنکو ممکن است با واکنش داخلی در مورد دخالت گسترده نیروهای بلاروس در جنگ روسیه و اوکراین مواجه شود و در برداشتن گامهای بیشتر در این راستا محتاط باشد. بنابراین این متن در مورد نقش و دلایل دخالت بلاروس در جنگ روسیه و همچنین پیامدهای امنیتی و اقتصادی آن برای بلاروس بحث کرده است.
دلایل همسویی بلاروس با روسیه در جنگ علیه اوکراین
بلاروس بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود و در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به یک کشور مستقل تبدیل شد. از آن زمان تاکنون روابط اقتصادی و سیاسی نزدیکی با روسیه حفظ کرده است. این کشور با سه کشور عضو ناتو که زمانی کشورهای کمونیستی بودند همسایه است: لتونی، لیتوانی و لهستان. در حالی که آن کشورها و سایر کشورهایی که بخشی از بلوک شوروی بودند به اتحادهای غربی ناتو و اتحادیه اروپا پیوستند، بلاروس به شدت تحت نفوذ مسکو باقی مانده است.
از نظر استراتژیک، بلاروس برای تلاش نظامی روسیه مهم است. این کشور نزدیک به ۷۰۰ مایل مرز مشترک با اوکراین دارد و کییِف به بلاروس نزدیکتر است تا روسیه. قبل از آغاز حمله روسیه به اوکراین، بیش از ۳۰۰۰۰ سرباز روسی تحت عنوان تمرینات آموزشی مشترک در بلاروس جمع شدند و روسیه مدعی شده بود که این نیروها پس از پایان تمرینات در اواخر فوریه به کشورشان باز خواهند گشت. در عوض، آنها در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به اوکراین حمله کردند. از آن زمان، نیروهای روسی که از بلاروس آمده بودند، در امتداد سمت غربی رودخانه دنیپر به پایتخت کییِف نزدیک شدند و به چرنیهف، شهر کوچکتر در شمال شرقی کییِف حمله کردند. با این حال مقامات دفاعی ایالات متحده بارها گفتهاند که هیچ مدرکی دال بر پیوستن نیروهای بلاروس به تهاجم پوتین ندیدهاند.
الکساندر لوکاشنکو، در ۲۸ سال گذشته با کمک ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه بدون وقفه در مسند قدرت سیاسی بلاروس باقی مانده است و اکنون از روسیه در جنگ علیه اوکراین به نحوی حمایت میکند. در واقع، پوتین از بلاروس به عنوان صحنه جنگ خود استفاده میکند و نیروهای آن از طریق مرز بلاروس در شمال به اوکراین منتقل شدهاند. برای درک اینکه چرا بلاروس به روسیه کمک میکند، مهم است که ابتدا به روابط لوکاشنکو با کرملین نگاهی بیندازیم، سپس دلایل همسویی بلاروس با روسیه برای حمله به اوکراین را برمیشمریم.
روسیه از اوایل دهه ۱۹۹۰ روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی بسیار نزدیکی با بلاروس ایجاد کرده است. منافع اصلی روسیه در بلاروس دو چیز است. اول، بلاروس از نظر اقتصادی برای روسیه مهم است، زیرا به عنوان یک مسیر ترانزیتی برای بیش از ۲۰ درصد صادرات انرژی روسیه به اتحادیه اروپا عمل میکند. دوم، بلاروس برای سیاست امنیتی روسیه بسیار مهم است. بلاروس کوتاهترین راه به منطقه کالینینگراد روسیه از طریق به اصطلاح کریدور سووالکی است، یک منطقه مرزی به طول شصت و پنج مایل در مرز لهستان و لیتوانی که دسترسی روسیه به دریای بالتیک را فراهم میکند اما تحت کنترل روسیه نیست. بلاروس همچنین مرز طولانی با اوکراین دارد و اخیراً به عنوان سکوی پرتابی برای سیاست روسیه در منطقه عمل کرده است. با در نظر گرفتن این منافع، روسیه همیشه مشتاق حفظ کنترل بر بلاروس بوده است. این کار را با ایجاد یک مدل «اقتدارگرایی حمایت شده» و با افزایش وابستگی بلاروس به روسیه انجام داده است.
اگرچه هر دو کشور اغلب به ماهیت استراتژیک مشارکت خود اذعان داشته اند، روابط آنها همیشه دوستانه نبوده است. تنش بین بلاروس و روسیه به ویژه پس از بحران اوکراین در سال ۲۰۱۴، زمانی که بلاروس شروع به بهبود چشمگیر روابط با غرب کرد، آشکار شد. مینسک رسما به عنوان میانجی در بحران اوکراین عمل کرد و الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت نشناخت. این تلاش ها برای سیاست خارجی چندجانبه منجر به بدتر شدن قابل توجه روابط بلاروس و روسیه شد که تا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ در بلاروس ادامه داشت. با این حال، از زمان شروع اعتراضات علیه بینظمی در رأیگیری در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰، لوکاشنکو وفاداری بیشتری به پوتین نشان داده است. کرملین از بحران انتخاباتی به عنوان اهرمی استفاده کرد تا لوکاشنکوی ضعیف شده را محکمتر تحت کنترل خود قرار دهد و شروع به افزایش حضور اقتصادی، سیاسی و نظامی خود در بلاروس کرد.
حتی قبل از به قدرت رسیدن پوتین، لوکاشنکو در سال ۱۹۹۹ با بوریس یلتسین، رئیسجمهور سابق روسیه، توافقنامهای را برای ادغام به عنوان «دولت اتحادیه» منعقد کرده بود. پس از سالها تعویق و مذاکره، مینسک و مسکو در نوامبر ۲۰۲۱ بر اساس توافقنامه دولت اتحادیه، ۲۸ برنامه را امضا کردند تا در موضوعات مربوط به مالیات، تجارت، انرژی و کشاورزی همسو شوند.
مسکو برای اتحاد خود با بلاروس ارزش قائل است زیرا سرزمینی استراتژیک بین روسیه و لیتوانی، لهستان و لتونی همسو با ناتو است. از سوی دیگر، بلاروس پس از سرکوب تظاهرات سراسری لوکاشنکو علیه انتخاب مجدد او توسط غرب، به ضرورت نزدیک شدن به مسکو پی برد. پوتین به لوکاشنکو پیشنهاد کرد نیروهای روسیه را برای مهار اعتراضات اعزام کند. (۱)
با استناد به نقض حقوق بشر و انتخابات تقلبی، در طول سالها، اتحادیه اروپا، بریتانیا، ایالات متحده و متحدان آنها محدودیتهایی مانند ممنوعیت سفر و مسدود کردن داراییها را برای افراد و نهادهای بلاروس از جمله الکساندر لوکاشنکو و پسرش ویکتور اعمال کردهاند. این محدودیتها همچنین بر تجارت فرآوردههای نفتی و پتاس اعمال شد- که طبق ارقام به اشتراک گذاشته شده توسط دولت کانادا، بلاروس دومین صادرکننده بزرگ آن در سال ۲۰۲۰ بود – که به درآمد صادراتی این کشور ضربه زد. در ادامه به مهمترین دلایل همسویی بلاروس به روسیه در زمینه کمک به آن کشور برای حمله به اوکراین بیان شده است که به شرح زیر است:
۱٫ کنترل غیر رسمی بلاروس توسط روسیه
بلاروس یک جمهوری شوروی سابق با ۹٫۴ میلیون نفر است که با روسیه و اوکراین و همچنین لیتوانی، لتونی و لهستان همسایه است. لوکاشنکو نزدیک به سه دهه را صرف ایجاد توازن در روابط خود با قدرتهای غربی و پوتین کرده است. اما آخرین انتخابات ریاست جمهوری نقطه عطفی بود که لوکاشنکو را به سمت پوتین نزدیک کرد. لوکاشنکو پس از انتخابات ۹ اوت ۲۰۲۰ که کارشناسان بین المللی آن را تقلبی میدانند، مدعی پیروزی شد. لوکاشنکو ۸۰ درصد آرای مردم را به دست آورد که با توجه به نارضایتی عمومی از رژیم او، نتیجه غیرممکن است. به همین دلیل صدها هزار نفر از مردم بلاروس به نتایج انتخابات اعتراض کردند. پوتین برای کمک به لوکاشنکو در خاموش کردن اعتراضات، حمایت مالی و نظامی ارائه کرد. پوتین همچنین به قدرت های خارجی هشدار داد که در امور بلاروس دخالت نکنند. این وعده اعتماد به نفس لوکاشنکو را افزایش داد. از سال ۲۰۲۰، بلاروس با یک سری تحریم های اقتصادی بین المللی مواجه شده است که لوکاشنکو را بیشتر از غرب دور کرده است. اتحادیه اروپا و ایالات متحده در ۲ مارس ۲۰۲۲ مجموعه جدیدی از تحریم ها را اعلام کردند که فناوری و صادرات احتمالی مواد جنگی به بلاروس را محدود میکند. فقدان واکنش بین المللی به پوتین که رفتار لوکاشنکو را تایید کرد- در کنار فشار اقتصادی- رهبر بلاروس را حتی بیشتر به کرملین نزدیک کرد. این امر باعث میشود لوکاشنکو توانایی محدودی برای داشتن یک موضع مستقل یا بی طرف در جنگ داشته باشد.
۲٫ نارضایتی مردم بلاروس از لوکاشنکو
وضعیت حقوق بشر در بلاروس از زمان انتخابات ۲۰۲۰ به شدت بدتر شده است و تخمین زده میشود که ۱۰۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ نفر بلاروس را به مقصد کشورهای همسایه اتحادیه اروپا و اوکراین ترک کنند. مردم به طور فزایندهای از ترس آزار و اذیت و دستگیری نمیتوانند آزادانه نظرات خود را در مورد هیچ یک از تصمیمات دولت بیان کنند. وزارت امور خارجه ایالات متحده در ژانویه ۲۰۲۲ گزارش داد که از سال ۲۰۲۰، بلاروس بیش از ۱۰۰۰ معترض سیاسی را بازداشت کرده است. به گفته میشل باشله، کارشناس حقوق بشر سازمان ملل، حداقل ۴۹۷ روزنامهنگار و کارمند رسانهای در هشت ماه اول سال ۲۰۲۱ توسط دولت بازداشت شدهاند. حدود ۱۲۹ سازمان غیرانتفاعی و حقوق بشر بلاروسی نیز در این بازه زمانی تعطیل شدند. با وجود تهدید به جریمه و دستگیری دولت، هزاران بلاروس دوباره در ۲۷ فوریه ۲۰۲۲ برای اعتراض به همه پرسی و ابراز همبستگی با اوکراین به خیابان ها آمدند. در نتیجه، پلیس حدود ۸۰۰ معترض را دستگیر کرد. (۲)
سکوت افکار عمومی به پوتین قدرت بیشتری میدهد تا از خاک بلاروس برای منافع سیاسی و نظامی خود بهرهبرداری کند. بنابراین بلاروس ها نمیتوانند به دولت فشار وارد کنند و لوکاشنکو را از پیروی از دستورات پوتین باز دارند.
۳٫ بلاروس صحنه استراتژیک روسیه
مرز بین بلاروس و اوکراین حدود ۶۷۴ مایل- تقریباً نصف طول مرز اوکراین با روسیه – امتداد دارد. این به طور قابل توجهی پایگاه روسیه را برای حمله به اوکراین گسترش داد. بلاروس و روسیه تمرینات نظامی مشترک و گستردهای را پیش از حمله به اوکراین در ۲۴ فوریه انجام دادند. علیرغم تضمین عمومی دولت بلاروس مبنی بر بازگشت نیروهای روسی به روسیه، حدود ۳۰۰۰۰ سرباز روسی اقامت خود را در بلاروس تمدید کردند و بسیاری از آنها در نهایت به اوکراین رفتند. (۳)
پوتین در ۲۷ فوریه نیروهای اتمی روسیه را در حالت آماده باش قرار داد و نگرانی بینالمللی را برانگیخت. کارشناسان بینالمللی میگویند که بلاروس در همان روز تعهد خود را مبنی بر عاری از هستهای باقی ماندن پس از یک رفراندوم عمومی نمایشی کنار گذاشت. این تغییر در قانون اساسی بلاروس به مینسک اجازه میدهد تا به طور فیزیکی پذیرای تسلیحات هسته ای روسیه باشد.
همچنین روابط نظامی بلاروس با روسیه از سال ۲۰۲۰ تقویت شده است. لوکاشنکو در سپتامبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که روسیه تجهیزات نظامی از جمله هلیکوپتر و سامانه های پدافند هوایی را به مرز بلاروس و اوکراین خواهد فرستاد. دو ماه بعد، لوکاشنکو بی طرفی خود را در کریمه، شبه جزیره اوکراینی که روسیه به زور در سال ۲۰۱۴ آن را ضمیمه کرد پس گرفت. رهبر بلاروس علناً تشخیص داد که کریمه قلمرو روسیه است. بلاروس و روسیه همچنین یک مرکز آموزشی نظامی مشترک در شهر بلاروسی گرودنو، واقع در مرز با لهستان، عضو ناتو، ایجاد کردند. در نوامبر ۲۰۲۱ دو کشور دکترین نظامی جدیدی را در داخل کشور اتحادیه روسیه و بلاروس به تصویب رساندند که بر لزوم همکاری دوجانبه نزدیکتر تأکید میکرد.
علاوه بر این، بلافاصله قبل از حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، لوکاشنکو به نیروهای مسلح روسیه اجازه داد تا تمرینات نظامی چند هفته ای را در خاک بلاروس انجام دهند. این مانورها که موسوم به «عزم متحد-۲۰۲۲» نامیده شد، به روسیه اجازه داد تجهیزات نظامی و نیروهای خود را به خاک بلاروس نزدیک مرز اوکراین منتقل کند. لوکاشنکو در یکی از مصاحبههای خود گفت که بیشتر تأسیسات تسلیحات هستهای سابق بلاروس که برای نگهداری و پرتاب موشکهای SS-25 شوروی استفاده میشد، در محل خود باقی مانده و در صورت نیاز، آماده میزبانی از سلاحهای هستهای روسیه هستند. (۴)
توانایی روسیه برای قرار دادن تسلیحات هستهای در بلاروس زنگ خطری را برای کشورهای همسایه ناتو، به ویژه لهستان، لتونی و لیتوانی، و همچنین ایالات متحده و دیگر قدرتهای غربی ایجاد کرده است. لوکاشنکو با میزبانی از سربازان و تسلیحات روسی نشان داد که با پوتین علیرغم خواست مردم بلاروس برای حفظ فاصله از آن همسو است.
۴٫ اقتصاد بلاروس و تاثیر تحریمها
وابستگی اقتصادی لوکاشنکو به کرملین از زمان اعتراضات سال ۲۰۲۰ به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. لوکاشنکو که تحت تحریم های غرب قرار دارد، مجبور شده است برای اطمینان از بقای خود در مقام ریاست جمهوری، برای حمایت مالی به پوتین مراجعه کند. لوکاشنکو وام های سخاوتمندانهای از پوتین در سال های ۲۰۲۰-۲۰۲۲ دریافت کرد که وابستگی اقتصادی او به کرملین را بیشتر کرد و تنوع در تجارت و سبد اعتباری بلاروس را دشوار کرد.
پس از ناآرامیها، روسیه وام ۱٫۵ میلیارد دلاری به بلاروس به عنوان حمایت از این کشور ارائه کرد. (۵) روسیه بزرگترین شریک تجاری بلاروس است. در سال ۲۰۲۰، طبق داده های صندوق بین المللی پول، بلاروس بیش از ۱۳۰۰۰ میلیون دلار کالا به روسیه صادر کرده است. واردات این کشور از روسیه بالغ بر ۱۶۵۰۰ میلیون دلار و پس از آن چین با بیش از ۳۷۰۰ میلیون دلار بوده است. علاوه بر این، بلاروس همچنین از یارانه نفت و گاز روسیه برخوردار است. با این حال، در سال ۲۰۲۱، گزارش بلومبرگ بیان کرد که بلاروس توانسته است تا حد زیادی به دلیل صادرات رو به رشد خود به اتحادیه اروپا، از تأثیرات همهگیری کووید-۱۹ عبور کند. به نقل از دادههای بلستات، آژانس آمار رسمی بلاروس، که نشان میدهد در سه فصل اول سال ۲۰۲۱، اتحادیه اروپا ۹۶٫۱ درصد بیشتر از مدت مشابه سال ۲۰۲۰ از بلاروس وارد کرده است. صادرات به روسیه نیز ۲۲٫۶ درصد رشد داشته است. تحریم های جدید علیه بلاروس به دلیل نقش این کشور در جنگ روسیه و اوکراین که ۷۰ درصد صادرات به اتحادیه اروپا را پوشش میدهد، احتمالاً برای این کشور دردسر ایجاد خواهد کرد. در واقع، به گفته رویترز، در حالی که تحریم های قبلی تنها ۲۰ درصد از صادرات پتاس را پوشش میداد، تحریم های ۲۰۲۲ آنها را به طور کامل ممنوع کرد. (۶)
این محدودیت ها در زمانی اعمال میشود که بلاروس به دنبال کاهش تورم خود است. بر اساس تحلیل صندوق بینالمللی پول در پایان سال ۲۰۲۱، اگرچه اقتصاد آن به سطح قبل از همهگیری بهبود یافت، اما رشد آن ضعیف شده و تورم بالاتر از هدف در حدود ۱۰ درصد باقی مانده است. این گزارش همچنین اشاره کرد که تحریمهای بینالمللی گزینههای بلاروس را برای کاهش کسری مالی محدود کرده و همچنین چالشهایی را برای پرداختهای فرامرزی ایجاد کرده است. در سال ۲۰۲۰، رویترز گزارش داد که بلاروس ۷٫۹ میلیارد دلار به روسیه بدهکار است که ۱۲ تا ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی آن در آن زمان را تشکیل میداد. (۷)
لوکاشنکو به دنبال صلح یا تشدید جنگ
الکساندر لوکاشنکو، رهبر قدرتمند بلاروس، علیرغم اینکه تنها متحد مسکو در اروپا است، از اینکه کارزار نظامی ولادیمیر پوتین، «در حال طولانی شدن» است ابراز تاسف کرده است. در ماه ژانویه ۲۰۲۲، روسیه علناً ادعا کرد که نیروهای خود را برای یک تمرین نظامی مشترک به بلاروس منتقل کرده است. در شرایط عادی، شرکت بلاروس در چنین تمرینی بیمعنا بود. برای لوکاشنکو، نمایش وفاداری به روسیه در حوزه نظامی همیشه سریعترین راه برای رسیدن به خزانه پوتین بوده است. این بار تمرینات بهانهای برای یک جنگ واقعی شد. با توجه به پنهان کاری روسیه، به واقعیت کمی نزدیک است که لوکاشنکو تا آخرین لحظه در مورد برنامه های واقعی مسکو بی خبر بود. از ۲۴ فوریه، زمانی که تهاجم آغاز شد، واضح بود که لوکاشنکو به پیروزی سریع روسیه امیدوار بود و آن را پیش بینی میکرد.
با وجود همسویی بلاروس با روسیه و جنگ فرسایشی که شکل گرفته است، اولین عنصر موضع جدید مینسک، صلح طلبی اعلام شده است. لوکاشنکو در هر مناسبت تکرار میکند که همیشه مخالف جنگ بوده و میخواهد هر چه زودتر این جنگ پایان یابد.
به نظر میرسد لوکاشنکو بهویژه از این واقعیت که جامعه بینالمللی او را «همدست متجاوز» توصیف میکند، ناراحت است. در سال ۲۰۱۵، او با تسهیل گفتگوها با هدف پایان دادن به مناقشه در دونباس و با فراهم کردن مکان برای امضای توافقنامه های مینسک که قرار بود به آتش بس پایدار و راه حل سیاسی منجر شود، هویت منطقه ای کاملا جدیدی را برای خود شکل داد.
لوکاشنکو علاوه بر ادعای اینکه به نوعی واقعاً طرفدار صلح است، بارها قول داده است که به اوکراین نیرو اعزام نکند. دلایل خوبی برای این بی میلی وجود دارد. به گفته تحلیلگران نظامی، نیروهای مسلح بلاروس احتمالا میتوانند پنج تا ده گردان تاکتیکی ایجاد کنند، اگر لوکاشنکو تصمیم سیاسی برای اعزام آنها به آن سوی مرز بگیرد. با این حال، چنین مداخله ای اساساً وضعیت در میدان جنگ را تغییر نمی دهد. ارتش بلاروس تجهیزات متوسطی دارد و تجربه رزمی ندارد. با توجه به تلفات سنگینی که حتی نیروهای نخبه روسیه در شمال اوکراین متحمل شدند، یگانهای بلاروس احتمالاً اگر به مرحله اولیه جنگ میپیوستند، حتی بدتر از این هم میشدند.
مینسک همچنین تلاش های دیپلماتیک ناشیانه ای برای به دست آوردن موقعیت مستقل در منطقه انجام دادند. لوکاشنکو و ولادیمیر ماکی، وزیر امور خارجه وی خواستار حضور بلاروس در مذاکرات روسیه و اوکراین شدهاند. به گفته آنها، بلاروس- درست مانند روسیه و اوکراین- به دنبال تضمین های امنیتی خود پس از جنگ است. در اوایل آوریل، ماکی نامهای محرمانه به تعدادی از همتایان اروپایی فرستاد و از غرب خواست تا تحریم ها علیه بلاروس را لغو کند. او اصرار داشت که کشورش طرف مستقیم جنگ نیست و در آینده هم نخواهد شد. این نامه با پذیرش اندکی در اتحادیه اروپا مواجه شد و توسط یکی از گیرندگان آن به رسانه ها درز کرد.
اظهارات ویژه لوکاشنکو به سختی قانع کننده است. اولاً، در پی انتخابات ریاستجمهوری اوت ۲۰۲۰، نه اتحادیه اروپا و نه ایالات متحده، لوکاشنکو را به عنوان یک رئیسجمهور قانونی به رسمیت نمیشناسند و در عوض بر حمایت از رهبر مخالفان بلاروس سوتلانا تیخانوفسکایا، که به لیتوانی همسایه پناهنده شده است، تمرکز میکنند.
ثانیاً، حتی سرسختترین طرفداران رویکرد واقعی سیاست در مورد بلاروس نیز نمیتوانند سوابق حقوق بشری لوکاشنکو را نادیده بگیرند. این کشور تعداد زیادی زندانی سیاسی دارد که ده ها روزنامه نگار و رهبران مخالف را شامل میشود. احتمالاً هیچ یک از پایتختهای برجسته غربی در این مدت با او تعامل نخواهند کرد. ناگفته نماند که هرگونه امتیازی از سوی مینسک به غرب از دید کرملین دور نخواهد ماند. ثالثا، بلاروس به جز تبدیل شدن به یک قلمرو بی طرف و بدون حضور نظامی روسیه (که بعید است به این زودی اتفاق بیفتد)، چیزی برای ارائه به غرب ندارد.
محل اصلی مذاکرات صلح روسیه و اوکراین از بلاروس به استانبول منتقل شد و مذاکرات اکنون به طور کامل متوقف شده است. میدان اصلی جنگ نیز از منطقه کییِف، که نزدیک مرز اوکراین و بلاروس است، به شرق و جنوب اوکراین منتقل شده است. بلاروس به عنوان یک مسیر ترانزیتی برای پتروشیمی های روسیه اهمیت کمتری پیدا میکند زیرا اتحادیه اروپا وابستگی انرژی خود به مسکو را کاهش میدهد. مسائل تجاری نیز در بحبوحه اثرات دورهای متعدد تحریم ها بر مواد خام، کود، چوب و محصولات نفتی بلاروس اهمیت خود را از دست میدهند. (۸)
بر اساس گزارش چتم هاوس، ۷۹ درصد از بلاروس ها فکر میکنند که مرگ سربازان بلاروس در جریان جنگ بین روسیه و اوکراین غیرقابل قبول است و بیش از ۵۰ درصد معتقد بودند که بلاروس باید بی طرف بماند. از شرکت کنندگان در این نظرسنجی پرسیده شد که «بلاروس پس از آغاز درگیری ها بین روسیه و اوکراین چه باید میکرد؟» ۳۳ درصد حمایت خود را از اقدامات روسیه اعلام کردند (از جمله ۳ درصد طرفدار شرکت بلاروس در درگیری در طرف روسیه و ۳۰ درصد مخالف)، ۲۵ درصد از بی طرفی کامل و اخراج همه نیروهای خارجی از خاک بلاروس، ۲۱ درصد نامطمئن و ۲۰ درصد از اوکراین حمایت کردند (از جمله ۱ درصد طرفدار شرکت بلاروس در درگیری در طرف اوکراین و ۱۹ درصد مخالف). بنابراین، حداقل ۷۴ درصد از بلاروس ها، صرف نظر از مواضع سیاسی خود، نگرش منفی نسبت به هرگونه دخالت بلاروس در جنگ داشتند. (۹)
الکساندر لوکاشنکو معتقد است که راه انداختن درگیری در غرب مطلقاً به نفع کشور بلاروس نیست. وی در مصاحبه با آسوشیتدپرس گفت: «ما قاطعانه هیچ جنگی را نمیپذیریم. ما هر کاری انجام داده ایم و در حال حاضر انجام میدهیم تا این جنگ متوقف شود». رهبر بلاروس همچنین یادآور شد که به لطف تلاش های بلاروس بود که مذاکرات روسیه و اوکراین آغاز شد. لوکاشنکو همچنین در مورد اینکه آیا رهبری اوکراین تمایلی به توقف خصومت ها در این کشور از طریق دیپلماسی دارد یا خیر، معتقد است که شاید زلنسکی این را میخواهد، اما نمیتواند، زیرا امروز، به گفته رهبر بلاروس، اوکراین توسط زلنسکی اداره نمیشود، بلکه توسط نمایندگان کشورهای غربی اداره میشود. لوکاشنکو همچنین گفت: «به احتمال زیاد، ولادیمیر پوتین خواهان درگیری جهانی با ناتو نیست. (۱۰)
احساسات ضد جنگ نیز در میان بسیاری از بلاروسهای عادی بسیار قوی است و آنها به طرق مختلف در برابر جنگ اوکراین و روسیه مقاومت کردهاند.
اول، متخصصان فناوری اطلاعات بلاروس، که نیروی محرکه قوی در جریان اعتراضات پس از انتخابات ۲۰۲۰ بوده اند، نیز به مقاومت علیه جنگ روسیه در اوکراین پیوسته اند. هکرهای فعال که خود را پارتیزان سایبری مینامند، اخیراً رایانههای کنترل قطارهای بلاروس را نقض کرده و برخی از آنها را متوقف کردند. این اقدام ترانزیت سربازان و تجهیزات نظامی روسیه به اوکراین را مختل کرد.
دوم، بلاروسها اخیراً گروهی به نام داوطلبان بلاروس تشکیل دادهاند که به مردان بلاروسی که میخواهند به مقاومت اوکراین بپیوندند و علیه روسیه بجنگند، کمک میکند. به گزارش کانال تلگرامی این گروه، اعضای آن به سرعت در حال افزایش است و نامزدهای تازه جذب شده قبل از شرکت در فعالیت های نظامی تحت آموزش های فشرده قرار میگیرند.
سرانجام، دفتر رهبر اپوزیسیون بلاروس، سویاتلانا تسیخانوسکایا، یک جنبش ضد جنگ را در اول مارس ۲۰۲۲ تأسیس کرد. اهداف اصلی این جنبش کمک به بلاروسها در اوکراین، مبارزه با اطلاعات نادرست و تبلیغات در مورد دخالت بلاروس در بحران اوکراین و جلوگیری از کمک بلاروس به روسیه در تجاوزاتش به اوکراین است. (۱۱)
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ارائه شده در این متن میتوان پی برد که اکثریت جمعیت موجود در بلاروس از مشارکت نیروهای بلاروسی در جنگ علیه اوکراین در کنار روسیه مخالف میکنند و یک چهارم جمعیت خواستار بی طرفی کشور در این درگیری با خروج نیروهای روسیه از خاک بلاروس هستند. تقریباً همین تعداد طرفدار حمایت از روسیه بدون حضور نیروهای بلاروس در درگیری نظامی هستند. به طور کلی، مردم مخالف شرکت سربازان بلاروس در درگیری هستند.
همچنین لفاظی های استفاده شده توسط منابع اطلاعاتی میتواند بر نظرات در مورد اینکه چه کسی در درگیری نظامی پیروز میشود، تأثیر بگذارد. کسانی که اطلاعات خود را از رسانه های دولتی دریافت میکنند، معتقدند که روسیه در درگیری نظامی پیروز خواهد شد. برعکس، کسانی که از رسانههای مستقل و اوکراینی استفاده میکنند، بر این باورند که اوکراین در مناقشه پیروز خواهد شد. نظرات در مورد اقداماتی که بلاروس باید انجام میداد بسته به منابع اطلاعاتی مورد استفاده به شدت تقسیم میشود. بلاروس ها از جنگ انتظار عواقب جدی اجتماعی-اقتصادی مانند افزایش قیمت ها، اعمال تحریم ها و وخامت کیفیت زندگی را دارند.
حتی اگر لوکاشنکو در تلاش برای ایجاد موازنه جدید (برای ایجاد امنیت) جدی باشد، ابتدا باید حق شنیده شدن را به دست آورد. چنین امری به خودی خود میتواند یک محدودیت بزرگ برای مینسک باشد، که خطر آزردگی کرملین را با معاشقه علنی با دیگر با دشمنانش به همراه خواهد داشت. در بلندمدت، این دیدگاه بدبینانه ممکن است تغییر کند، بسته به اینکه جنگ برای روسیه چگونه به پایان برسد. اگر رژیم پوتین به نحوی تضعیف شود تا جایی که نتواند به متحدان باقیمانده خود کمک مالی کند و قدرت نظامی را در همسایگی نزدیک خود نشان دهد، بلاروس ممکن است روندی را که در اواخر دهه ۱۹۸۰ در منطقه مشاهده شد تکرار کند. درست همانطور که رژیمهای کمونیستی اروپای مرکزی زمانی که اتحاد جماهیر شوروی نشان داد قادر به حمایت از آنها نیست از هم پاشیدند، اگر روسیه پوتین به اندازه کافی ضعیف شود، بلاروس مجبور به اصلاح و غربزدگی خواهد شد که به نحوی میتواند بی ثباتی را به ارمغان آورد.
منابع
۱) Sonal Gupta (March 5, 2022). Explained: The role of Belarus in the Russia-Ukraine war, https://indianexpress.com/article/explained/explained-role-of-belarus-in-the-russia-ukraine-war-7802564/
۲) Tatsiana Kulakevich (March 3, 2022). 3 reasons Belarus is helping Russia wage war against Ukraine. https://theconversation.com/3-reasons-belarus-is-helping-russia-wage-war-against-ukraine-177984
۳) Tatsiana Kulakevich (March 3, 2022). 3 reasons Belarus is helping Russia wage war against Ukraine. https://theconversation.com/3-reasons-belarus-is-helping-russia-wage-war-against-ukraine-177984
۴) Alla Leukavets (April 4, 2022). The Role of Belarus in the Ukrainian Crisis, Wilson center, https://www.wilsoncenter.org/blog-post/role-belarus-ukrainian-crisis
۵) Maite Fernández Simon and Erin Cunningham (April 12, 2022). What role has Belarus played in the Russia-Ukraine crisis?, https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/belarus-russia-ukraine-war/
۶) Sonal Gupta (March 5, 2022). Explained: The role of Belarus in the Russia-Ukraine war, https://indianexpress.com/article/explained/explained-role-of-belarus-in-the-russia-ukraine-war-7802564/
۷) Sonal Gupta (March 5, 2022). Explained: The role of Belarus in the Russia-Ukraine war, https://indianexpress.com/article/explained/explained-role-of-belarus-in-the-russia-ukraine-war-7802564/
۸) Artyom Shraibman (May 17, 2022). Won’t Get Fooled Again: Is Lukashenko Trying to Distance Himself From Russia?, https://carnegieendowment.org/eurasiainsight/87140
۹) Belarusians’ views on the military conflict between Russia and Ukraine, (March 24, 2022). Chatham House, https://drive.google.com/file/d/1usMUni92q0VDlBsV2HW_n7VfxrFe6wwB/view,
