«در سال۱۷۱۹ م. پطر کبیر، تزارروسیه سفیر به نام ارتمی وولینسکی به ایران فرستاد. این سفیر که فوق العاده تیز بین و دقیق و هوشمند و ژرف نگر بود، از طرف پطر، صرف نظر از اختیارات مربوط به قرارداد تجارتی، مأموریت داشت که اولا قرارداد تجارتی با ایران منعقد کند ثانیا ایرانیان را متقاعد کند که تجارت ابریشم را نه از راه حلب بلکه از طریق روسیه انجام دهند. ثالثا در باب قوای نظامی ایران و قدرت عملی آن بررسی به عمل آورد و رابعه در باب بحر خزر و مخصوصا ناحیه گیلان از نظر اجتماعی و اقتصادی و جغرافیایی و تحقیقات عمیق کنند و گزارشی دقیق فراهم سازد.
وولینسکی در ربیع الثانی سال ۱۹۲۹/ مارس ۱۷۱۹ به اصفهان رسید و بسیار زود دریافت که پطر هر چند که سخت درگیر جنگ با سوئدیهاست ولی به آسانی می تواند با فرستادن نیروی مختصری قسمتهای مهم و دلخواه اراضی ساحلی را تصرف کند. وولینسکی در چهارم رمضان ۳۰ / ۱۱۲۹ ژویه روسی ۱۷۱۹ با دولت ایران قراردادی بست که به موجب آن حقوق گمرکی و نوع کالاهای مجاز برای حمل و نقل بین دو کشور معین گردید و روسیه اجازه یافت که کنسولی دائمی در گیلان داشته باشد. مقر کنسول شهر رشت مقرر گردید. شش ماه تهیه و تنظیم این قرارداد به طول انجامید. اما وولینسکی فرصت یافت که در این مدت مذاکرات دربار ایران و روحیات وزرا و خصوصیات فکری و اخلاقی شاه و صدراعظم و رجال را بررسی کند. در نتیجه این مطالعات دقیق است که وی در گزارش خود می نویسد:
“در ایران شخصی (شاه سلطان حسین) سلطنت می کند که نسبت به اتباعش هیچگونه نفوذی ندارد و تابع اوامر آنهاست و اطمینان دارم که نه تنها در میان سلاطین بلکه در میان عوام الناس هم چنین احمقی پیدا نمی شود. به این علت خود هیچوقت کاری انجام نمی دهد بلکه آن را به عهده اعتمادالدوله (فتحعلی خان داغستانی) وامی گذارد. شخصی که از گاو بی شعورتر است. مع الوصف این مرد چنان محبوبیتی به دست آورده که هرکاری میکند و هر حرفی که میزند مورد قبول شاه واقع می شود.”
آنگاه در همین گزارش پیش بینی می کند که بزودی سلسله صفویه منقرض خواهد شد مگر این که پادشاه لایق و قابلی بر تخت سلطنت نشیند و پیشنهاد می کند که ایالات ایرانی در مجاورت دریای خزر به روسیه منضم شود تا از شر حملات شورشیان افغان مصون ماند.»
👈🏻منبع: روابط سیاسی ایران و اروپا در عصر صفوی – عبدالحسین نوایی
🌐تهیه شده در تحریریه ایراس