#اختصاصی
به قلم: سوهام داس، رئیس اندیشکده جهانی بنیاد تیلوتوما، هند
سال ۲۰۲۳ قرار بود سالی برجسته برای دیپلماسی چندجانبه هند باشد. هند ریاست هر دو گروه G20 و سازمان همکاری شانگهای (SCO) را بر عهده دارد. این در حالت ایده‌آل به این معنی بود که دو اجلاس بزرگ با حضور ده‌ها تن از رهبران جهان در هند برگزار می‌شد. اگرچه مقدمات اجلاس سران G20 در مسیر و در حال انجام است، اما اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در اقدامی نسبتاً ناگهانی و عجیب به حالت مجازی منتقل شد. این اجلاسدر ۴ ژوئیه ۲۰۲۳ برگزار خواهد شد. این امر به ویژه از این جهت غیرمنتظره است که نشست وزیران خارجه و وزیران دفاع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سال جاری به میزبانی هند به صورت حضوری برگزار شد. برخی از منابع خبری مشکلات مرتبط با برنامه ریزی و تدارکات را برای این تغییر ذکر کرده‌اند. با این حال، تغییر اجلاس سران بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای جهان (هم از نظر جمعیت و هم از نظر منطقه) به حالت مجازی، به‌ویژه توسط کشوری با آرزوهای بزرگ و جهانی، استراتژی چندان هوشمندانه‌ای نیست. این به ویژه فرصتی از دست رفته برای تعامل بیشتر با کشورهای آسیای مرکزی است.
ارزش آسیای مرکزی برای هند
آسیای مرکزی هم از نظر ژئوپلیتیک و هم از نظر ژئواکونومیک منطقه بسیار مهمی برای هند است. این بخش حیاتی از همسایگی گسترده هند را تشکیل می‌دهد. روابط تجاری، فرهنگی و دفاعی با آسیای مرکزی رشد قابل توجهی داشته است. اتصال و انرژی محورهای اصلی مشارکت هند در منطقه است. نفوذ هند در آسیای مرکزی نیز در سال‌های اخیر تا حد زیادی بهبود یافته است. نخست وزیر نارندرا مودی از زمان تصدی پست خود در سال ۲۰۱۴، از تمام پنج کشور آسیای مرکزی بازدید کرده است – اولین نخست وزیر هند که این کار را انجام داده است. کار خوبی که در دهه گذشته در زمینه تعامل دیپلماتیک و همکاری نزدیک با آسیای مرکزی در بخش‌های مختلف انجام شد، می‌توانست با اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به میزبانی هند به اوج جدیدی برسد. اولین اجلاس سران هند و آسیای مرکزی باید به صورت مجازی در ژانویه ۲۰۲۲ برگزار می شد. بیست و دومین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای که در قالب فیزیکی در دهلی نو سازماندهی شد، می توانست فرصتی عالی برای داشتن یک تعامل چهره به چهره با کشورهای آسیای مرکزی در بالاترین سطح باشد. در واقع، هند عمدتاً برای تقویت روابط خود با کشورهای آسیای مرکزی و استفاده از مزایای این مجمع چندجانبه برای تعامل بیشتر با آنها به سازمان همکاری شانگهای پیوست. اجلاس سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۲۳ که در قالب فیزیکی سازماندهی شد، رویداد مناسبی برای بزرگداشت سیر حرکت هند از یک کشور ناظر در سال ۲۰۰۵، عضویت کامل در سال ۲۰۱۷ و در نهایت ریاست اجلاس در سال ۲۰۲۳ بود. سال گذشته، ازبکستان میزبان اجلاس پر زرق و برق سران سازمان همکاری شانگهای در سمرقند بود که با حضور نخست وزیر مودی به همراه رئیس جمهور پوتین و رئیس جمهور چین برگزار شد. در ماه مه ۲۰۲۳، چین میزبان اولین دوره اجلاس چین و آسیای مرکزی در قالب فیزیکی در شیان چین بود. با تغییر حالت مجازی، هند این فرصت را از دست داد تا در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، قدرت مشارکتی مشابهی را به نمایش بگذارد.
تعادل با غرب: اقدامی در ادراک سازی؟
این عدم توجه عمدی به سازمان همکاری شانگهای ممکن است ارتباطی با انگیزه‌های تصویرسازی دهلی نو داشته باشد، جایی که آنها مایلند گواهی لیبرال دموکراسی خود را تمدید کنند و توسط غرب مهر تایید بزنند. علیرغم همه صحبت‌هایی که درباره فروپاشی قریب الوقوع نظم بین المللی لیبرال و ظهور چند قطبی می‌شود، این غرب است که هنوز ملت های سراسر جهان را به عنوان دموکراسی یا دولت های مستبد معرفی می‌کند. آنها این کار را از راه‌های مختلف دولتی و غیردولتی انجام می‌دهند. سفر دولتی نخست وزیر هند به ایالات متحده، همراه با امتیازات ویژه مانند شام دولتی در کاخ سفید و سخنرانی در جلسه مشترک کنگره آمریکا، می‌تواند تمرینی برای ساختن چنین برداشتی تلقی شود. قرارداد دفاعی چند میلیارد دلاری هند برای خرید پهپادهای نظامی MQ-9B از آمریکا نیز در این سفر امضا شد. در واقع، مشارکت دفاعی هند و ایالات متحده در حال حاضر در سطحی بی سابقه است. چندین مقام ارشد دولت بایدن در ماه‌های منتهی به سفر نخست‌وزیر، دولت مودی در هند را با تمجیدهای تحسین‌برانگیز تحسین کردند. دولت هند مشتاق است تصویر خود را به عنوان «مادر دموکراسی» به تصویر بکشد تا اینکه در کنار گروهی از رهبران اقتدارگرا دیده شود. این امر به ویژه در سالی که پیش از انتخابات عمومی آتی سال ۲۰۲۴ است بسیار مهم است. به همین دلیل اجلاس گروه ۲۰ بر سازمان همکاری شانگهای اولویت داده شده است.
دلهره‌های ارتباطات چینی-روسی
هند از گسترش پیوند چین و روسیه نگران است و ممکن است از پیامدهای احتمالی آن در سازمان همکاری شانگهای نگران باشد. این شامل مشکل احتمالی ایجاد اجماع در سازمان همکاری شانگهای است، به ویژه با توجه به اختلافات با چین و پاکستان. این امر که چین و روسیه نفوذ عمده ای در سازمان همکاری شانگهای دارند امری کاملا آشکار است. هند در تلاش است تا انگلیسی را به عنوان سومین زبان رسمی سازمان همکاری شانگهای همراه با روسی و ماندارین قرار دهد. در بحبوحه جنگ جاری اوکراین و روسیه و همکاری فزاینده خود با ایالات متحده، حضور روسیه و بلاروس برای اجلاس سران در هند ممکن است در حال حاضر برای دولت هند مطلوب نباشد. حضور پاکستان در سازمان همکاری شانگهای نیز ممکن است دلیل دیگری برای برگزاری مجازی این اجلاس با هدف جلوگیری از جنجال‌های غیرضروری باشد. این ملاحظات ژئوپلیتیکی ممکن است هند را مجبور کرده باشد که اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای را به شکلی مجازی تغییر دهد. این می‌تواند به عنوان سیگنالی از تغییر بیشتر هند به سمت غرب در نظر گرفته شود. اما جنبه منفی این تصمیم قابل توجه است و احتمالاً بر دیپلماسی هند در آسیای مرکزی و فراتر از آن تأثیر می گذارد.
مطلب مرتبط: هند و ریاست دوره ای سازمان همکاری شانگهای
مطلب مرتبط: هند میزبان اجلاس سازمان همکاری شانگهای در ۴ جولای خواهد بود
