#اختصاصی
به قلم: آرتم آدریانوف؛ پژوهشگر انستیتوی روابط بین‌الملل وزارت خارجه روسیه
در ۳۱ مه ۲۰۲۳، مشخص شد که امارات متحده عربی از نیروهای مشترک دریایی، ائتلافی متشکل از بیش از ۳۰ کشور به رهبری ایالات متحده، که ایمنی دریانوردی در خلیج فارس و دریای سرخ را تضمین می‌کند، خارج شد.
چند روز پس از آن، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که قرار است یک ائتلاف دریایی متشکل از ایران، عربستان سعودی، امارات، بحرین، عراق، هند و پاکستان در خلیج فارس ایجاد شود. به همین دلیل، تصمیم امارات برای خروج از نیروهای مشترک دریایی به عنوان یک اقدام ضد آمریکایی تلقی شد.
با این حال، این بیشتر یک تصادف موقت است – امارات متحده عربی پس از خروج از ائتلاف، بار دیگر نارضایتی خود را از سطح فعلی همکاری نظامی با ایالات متحده و مشارکت ضعیف آنها در تضمین امنیت منطقه نشان داد. یک روز قبل از انتشار بیانیه امارات، گزارش شد که مقامات اماراتی از عدم واکنش آمریکا به توقیف دو نفتکش در خلیج فارس توسط ایران در ۲۷ آوریل و ۳ مه ناراضی هستند. در همان زمان، دومین نفتکش از بندر دبی به بندر فجیره در حرکت بود که به ویژه برای امارات دردناک بود و این امر را ضربه‌ای به شهرت خود به عنوان یک مقصد تجاری مطمئن و امن در خاورمیانه تلقی کرد.
پیش از این، امارات به همراه عربستان سعودی بارها از همکاری نظامی با واشنگتن ناامید شده اند. پهپادهای حوثی در سال ۲۰۱۹ به پالایشگاه‌های نفت در عربستان سعودی و زیرساخت‌های غیرنظامی در ابوظبی در سال ۲۰۲۲ حمله کردند و سه نفر را کشتند. با این حال، در هر دو مورد، ایالات متحده علیه حوثی‌ها یا ایران که ریاض و ابوظبی معتقدند سلاح به آنها می‌فرستد، اقدامی نکرد.
واکنش امارات متحده عربی منطقی به نظر می‌رسد و در چارچوب گسترده تر تغییر توازن قوا در خاورمیانه می‌گنجد. از زمان ریاست جمهوری اوباما، ایالات متحده در تلاش است تا بر رویارویی با چین در شرق آسیا تمرکز کند و حضور نظامی و مشارکت سیاسی خود را در تضمین امنیت در سایر مناطق، به ویژه در خاورمیانه کاهش دهد. دولت اوباما یکی از موفقیت‌های اصلی خود در تضمین ثبات در این منطقه را انعقاد برجام می‌دانست که رهبری امارات و عربستان سعودی آن را مغایر با منافع خود دانستند. رهبری کشورهای عربی شروع به درک ایالات متحده به عنوان یک متحد غیرقابل اعتماد کردند و به دنبال فرصت‌هایی برای محافظت از خطرات بودند.
با گذشت زمان، واشنگتن نگرانی‌های آنها را درک کرد و از یک سو تلاش کرد تا پایبندی خود را به امنیت منطقه نشان دهد و از سوی دیگر ساختارهایی را ایجاد کند که از طریق آن کشورهای منطقه بتوانند امنیت خود را تحت حمایت ایالات متحده تامین کنند. در سال ۲۰۲۰، توافقنامه آبراهام منعقد شد که به لطف آن شرایط برای همکاری نظامی تمام عیار بین امارات و اسرائیل که دارای فناوری‌های پیشرفته دفاع هوایی و دفاع موشکی است، فراهم شد. به ویژه، در آغاز سال ۲۰۲۳، اولین سامانه دفاع هوایی Barak-8 ساخت اسرائیل که برای رهگیری هواپیماهای بدون سرنشین طراحی شده بود، به امارات تحویل داده شد. به همین منظور امارات به همراه سایر کشورهای عربی در ایجاد سامانه پدافند هوایی-موشکی مشترک در خلیج فارس علیه ایران مشارکت دارد.
امارات همچنین بخشی از اتحاد I2U2 شد، انجمنی از اسرائیل، هند، امارات و ایالات متحده، که هدف آن همکاری اقتصادی تحت حمایت ایالات متحده است. هدف اعلام نشده این اتحاد کاهش وابستگی متحدان آمریکا به فناوری و سرمایه گذاری چینی است که به اعتقاد آمریکا باید سلطه خود را در منطقه حفظ کند.
تنوع جهانی
از سوی دیگر، امارات شروع به تشدید همکاری با روسیه و چین کرد. این هم در مورد روابط اقتصادی و هم همکاری در زمینه‌های استراتژیک – فناوری ارتباطات، سلاح و انرژی – صدق می‌کند.
به همین دلیل امارات اخیراً اعلام کرده است که قصد دارد ۱۲ جنگنده آموزشی و سبک L-15 از چین خریداری کند که می‌تواند مقدمه‌ای برای همکاری‌های همه جانبه در زمینه هوانوردی نظامی باشد. و در ماه می، شرکت دولتی، شرکت انرژی هسته‌ای امارات، که انرژی هسته‌ای را در این کشور توسعه می‌دهد، موافقت‌نامه‌هایی را برای همکاری در زمینه تحقیق در زمینه فناوری‌های تولید راکتورهای هسته‌ای و در زمینه تامین سوخت هسته‌ای با سه شرکت هسته‌ای چین امضا کرد. در همان زمان، اولین نیروگاه هسته‌ای ساخته شده با استفاده از راکتورهای هسته‌ای آمریکایی در امارات راه اندازی شد. امارات متحده عربی از طریق سوریه با روسیه ارتباط تنگاتنگی دارد که این کشورها مدت هاست در این زمینه همکاری می‌کنند.
امارات متحده عربی همچنین به دنبال مشارکت در سازمان‌های بین المللی غیر غربی – بریکس و سازمان همکاری شانگهای است. در چارچوب بریکس، امارات متحده عربی در تلاش است تا در شکل گیری نظم مالی جهانی جایگزین مشارکت کند. بنابراین، در سال ۲۰۲۱، امارات متحده عربی به عضویت بانک توسعه جدید BRICS درآمد و سال گذشته آنها تمایل خود را برای عضویت در این سازمان اعلام کردند. در ماه می، عبدالله آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی در نشست وزرای خارجه بریکس در آفریقای جنوبی که قرار است به زودی اجلاس سران این سازمان برگزار شود، شرکت کرد. امارات همچنین همکاری‌های دوجانبه را با اعضای این سازمان تشدید کرده است. به ویژه با برزیل به سرعت شروع به توسعهروابط کرد – در اواسط آوریل، برای اولین بار در تاریخ، برای یک بازدید رسمی رئیس جمهور برزیل وارد ابوظبی شد. در این دیدار دو موافقتنامه بین دولتی در زمینه مقررات اقلیمی و یادداشت تفاهم سرمایه‌گذاری ۲٫۵ میلیارد دلاری توسط صندوق سرمایه‌گذاری دولتی امارات متحده عربی “مبادالا” در تولید بیودیزل در یکی از ایالت‌های برزیل به امضا رسید. و قبلاً در ماه ژوئن، شرکت دفاعی اماراتی EDGE از امضای توافقنامه همکاری استراتژیک با نیروی دریایی برزیل برای توسعه مشترک موشک‌های ضد کشتی دوربرد خبر داد. بنابراین، همکاری با برزیل شروع به رسیدن به سطح استراتژیک کرد.
در سازمان همکاری شانگهای، امارات متحده عربی یک پلت فرم جدید برای بحث در مورد مسائل امنیتی در خلیج فارس می‌بیند – این پلت فرم همه سهامداران کلیدی را گرد هم می‌آورد. این سازمان شامل روسیه و چین است که عادی سازی روابط عربستان و ایران را تضمین کردند و تهران اخیراً به عضویت کامل این سازمان درآمد. در ماه آوریل، عربستان سعودی در پیروی از امارات به عنوان شریک گفتگو به سازمان همکاری شانگهای پیوست.
امارات به طور فعال در حال توسعه روابط دوجانبه با روسیه است. به این ترتیب، در سال ۲۰۲۲، حجم تجارت روسیه و امارات ۶۸ درصد رشد کرد و به رکورد ۹ میلیارد دلار رسید. امارات همچنین توانست به یک مرکز مالی برای شرکت‌های روسی تبدیل شود که به دنبال حفظ همکاری با “کشورهای غیردوست” هستند. از اواخر فوریه تا پایان سپتامبر ۲۰۲۲، ۷۰۰ شرکت روسی یک نهاد حقوقی دوم را در امارات افتتاح کردند که ۵ تا ۷ برابر بیشتر از سال ۲۰۲۱ است. در سال ۲۰۲۲، دبی نیز به یکی از مراکز تجارت ارزهای دیجیتال در جهان تبدیل شده است و سیستم مالی آن یکی از راه‌های دور زدن تحریم‌های غرب است.
در سال ۲۰۲۳، امارات متحده عربی به عنوان یک کشور مهمان در مجمع اقتصادی بین‌المللی سنت‌پتربورگ SPIEF حضور پیدا کرد – در این مجمع یک هیئت عالی رتبه از جمله وزیر صنعت و فناوری‌های پیشرفته، سلطان الجابر، که یکی از نزدیک ترین همکاران محمد بن زاید، رئیس جمهور امارات متحده عربی محسوب می‌شود، شرکت کردند. خود محمد بن زاید در روز پایانی مجمع به طور غیرمنتظره‌ای از SPIEF بازدید کرد و در آنجا با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کرد.
مخالفت آمریکا
همکاری فشرده سیاسی و اقتصادی امارات با روسیه و چین بارها مورد انتقاد ایالات متحده قرار گرفته است. در مورد جمهوری خلق چین، این قبلاً منجر به لغو قرارداد فروش جنگنده‌های F-35 به امارات شده است – این وعده‌ای بود که ترامپ پس از توافقنامه آبراهام به ابوظبی داده بود، اما دولت بایدن با اشاره به استفاده از فناوری‌های ۵G توسط شرکت چینی هواوی در امارات متحده عربی، در واقع این معامله را لغو کرد.
به دلیل روابط با روسیه، امارات متحده عربی تحت فشار شدید وزارت دارایی آمریکا قرار گرفت. در اواخر فوریه معاون وزیر خزانه داری آمریکا از ابوظبی بازدید کرد و در ماه مارس هیئت جدیدی متشکل از رئیس دفتر هماهنگی تحریم‌های آمریکا، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور تحریم‌ها و مدیر دفتر تحریم‌های انگلیس وارد این کشور شد. احتمالاً پس از آن تقویت کنترل بر رعایت تحریم‌ها توسط بانک‌های امارات مورد بحث قرار گرفت، زیرا در ماه آوریل، بزرگترین بانک دبی ENBD به درخواست سپرده‌گذاران اروپایی Clearstream و Euroclear شروع به مسدود کردن حساب‌های سرمایه‌گذاری روس‌ها کرد. به طور رسمی، ENBD، به عنوان سازمانی که با این سپرده گذاران همکاری می کند، باید این کار را در تابستان ۲۰۲۲ انجام می داد، زمانی که بسته هفتم تحریم‌های اتحادیه اروپا تصویب شد. اما امارات تنها شش ماه بعد تصمیم گرفت او را مجبور به انجام شرایط کند، یعنی فشارها تشدید شد.
سیاست منطقه‌ای امارات نیز سؤالاتی را از سوی ایالات متحده ایجاد می‌کند. امارات متحده عربی یکی از اولین کشورهای عربی بود که در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۹ شروع به احیای همکاری با سوریه کرد. امارات متحده عربی همانند توافقات ابراهیم، پیشگام نزدیک شدن به سوریه بوده است: در مارس ۲۰۲۲، ابوظبی به اولین شهر عربی تبدیل شد که بشار اسد از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه از آن بازدید کرده است. یک سال بعد، رئیس جمهور سوریه سفر خود به این کشور را تکرار کرد و وزیر خارجه امارات نیز از دمشق دیدن کرد.
ایالات متحده تلاش کرد تا از احیای روابط عربی و سوریه جلوگیری کند – برای این کار، قانون سزار در سال ۲۰۲۰ تصویب شد که عملاً مشارکت بازیگران خارجی در بازسازی زیرساخت‌های سوریه را غیرممکن کرد. واشنگتن همچنان تحریم‌ها را علیه دمشق حفظ کرده است و مجلس نمایندگان آمریکا اخیرا قانونی را تصویب کرد که در نهایت از عادی سازی روابط با سوریه تا زمانی که بشار اسد آن را رهبری می‌کند جلوگیری می‌کند. پس از تصمیم گیری در ماه می برای بازگرداندن عضویت سوریه در اتحادیه عرب، آمریکا آشکارا نارضایتی خود را از این تصمیم ابراز کرد. با این حال، امارات متحده عربی منافع خود را در مشارکت در بازسازی اقتصادی سوریه و تأثیرگذاری بر حل و فصل سیاسی بحران می‌بیند و در مقابل فشارهای آمریکا مقاومت کنند.
توسعه روابط ایران و امارات نیز سؤالاتی را از سوی واشنگتن ایجاد می‌کند. امارات متحده عربی، حتی قبل از عادی سازی روابط عربستان و ایران در مارس ۲۰۲۳، به دنبال کاهش سطح تنش با تهران بود: به عنوان مثال، در دسامبر ۲۰۲۱، مشاور امنیت ملی امارات، تحنون بن زاید، از تهران بازدید کرد. در سال ۲۰۲۳، روابط با شدت بیشتری شروع به توسعه کرد. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران به ابوظبی سفر کرد و امروز کارشناسان عرب در حال بررسی امکان توسعه روابط تجاری، اقتصادی و سرمایه گذاری اعراب و ایران با دور زدن تحریم‌ها هستند.
با وجود تمام تناقضات موجود، نباید در عمق درگیری آمریکا و امارات اغراق کرد. هنوز پایگاه‌های نظامی آمریکا در قلمرو امارات وجود دارد و در حوزه اقتصادی، کشورها همچنان به توسعه همکاری فعالانه خود ادامه می‌دهند – آنها در ماه نوامبر توافق نامه PACE (مشارکت برای انرژی پاک) را امضا کردند که بر اساس آن کشورها ۱۰۰ میلیارد دلار در پروژه‌های انرژی سرمایه گذاری خواهند کرد. امارات همچنین در حال انجام اقداماتی برای کاهش تنش در برخی موضوعات است: به عنوان مثال، برای ایجاد تعادل در همکاری با روسیه، گفت‌وگو با اوکراین را از جمله با ارائه مقادیر قابل توجهی کمک‌های بشردوستانه به این کشور حفظ می‌کند.
چندین بار امارات حتی به عنوان یک واسطه در تبادل اسرا بین روسیه و اوکراین عمل کرد. این امر به وضوح رویکرد رهبری امارات متحده عربی را به ایفای نقش خود در روابط بین‌الملل یعنیدنبال کردن منافع خود، با وجود رقابت جهانی و درگیری‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد. برای امارات متحده عربی، جهان سیاه و سفید نیست – سایه‌های مختلفی دارد که سعی می‌کنند هر کدام را به جعبه خود اضافه کنند.
