ولی کالجی، بنیاد جیمزتاون- اوراسیا دیلی مانیتور- واشنگتن دی .سی.
▪ در چنین فضای بین المللی و نیز متاثر از شرایط منطقه قفقاز، جمهوری آذربایجان و ایران در ۱۱ مارس ۲۰۲۲ میلادی موافقتنامه ای را برای احدث بزرگراه و راه آهن از «منطقه اقتصادی زنگه زور شرقی» در سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان به منطقه برونگان نخجوان با عبور از خاک ایران منعقد کردند. این بزرگراه و مسیر ریلی ۵۵ کیلومتری، از روستای «آق بَند» در منطقه زنگیلان در مجاورت مرز ایران و ارمنستان که در جنگ دوم قره باغ به حاکمیت جمهوری آذربایجان بازگشت، آغاز می شود و با عبور از خاک ایران به شهر «اردوباد» در منطقه نخجوان متصل می شود. از آنجا که در هر دو نقطه رود ارس جاری است، طبق توافق دو کشور، دو پل جاده ای و ریلی مابین ایران و زنگیلان و نیز دو پل ریلی و جاده ای بین ایران و نخجوان احداث خواهد شد.
▪ از دیدگاه جمهوری آذربایجان، سه دلیل و ملاحظه برای احداث این مسیر ارتباطی جاده ای و ریلی با عبور از خاک ایران وجود دارد. نخست این که، این مسیر ارتباطی در امتداد بزرگراه «بزرگراه هورادیز- جبرائیل- زنگیلان- آق بَند» خواهد بود که ارتباط زمینی و ریلی مناطق جبرائیل و فیضولی در جنوب منطقه قره باغ را به به منطقه نخجوان و از آنجا به ترکیه فراهم خواهد کرد که از نظر تسریع در روند بازسازی این مناطق پس از جنگ دوم قره باغ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. دوم این که، این میر زمینی و ریلی ۵۵ کیلومتری با عبور از خاک ایران در عمل آلترناتیو «کریدور زنگه زور» مورد نظر جمهوری آذربایجان است که به واسطه اختلافات این کشور با ارمنستان در نحوه تفسیر بند نهم موافقتنامه آتش بس قره باغ در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ میلادی هنوز اجرایی نشده است.
علاوه بر این با توجه به گستردگی اعتراضات در ارمنستان علیه دولت نیکول پاشینیان، دورنمای سیاسی این کشور و بقای این دولت نیز مشخص نیست و احزاب سنتی و ملی گرای ارمنی از جمله «حزب جمهوری خواه»، «جنبش ملی ارامنه» و فدراسیون انقلابی ارمنی یا داشناکسوتیون» به شدت مخالف توافقات سه جانبه باکو- ایروان- مسکو هستند. در چنین شرایطی، جمهوری آذربایجان ترجیح داده است به موازات تلاش برای احداث «کریدور زنگه زور» با عبور از خاک ارمنستان، مسیر جایگزین دیگری را با عبور از خاک ایران تعریف کند. سومین ملاحظه باکو نیز برقراری ارتباط ریلی بین سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان با منطقه برونگان نخجوان است. به دلیل مخالفت ارمنستان با «کریدور زنگه زور» عملاً احیای مسیر ریلی دوره شوروی در نخجوان و جنوب ارمنستان متوقف مانده است. لذا با توجه به روند احداث مسیرهای ریلی در مناطق زنگیلان، جبرائیل و فیضولی پس از جنگ دوم قره باغ، امکان دسترسی ریلی این مناطق به منطقه نخجوان با عبور از خاک ایران فراهم خواهد شد. که این امر در واقع آلترناتیو مسیر ریلی جنوب ارمنستان خواهد بود.
▪ ایران نیز ملاحظات و دلایل خاص خودش را برای این بزرگراه و مسیر ریلی ۵۵ کیلومتری دارد. ایران این مسیر ارتباطی را به منزله تثبیت مسیر ترانزیتی ایران بین جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان در سه دهه گذشته می داند و به آن به عنوان آلترناتیوی برای «کریدور زنگه زور» می نگرد که نگرانی های فراوانی در داخل ایران پس از جنگ دوم قره باغ در رابطه با انسداد احتمالی مرز مشترک ایران و ارمنستان پدید آورده بود.
به همین دلیل برخی از منابع خبری و تحلیلی در ایران از موافقتنامه احداث بزرگراه مسیر ریلی ۵۵ کیلومتری بین زنگیلان و نخجوان با عبور از خاک ایران با عنوان «آشتی باکو با واقعیات ژئوپولیتیکی» یاد کرده اند. همچنین در شرایطی که احداث و تکمیل راه آهن رشت- آستارا با مشکل مواجه شده است و دورنمای احیای راه آهن دوره شوروی در جنوب قفقاز (جلفای ایران- نخجوان- استان سیونیک ارمنستان- منطقه زنگیلان جمهوری آذربایجان) مشخص نیست، مسیر ریلی ۵۵ کیلومتری بین زنگیلان و نخجوان با عبور از خاک ایران می تواند دسترسی ریلی ایران به جمهوری آذربایجان و از آنجا به روسیه را نیز پس از سه دهه فراهم کند.
احداث بزرگراه و مسیر ریلی بین زنگیلان و نخجوان: دیدگاه های تهران و باکو
جنگ روسیه و اوکراین و تحریم های گسترده غرب علیه روسیه، مسیرهای ترانزیتی از مسیر روسیه به اروپا از جمله مسیر شمالی طرح راه ابریشم چین (ابتکار یک کمربند- یک راه) را با چالشی جدی مواجهخ ساخته است. در چنین شرایطی «کریدور میانی» (The Middle Corridor) یا «کریدور بین المللی حمل و نقل ترانس خزر» با عبور از چین- آسیای مرکزی- قفقاز و نیز مسیرهای زمینی و دریایی ایران به عنوان دو آلترناتیو مسیرهای ترانزیتی روسیه به اروپا مورد توجه قرار گرفته است.
لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=5182
- نویسنده : ولی کالجی
- 1839 بازدید