شهاب شهسواری
این ششمین نشست از این دست است که از آذر ماه سال ۱۳۹۶ تاکنون میان روسای جمهور ایران، ترکیه و روسیه برگزار می‌شود. آخرین نشست سه‌جانبه شهریور ماه سال ۱۳۹۸ در آنکارا برگزار شده بود، اما طرفین در طول سه سال گذشته برای برگزاری نشست ششم به توافق نرسیده بودند. نشست سه‌جانبه میان روسای جمهور سه کشور درحالی برگزار می‌شود که روابط میان کشورها نسبت به گذشته در شرایط سخت‌تری قرار گرفته است. اقدام ترکیه به تهاجم نظامی علیه سوریه، کمتر از یک ماه بعد از نشست سه‌جانبه پنجم، برخلاف تعهدات این کشور در قالب بیانیه پایانی نشست آنکارا، با مخالفت و محکومیت جدی از سوی تهران و مسکو مواجه شده بود.
ترکیه اعلام کرده است که قصد دارد به زودی عملیاتی گسترده در شمال سوریه انجام دهد و سرزمین‌های بیشتری از خاک سوریه را به تصرف در آورد. در طول ماه‌های اخیر و در پی موضع‌گیری‌های رجب طیب اردوغان علیه روسیه در مورد تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، روابط دوجانبه میان آنکارا و مسکو هم تا حد زیادی دچار تنش شده است. ادعاهای ضدایرانی مقام‌های ترکیه و حمایت این کشور از ادعاهای رژیم اسراییل درخصوص ایران هم باعث بدبینی در تهران نسبت به عملکرد دولت ترکیه شده است، علاوه بر این ایران همچنان از اقدام ترکیه برای حمله به شمال سوریه ابراز نگرانی می‌کند. با این حال روابط تهران و مسکو، مانند پنج دوره گذشته برگزاری نشست‌های سه‌جانبه، همچنان گرم و صمیمانه است و تغییر دولت در ایران و تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، بر روابط دوجانبه تاثیر منفی نگذاشته است.
سکوت خبری در تهران
خبر سفر ولادیمیر پوتین به تهران در حالی از سوی کاخ کرملین تایید شده است که یک هفته قبل از آن هم خبرگزاری رسمی ترکیه، آناتولی، از سفر رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور به تهران در تاریخ ۲۸ تیر خبر داده بود. با این حال تا زمان تنظیم این گزارش هیچ یک از مقام‌های رسمی دولت و وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، رسما سفر این دو مقام منطقه‌ای به تهران را تایید و جزییاتی از برنامه سفر آنها ارایه نکرده‌اند. دوم تیر ماه سال جاری، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با سرگئی لاوروف، همتای روس، ابراز امیدواری کرده بود که دیدار سه‌جانبه روسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه به زودی در تهران برگزار شود. همان زمان، سخنگوی کرملین گفته بود که سفر ولادیمیر پوتین به تهران قطعی است، اما تاریخی برای آن تعیین نشده است.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز گذشته در جمع خبرنگاران گفت: «برنامه‌ریزی برای سفر رییس‌جمهور [پوتین] به تهران در حال انجام است. قرار است که یک نشست میان روسای دولت‌های ضامن [آتش‌بس] در فرآیند آستانه هم برگزار شود. علاوه بر دیدار سه‌جانبه، دیدارهای دوجانبه‌ای هم برگزار خواهد شد.» پسکوف ادامه داد: «روز گذشته در مورد برگزاری قریب‌الوقوع دیدار سطح بالا میان پوتین و اردوغان باخبر شدیم که این دیدار هم در آنجا [تهران] انجام خواهد شد.» اشاره پسکوف به تماس تلفنی روز دوشنبه میان پوتین و اردوغان است که در آن مقرر شد دو طرف به زودی با یکدیگر دیدار کنند و درخصوص مساله سوریه و «صادرات غله» از اوکراین گفت‌وگو کنند. مقام‌های ترکیه و دولت‌های غربی مدعی هستند که روسیه مسیر صادرات غلات تولیدی اوکراین را از طریق دریای سیاه بسته است و از این طریق به افزایش قیمت جهانی غلات و بحران مواد غذایی دامن زده است. روسیه این ادعا را رد می‌کند.
هر چند خبرگزاری رسمی ترکیه پیش از این از سفر رجب طیب اردوغان به تهران در همان تاریخ (۲۸ تیر) خبر داده بود، اما سفر پوتین به تهران، نخستین‌بار توسط یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسانه‌ای شد. محمدرضا پورابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان این مطلب به خبرنگاران که رییس‌جمهور روسیه هفته آینده به ایران سفر خواهد کرد، گفت: «برنامه‌ریزی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه اولویت رایزنی‌های روسای جمهور دو کشور خواهد بود.»
فرمت سه‌جانبه ایران-ترکیه-روسیه
روسای جمهور ایران، ترکیه و روسیه از اول آذر ۱۳۹۶ سلسله نشست‌های سه‌جانبه با هدف بررسی مسائل سوریه و تلاش برای حل و فصل بحران سوریه را آغاز کرده بودند. نخستین نشست سه‌جانبه به میزبانی روسیه و در شهر سوچی برگزار شد. ایران، ترکیه و روسیه به عنوان سه ضامن آتش‌بس در سوریه برمبنای ساز و کار آستانه، در مذاکرات خود در سوچی، تلاش‌ها برای کاهش تنش در مناطق مختلف سوریه و مبارزه با تروریسم در این کشور را بررسی کردند. این نشست با حضور حسن روحانی، رییس‌جمهور وقت ایران، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، روسای جمهوری روسیه و ترکیه برگزار شد. بعد از نشست سوچی، سال ۱۳۹۷ شاهد برگزاری سه نشست به ترتیب در ماه‌های فروردین، شهریور و بهمن ماه، در آنکارا، تهران و سوچی بود. نشست چهارم در سوچی، شاهد موفقیت نسبی در فرآیند آستانه بود و موضوعاتی مانند برگزاری کمیته تدوین قانون اساسی سوریه و بازگشت آوارگان در دستور کار گفت‌وگوهای سه طرف قرار داشت. نشست شهریور ماه سال ۱۳۹۸ در آنکارا، پنجمین و واپسین نشست سه‌جانبه میان کشورهای ضامن آتش‌بس بود که تاکنون برگزار شده است. هر چند در این نشست بیانیه سه‌جانبه‌ای با تاکید بر تعهد هر سه کشور بر «حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه» تاکید و تصریح کرده بودند که امنیت و ثبات در منطقه شمال شرقی سوریه «تنها از طریق احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی این کشور قابل دسترسی است»، اما درست یک ماه بعد از این بیانیه، دولت ترکیه عملیات نظامی با عنوان «چشمه صلح» را در شمال سوریه آغاز کرد.
نشست‌های سه‌جانبه میان روسای جمهور سه کشور، در طول سه سال گذشته، به دلیل اختلافات گسترده با ترکیه در مورد وضعیت شمال سوریه متوقف مانده بود، هر چند که سه کشور در قالب مذاکرات آستانه همچنان همکاری فنی در مورد سوریه را با یکدیگر ادامه می‌دادند. نشست تهران، ۲ سال و ۱۰ ماه بعد از نشست آنکارا، تلاشی دوباره برای از‌سرگیری همکاری سه‌جانبه میان رهبران سه کشور و تلاش برای جلوگیری از وقوع یک بحران نظامی جدید در شمال سوریه خواهد بود. هر چند مشخص نیست دولت ترکیه تا چه اندازه آمادگی داشته باشد از برنامه خود برای عملیات نظامی گسترده در شمال سوریه عقب‌نشینی کند.
دیدارهای پوتین در تهران
هنوز جزییات دقیقی از دیدارهای پوتین در تهران اعلام نشده است. هر چند دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین به دیدار پوتین با اردوغان در تهران اشاره کرده، اما از دیگر دیدارهای دوجانبه برنامه‌ریزی شده برای پوتین ذکری به میان نیاورده است. رییس‌جمهور روسیه از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران، تاکنون دو دیدار با سید ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور اسلامی ایران داشته است. نخستین دیدار در سفر رسمی رییسی به مسکو انجام شد و پس از آن نیز، ابتدای ماه جاری در سفر رییسی به ترکمنستان، دو رییس‌جمهور در حاشیه اجلاس رهبران کشورهای ساحلی دریای خزر دیدار و گفت‌وگو کردند. ولادیمیر پوتین، همچنین آذر ماه سال ۱۳۹۴ همزمان که برای شرکت در سومین نشست سران کشورهای صادرکننده گاز به تهران آمده بود، با مقام معظم رهبری دیدار کرد.
