چندی پیش وقتی آقای جو بایدن می‌خواست از عزم جدی‌اش برای ترک افغانستان بگوید، گفت: «ما نیامدیم تا در افغانستان کشورسازی کنیم». آنها به بهانه انتقام حوادث ۱۱ سپتامبر به افغانستان آمده بودند و بیش از دو دهه در این کشور ماندند؛ اما همان‌طور که بایدن گفت، این ماندن هم منجر به کشورسازی در افغانستان نشد و این آمیخته‌ای از اقوام گوناگون حالا بار دیگر در خطر یک درگیری قومی است. همان‌طور که می‌دانیم، افغانستان از اقوام مختلفی ساخته شده که در این سال‌ها هم تلاشی نشده تا این گروه‌ها با هم کنار بیایند و تعاملی بین آنها ایجاد شود و بدتر اینکه بیشتر از همیشه با هم اختلاف پیدا کردند.
ریشه این اختلاف‌ها، موضوعات فراوانی است؛ از سبک زندگی آنها که عده‌ای در دشت زندگی می‌کنند و گروهی در کوه‌ها و همین خلق‌و‌خوی زندگی خشن در کوهستان موجب شده تا میان ساکنان کوه‌ها که اغلب پشتون هستند و دشت‌ها درگیری‌هایی پدید بیاید تا اختلاف‌های زبانی همه و همه موجب شده تا افغانستان در این سال‌ها هیچ‌گاه به سمت صلح و دوستی بین اقوامش پیش نرود. با اینکه دو‌سوم جمعیت افغانستان فارسی‌زبان است، اما همیشه تسلط با پشتون‌ها بوده.
آنها به دلیل ویژگی‌های فیزیکی در گذشته جنگاوران بهتر و خشن‌تری نسبت به سایر اقوام بودند و همین سلطه تاریخی را همیشه سعی کردند ادامه دهند. البته عوامل دیگری هم در قدرت‌گرفتن آنها در ۴۰ سال گذشته مؤثر بوده است. بخشی از پشتون‌ها در پاکستان مستقر هستند و همین مسئله موجب شده تا پاکستان در چند دهه اخیر یکی از عوامل مؤثر در سرنوشت افغانستان باشد. فراموش نکردیم که طالبان یک بار با پشتیبانی مالی عربستان و اداره اطلاعات ارتش پاکستان توانسته بود بر افغانستان مسلط شود.
حالا که آمریکا در حال خروج از افغانستان است و طالبان در حال قدرتگیری، حتما توافقاتی میان آنها صورت گرفته است؛ مثلا اینکه طالبان متعهد شده مانع قدرتگیری مجدد گروه‌های بازمانده از القاعده که در لباس داعش و سایر گروه‌های تروریستی ظاهر می‌شوند، بشود. اگرچه از آنجایی که پیروان طالبان، القاعده، داعش و گروه‌های این‌چنینی از لحاظ فرهنگی جزء فرودست‌ترین اقشار جامعه افغانستان به حساب می‌آیند و اغلب متعصب هستند، معلوم نیست با قدرت‌گرفتن‌شان بتوانند به این تعهدات پایبند بمانند.
با اینکه طالبان در دُز جدید قدرت‌گرفتنش مدام بر تغییر‌کردنش پافشاری می‌کند تا به این ترتیب افکار عمومی جهانی را با خود همراه کند، اما از فیلم‌هایی که از این روزهای افغانستان منتشر می‌شود، می‌بینیم که آنها هیچ تغییری نکرده‌اند و در حکومت‌کردن‌شان بر همان سبیل گذشته در حال حرکت‌اند.
حرکت سریع طالبان به سمت مرزها و تسلط بر دروازه‌های مرزی چه در مرز با ایران و چه در مرز ترکمنستان نشان از برنامه جدی و حساب‌شده آنها برای فتح افغانستان دارد. ضمن اینکه در فیلم‌های منتشر‌شده از حملات آنها، شاهد رواج زبان‌هایی غیر از پشتون هستیم که نشان می‌دهد آنها از میان اقوام مختلف نیز گروه‌هایی را در میان خود شکل داده‌اند.
قدرت‌گرفتن گروهی با چنین تفکرات واپس‌گرایانه‌ای به‌شدت برای همسایگان افغانستان خطرناک است؛ حتی برای آنهایی که خودشان را برای تعامل با طالبان هم آماده کرده‌اند و طالب‌ها را تروریست‌های آب توبه ریخته بر سری می‌دانند که حالا قرار است روابط دیپلماتیک برقرار کنند. چه اینکه هم طالبان به‌خوبی از گروه‌های مختلف قومی یارکشی کرده است و هم اینکه پشتون‌ها به‌خوبی در مناطق مرزی نزدیک به افغانستان پراکندگی دارند و می‌توانند با تفکرات چنین گروه‌های بنیادگرایی احساس نزدیکی کنند.
به‌هر‌حال، همان‌گونه که جو بایدن در یکی از مصاحبه‌هایش به طعنه گفت که درباره افغانستان سؤال نپرسید و از موضوعات شاد حرف بزنید، به نظر می‌رسد دوری جغرافیایی آمریکا از افغانستان فعلا یکی از دلایل مهمی است که آنها را نگران قدرت‌گرفتن طالبان در این کشور نمی‌کند. آنها انتقام خودشان را بابت حوادث ۱۱ سپتامبر از افغانستان گرفته‌‍‌اند و حالا می‌توانند خاک این کشور را ترک کنند.
بازگشت به عقب است. حمام‌رفتن، لباس‌های شسته‌شده و آهار‌زدن دستارها علامت تغییر محتوای زیر دستارها نیست.
جو بایدن پیش‌تر پیشنهاد داده بود در افغانستان یک جدایی قومیتی یا فدرالیسم صورت بگیرد. شاید امروزه که شاهد رواج خشونت‌ها از سوی گروه پشتونی طالبان هستیم و نگرانی‌های جامعه مدنی افغانستان از سرانجام این کشور را می‌بینیم، بد نباشد بار دیگر به این پیشنهاد فکر کنیم؛ پیشنهادی که هر دو گروه را در مرزهای خودشان نگه می‌دارد و هم به آن دو‌سوم فارسی‌زبانی که در قدرت نیستند، امکان حکمرانی می‌دهد و هم می‌تواند زیاده‌خواهی‌های طالبان را کنترل کند. به هر حال وضعیت افغانستان به روزهای بحرانی و نگران‌کننده‌اش نزدیک شده است. امیدوارم فرزندان احمدشاه مسعود در این کشور میراث‌دارهای خوبی برای او باشند و با تلاش و جسارتشان مانع از فرو‌رفتن افغانستان به چاه سیاه افکار طالبان شوند.
