ولی کالِجی
نکته شایان توجه این است که طی سه دهه گذشته، باثبات‌ترین روابط ایران با ۱۵ کشور همسایه به ارمنستان تعلق داشته است و تقریبا هیچ جریان سیاسی و فکری در داخل ارمنستان وجود ندارد که مخالف توسعه روابط با ایران باشد. در حالی که تقریبا در بین همه همسایگان ایران، جریانات بسیار جدی موافق و مخالف روابط با ایران وجود دارند. ارمنستان هرچند کشوری کوچک با ۲۹ هزار و ۷۴۳ کیلومترمربع مساحت (اندازه تقریبی استان مرکزی در ایران، کشور بلژیک در اروپا یا ایالت مریلند امریکا) در جنوب غربی منطقه قفقاز است، اما کشوری مهم و عامل توازان بخش در معادلات منطقه قفقاز جنوبی محسوب می‌شود. مرز ۳۸ یا ۴۰ کیلومتری ایران و ارمنستان هرچند کوچک و کم عرض است، اما یکی از مسیرهای اصلی ترانزیتی ایران به منطقه قفقاز به ویژه در «کریدور خلیج فارس- دریای سیاه» محسوب می‌شود. ضمن اینکه قرارداد لغو متقابل روادید (ویزا) بین ایران و ارمنستان نیز از مرداد ۱۳۹۵ اجرایی شده و همین امر این امکان را به شهروندان دو کشور طی چند سال اخیر فراهم ساخته است تا بدون نیاز به ویزا و با سهولت بیشتری به ایران و ارمنستان سفر کنند.
همچنین ارمنستان تنها کشور منطقه قفقاز است که در کنار روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان، عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» است و با توجه به «موافقتنامه تجارت ترجیحی» بین ایران و اتحادیه، تجارت و بازرگانی ایران با ارمنستان از این منظر مزیت رقابتی بهتری در مقایسه با دو کشور دیگر منطقه قفقاز برخوردار است. ارمنستان علاوه بر دسترسی اقتصادی و تجاری به اوراسیا، از توافقنامه‌های اقتصادی مهمی نیز با اروپا برخوردار است و می‌تواند زمینه «صادرات مجدد» محصولات ایرانی به کشورهای اروپایی را حتی در شرایط تحریمی کنونی فراهم کند. هرچند حجم روابط دو کشور حدود ۴۰۰ میلیون دلار است که اگر موانع متعدد صادرات و واردات از جمله در حوزه‌های بانکی، صدور مجوزها، توسعه و تجهیز پایانه‌های مرزی و گمرکی نوردوز (ایران) و مِقری (ارمنستان) و فراهم کردن بیشتر فضا برای فعالیت اتاق‌های بازرگانی و بخش‌های خصوصی دو کشور فراهم شود، این ظرفیت و امکان وجود دارد تا در شرایط جدید تجاری و اقتصادی در منطقه پس از جنگ روسیه و اوکراین، حجم تجارت ایران و ارمنستان به یک میلیارد دلار در سال برسد.
متاسفانه با وجود اهمیتی که توسعه روابط ایران و ارمنستان دارد و به بخشی از آن اشاره شد، مناسبات دیپلماتیک و کنسولی دو کشور طی سه دهه گذشته تنها از طریق سفارت های دو کشور در تهران و ایروان دنبال می‌شود و لذا ایران و ارمنستان فاقد کنسولگری در شهرهایی غیر از پایتخت هستند. به عبارت دیگر، بخش کنسولی در داخل سفارت‌های ایران و ارمنستان در ایروان و تهران مستقر است و خدمات کنسولی ارایه می‌دهد. لذا به منظور برطرف کردن این خلأ، گام‌هایی نیز در گذشته برداشته شد، هرچند بنا به دلایل مختلف اجرایی نشد. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، مصوبه هیات دولت ایران در تاریخ ۲/۱۰/۱۳۸۶ در رابطه با صدور مجوز گشایش سرکنسولگری دولت جمهوری ارمنستان در شهر تبریز بود که به امضای پرویز داوودی، معاون اول وقت رییس‌جمهور در دولت محمود احمدی‌نژاد رسید. در متن این مصوبه آمده است: «هیات وزیران در جلسه مورخ ۲ /۱۰ /۱۳۸۶ بنا به پیشنهاد شماره ۴۹۴ /۶–۵۶۳ /۲۰۰ /۷۳۰ مورخ ۱۸ /۴ /۱۳۸۶ وزارت امور خارجه و به استناد ماده (۴) کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی، موضوع ماده واحده قانون کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی – مصوب ۱۳۵۳ – تصویب کرد: گشایش سرکنسولگری دولت جمهوری ارمنستان در شهر تبریز با رعایت عمل متقابل مجاز است.» در همان مقطع، حسن قشقاوی، معاون وقت کنسولی و امور ایرانیان خارج از کشور وزارت خارجه خبر از مذاکرات دیپلماتیک برای گشایش سرکنسولگری ارمنستان در تبریز داد و در سفری به تبریز اعلام کرد که «هم‌اکنون دو کنسولگری کشورهای آذربایجان و ترکیه در تبریز فعال است و ضرورت گشایش کنسولگری ارمنستان نیز احساس می‌شود.» با این وجود، اتفاقی در عمل روی نداد و کنسولگری ارمنستان در تبریز یا متقابلا کنسولگری ایران در یکی از شهرهای ارمنستان گشایش نیافت و عملا این موضوع به حاشیه رفت.
پس از چند سال وقفه، هیات دولت ایران در ۸ دی ۱۴۰۰ با تاسیس کنسولگری ایران در شهر «کاپان» ارمنستان موافقت کرد که بعضا از آن با تلفظ «قاپان» نیز یاد می‌شود و در متن مصوبه هیات وزیران نیز به نام «قاپان» اشاره شده است. متن این مصوبه که به امضای محمد مخبر، معاون اول رییس‌جمهور رسیده، بدین شرح است: «هیات وزیران در جلسه ۸/۱۰/۱۴۰۰ به پیشنهاد شماره ۸۸۱۳۱۴/۸۱۱ مورخ ۷/۶/۱۴۰۰ وزارت امور خارجه و به استناد بندهای (۱) و (۲) ماده (۲) قانون وظایف وزارت امور خارجه- مصوب ۱۳۶۴- تصویب کرد: تاسیس سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در شهر قاپان ارمنستان با رعایت قوانین و مقررات مربوطه مجاز است.» پس از اعلام و انتشار این مصوبه، تحرک طرف ارمنی نیز در این زمینه بیشتر شد و از آنجا که در عرف مناسبات دیپلماتیک، کشورها معمولا به صورت متقابل اقدام به گشایش کنسولگری‌های جدید می‌کنند، دولت ارمنستان نیز در پاسخ به مصوبه دولت ایران از علاقه‌مندی خود به گشایش کنسولگری در کشورمان خبر داد. چنانکه «واهان هونانیان»، سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان در ۹ دی ۱۴۰۰ اعلام کرد که «از طرف ما نیز کار برای افتتاح سرکنسولگری ارمنستان در ایران بر اساس اصل اقدام متقابل در جریان است.»
در جدیدترین تحول در این زمینه، «آلن سیمونیان»، رییس مجلس ملی ارمنستان که هفته گذشته به ایران سفر کرده بود، در دیدار با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان، «تاسیس سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در (شهر کاپان) استان سیونیک ارمنستان را نقطه عطف در مناسبات دو کشور خواند و از آمادگی ارمنستان برای تاسیس سرکنسولگری در تبریز خبر داد». لذا به نظر می‌رسد دو کشور پس از سه دهه به عملیاتی شدن تاسیس متقابل کنسولگری نزدیک‌تر شده‌اند و سفارت ایران در ارمنستان در حال پیگیری مقدمات تاسیس کنسولگری جدید ایران در شهر کاپان در استان سیونیک است. هرچند فرآیند اداری، مالی، انسانی و لجستیکی تاسیس و راه‌اندازی یک نمایندگی جدید، کاری زمانبر و دشوار است، اما با این وجود ضرورت دارد مصوبات و موافقت‌های دو کشور در شرایط کنونی هرچه سریع‌تر جنبه اجرایی پیدا کند تا با گذشت زمان و بعضا تغییر مدیریت‌ها به سرنوشت مصوبات و مذاکرات و موافقتنامه‌های قبلی دچار نشود. اما آنچه گشایش کنسولگری‌های ایران و ارمنستان در شهرهای کاپان و تبریز را به ویژه در شرایط کنونی اهمیت و ضرورت می‌بخشد، می‌توان به اختصار این‌گونه بیان کرد:
۱-شاید در نگاه اول به نظر برسد که با توجه به لغو ویزای متقابل بین ایران و ارمنستان که از سال ۱۳۹۵ اجرایی شده است، ضرورت چندانی به گشایش کنسولگری جدید بین دو کشور نیست. اما واقعیت آن است که وظایف، اختیارات و خدمات بسیار گسترده و متنوع کنسولگری‌ها را نباید تنها به حوزه صدور ویزا محدود کرد. صدور یا تمدید گذرنامه، تایید اسناد کشور متبوع در کشور میزبان، صدور شناسنامه برای تازه متولدان، خدمات حقوقی، مانند پذیرش وکالتنامه و فرستادن آن به کشور مقصد، امور دانشجویی و خدمات مورد نیاز بازرگانان، از جمله وظایف کنسولگری هر کشوری است. همچنین برخی مجوزهای تجاری یا راهنمایی‌های قانونی مورد نیاز بازرگانان یا گردشگران هم از خدمات بخش کنسولی محسوب می‌شوند. ضمن اینکه در صورتی که کشور میزبان اجازه بدهد کنسولگری می‌تواند به کشور ثالث نیز خدمات کنسولی ارایه کند. از نظر سیاسی و دیپلماتیک نیز کنسولگری بسیار حایز اهمیت است. اگر روابط دیپلماتیک کشورها قطع شود، روابط کنسولی خودبه‌خود قطع نمی‌شوند و دولت‌ها در زمان قطع رابطه دیپلماتیک می‌توانند بر حفظ روابط کنسولی خود توافق کنند. بنابراین با توجه به وظایف، اختیارات و خدمات بسیار گسترده و متنوع کنسولگری‌ها که به اختصار به آن اشاره شد، گشایش کنسولگری های ایران در شهر کاپان و ارمنستان در تبریز می‌تواند زمینه و امکان ارایه سریع تر خدمات کنسولی را به شهروندان دو کشور فراهم کند. در حال حاضر، عدم وجود کنسولگری خارج از پایتخت‌ها (تهران و ایروان) موجب شده است شهروندان دو کشور از جمله دانشجویان و بازرگانان برای دریافت یا تکمیل مدارک حقوقی و اداری خود از شهرهای مختلف ایران و ارمنستان به سفارت و کنسولگری در تهران یا ایروان مراجعه کنند که این امر مستلزم صرف وقت و هزینه‌های قابل توجهی برای این شهروندان بود و به همان میزان باعث کاهش تحرک و پویایی در روابط دو کشور می‌شد. به‌طور مشخص در داخل ایران، هموطنان ارمنی ساکن ارومیه، تبریز و اصفهان و سایر شهرها برای انجام کارهای اداری و حقوقی خود در رابطه با ارمنستان باید به سفارت و کنسولگری این کشور در تهران مراجعه کنند. لذا گشایش کنسولگری ارمنستان در تبریز می‌تواند این امکان را فراهم کند که هموطنان ارمنی و نیز سایر شهروندان ایرانی از جمله دانشجویان، بازرگانان، گردشگران و سرمایه‌گذاران به ویژه در منطقه شمال غرب ایران، با صرف هزینه و وقت به مراتب کمتری، خدمات مورد نیاز کنسولی خود را از کنسولگری ارمنستان در تبریز دریافت کنند. طبیعی است که همین شرایط در داخل ارمنستان نیز صادق است و مانع از سفر و مراجعه ایرانیان و شهروندان ارمنستان به سفارت و کنسولگری ایران در ایروان خواهد شد و با گشایش کنسولگری ایران در شهر کاپان در استان سیونیک ارمنستان که به کشورمان بسیار نزدیک نیز هست، زمینه تسهیل و تسریع ارایه خدمات کنسولی بیشتر فراهم خواهد شد. گشایش کنسولگری های ایران و ارمنستان در شهرهای کاپان و تبریز، امری ضروری و لازم و به نفع روابط و منافع ملی دو کشور است.
۲- در حال حاضر، ترکیه و جمهوری آذربایجان در شهر تبریز دارای کنسولگری هستند که نقش بسیار مهمی در ارایه خدمات کنسولی این دو کشور به شهروندان ایرانی و نیز اتباع دو کشور در داخل ایران دارد. لذا گشایش کنسولگری ارمنستان در شهر تبریز می‌تواند مکمل و تقویت‌کننده نقش و جایگاه شهر تبریز در ارایه خدمات کنسولی به ترکیه و منطقه قفقاز باشد و امید است در آینده کنسولگری کشورهایی مانند گرجستان و روسیه نیز در این شهر مهم و راهبردی کشورمان ایجاد شود. در حال حاضر، روسیه در شهرهای رشت و اصفهان دارای کنسولگری است. باید به این نکته مهم توجه داشت که اساسا توسعه کنسولگری یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی مناسبات دیپلماتیک و روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها با یکدیگر است و لذا هر چه در این زمینه گام‌هایی برداشته شود در جهت توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران به ویژه با همسایگان خواهد بود. به همین دلیل، باید توجه بیشتری در دستگاه دیپلماسی کشور و مجموعه دولت به این امر صورت گیرد و در رابطه با کشورهای همسایه‌ای که در حوزه فرهنگی و تمدنی ایران هستند، نگاه ویژه تری داشت و به عنوان مثال می‌توان در مقابل گشایش کنسولگری‌های ایران در شهرهای تاریخی سمرقند و بخارا از سوی دولت ازبکستان، با گشایش کنسولگری‌های ازبکستان در شهرهای مشهد و اصفهان موافقت کرد. در شمال غرب کشور، بدون تردید کلانشهر تبریز از این ظرفیت و امکان برخوردار است که تبدیل به کانون استقرار کنسولگری‌های کشورهای همسایه به ویژه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و روسیه تبدیل شود و لذا تاسیس کنسولگری ارمنستان در این شهر از این زاویه حایز اهمیت ویژه‌ای است.
۳- دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال غرب کشور در استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز واقع شده و همین امر دلیل دیگری بر ضرورت و اهمیت گشایش کنسولگری‌های جدید در این شهر از جمله کنسولگری ارمنستان است. بدیهی است که ارتباط و هماهنگی بین کنسولگری ارمنستان در تبریز (همانند کنسولگری‌های جمهوری آذربایجان و ترکیه در این شهر) با دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال غرب کشور، موجب تسریع و تسهیل روابط ایران و ارمنستان خواهد شد و از حجم و ترافیک بسیاری از مراجعات و مکاتبات به مرکز در تهران (وزارت امور خارجه) نیز کاسته خواهد شد.
۴- استان آذربایجان شرقی و به ویژه شهر تبریز سهم بسیار مهمی در صادرات به ارمنستان دارد و بسیاری از فعالین تجاری و بازرگانی در ارمنستان را هموطنان آذری تشکیل می‌دهند. شهر تبریز از گذشته‌های دور، محور و قطب تجارت و بازرگانی شمال غرب ایران با روسیه، منطقه قفقاز، ترکیه و اروپا بوده است و لذا تاسیس کنسولگری ارمنستان در این شهر می‌تواند زمینه تسهیل تجارت و بازرگانی استان آذربایجان شرقی و استان‌های همجوار این استان را با ارمنستان فراهم کند و بستری را ایجاد کند که مشکلات حقوقی، اداری و سایر مسائل مرتبط با حوزه تجارت و بازرگانی از طریق ارتباط نزدیک بین اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان آذربایجان شرقی با کنسولگری ارمنستان در تبریز، مطرح، پیگیری و برطرف شود و همین امر زمینه دیگری برای تمرکززدایی و پویایی بیشتر منطقه شمال غرب کشور در عرصه تجارت خارجی را فراهم خواهد کرد.
۵- تنها پایانه مرزی و گمرکی ایران برای تجارت و بازرگانی با ارمنستان، «منطقه نوردوز» از توابع شهرستان جلفاست که در استان آذربایجان شرقی و در مجاورت رود ارس و مرز مشترک ایران با ارمنستان واقع شده است. ضمن اینکه «منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس» نیز در شهر جلفا و در مجاورت مرز استان آذربایجان شرقی با ارمنستان واقع شده است. در واقع، پل مرزی نوردوز شاهراه اصلی صادرات و واردات به ارمنستان است و بازارچه مرزی نوردوز نیز که در شهریور ماه سال ۱۳۷۴ گشایش یافته است، نقش مهمی در مناسبات تجاری و بازرگانی دو کشور طی سه دهه گذشته (به استثنای تعطیلی دو سال اخیر به واسطه شیوع ویروس کرونا) داشته است. لذا وجود پایانه مرزی و گمرکی نوردوز در نقطه صفر مرزی استان آذربایجان شرقی با ارمنستان، دلیل و ملاحظه مهم دیگری است که تاسیس کنسولگری ارمنستان در شهر تبریز را ضرورت و اهمیت می‌بخشد. در واقع تاسیس ارمنستان در شهر تبریز این امکان را فراهم می‌کند تا در صورت بروز هر گونه مشکل و موانع در مبادی ورودی و خرجی پایانه مرزی و گمرکی نوردوز برای شهروندان، دانشجویان، بازرگانان، گردشگران و به ویژه رانندگان کامیون‌های عبوری و ترانزیتی، زمینه پیگیری و حل و فصل سریع‌تر این مشکلات فراهم شود. این امر با توجه به افزایش حجم تردد از این پایانه مرزی و گمرکی پس از کاهش محدودیت‌های کرونایی، از اهمیت بیشتری نیز برخوردار شده است.
۶- باید توجه داشت که روابط تجاری، بازرگانی و ترانزیتی ایران با ارمنستان، روابطی در سطح دوجانبه نیست و گرجستان و فدراسیون روسیه و نیز دریای سیاه و شرق اروپا (از مسیر ارمنستان- گرجستان) را نیز شامل می‌شود. چنانکه در ابتدای این نوشتار اشاره شد، ارمنستان تنها کشور منطقه قفقاز است که در کنار روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان، عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» است. با توجه به «موافقتنامه تجارت ترجیحی» بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که از ۵ آبان ۱۳۹۸ اجرایی و در چارچوب آن بیش از ۸۵۰ قلم کالا به صورت متقابل مشمول کاهش تعرفه‌های گمرکی شده، مسیر ترانزیتی و تجاری ارمنستان از اهمیت بالایی در توسعه مناسبات تجاری کشورمان با اوراسیا برخوردار است. به ویژه آنکه احتمال ارتقای «موافقتنامه تجارت ترجیحی» به «موافقتنامه تجارت آزاد» نیز بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود دارد و مذاکرات کارشناسی و فنی آن نیز حدود یک‌سالی است که بین مقامات کشورمان و اتحادیه در جریان است. در صورت به نتیجه رسیدن و نهایی شدن این مذاکرات، ۸۵۰ قلم کالای فعلی در «موافقتنامه تجارت ترجیحی» به حداقل ۸ هزار قلم کالا در «موافقتنامه تجارت آزاد» افزایش خواهد یافت که این امر قطعا موجب افزایش حجم ترانزیت و صادرات و واردات از مرز ایران و ارمنستان نیز خواهد شد. در این بین، جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه نیز فرصت‌های جدیدی برای افزایش حجم تجارت ایران و اوراسیا فراهم ساخته است. مجموع این عوامل و ملاحظات به این معنی است که ما با ارمنستان، به عنوان تنها کشور منطقه قفقاز که عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیاست، بیشتر از گذشته کار داشته و خواهیم داشت. لذا در چنین شرایطی، گشایش کنسولگری های ایران و ارمنستان در شهرهای کاپان و تبریز از جهت تسریع و سهولت در زمینه حل و فصل مشکلات و مسائل تردد شهروندان، دانشجویان، بازرگانان، گردشگران و به ویژه رانندگان کامیون‌های عبوری و ترانزیتی و هماهنگی بیشتر با پایانه‌های مرزی و گمرکی نوردوز (ایران) و مِقری (ارمنستان) برخوردار است.
۷- موقعیت شهر «کاپان» در استان «سیونیک» ارمنستان نیز که به عنوان محل تاسیس کنسولگری ایران در نظر گرفته شده، بسیار مهم و راهبردی است. شهر کاپان، مرکز استان سیونیک ارمنستان است که جنوبی‌ترین استان ارمنستان محسوب می‌شود و شهر «مِقری» در این استان در نقطه صفر مرزی با ایران قرار دارد و چنانکه اشاره شد، پایانه‌های مرزی و گمرکی نوردوز (ایران) و مِقری (ارمنستان)، تنها مسیر ارتباطی و ترانزیتی زمینی بین دو کشور محسوب می‌شود. در واقع این مسیر ترانزیتی و عبوری پس از گذشتن از نوردوز در شهرستان جلفا در استان آذربایجان شرقی، وارد استان سیونیک ارمنستان شده و با عبور از شهرهای مِقری و لیچک و کاجاران به مرکز این استان یعنی شهر کاپان می‌رسد که حدود ۳۱۶ کیلومتر با شهر ایروان، پایتخت ارمنستان فاصله دارد. تا قبل از جنگ دوم قره‌باغ در اکتبر و نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی (مهر و آبان ۱۳۹۹)، این مسیر ترانزیتی پس از عبور از شهر «کاپان» به مسافت ۷۰ کیلومتر به شهر دیگر استان سیونیک یعنی شهر «گوریس» می‌رسید و پس از عبور از این شهر، با طی مسافت حدودا ۲۴۰ کیلومتری به ایروان منتهی می‌شد. لذا مسیر ترانزیتی نوردوز- کاپان- گوریس- ایروان مسیر اصلی ترانزیت و تجارت ایران و ارمنستان محسوب می‌شد. اما پس از جنگ دوم قره باغ، دولت جمهوری آذربایجان با این استدلال که ۲۱ کیلومتر از مسیر ۷۰ کیلومتری «گوریس- کاپان» از داخل قلمرو این کشور می گذرد، اقدام به دریافت عوارض ۱۳۰ دلاری برای کامیون‌های عبوری از ایران کرد که این امر مشکلات بسیار زیادی را برای رانندگان ایرانی در مرداد و شهریور ۱۴۰۰ به دنبال داشت و ممانعت برخی رانندگان از پرداخت عوارض منجر به بازداشت آنان توسط نیروهای مرزبانی جمهوری آذربایجان نیز شد. در چنین شرایطی دولت‌های ایران و ارمنستان درصدد بازسازی مسیر قدیمی و به جا مانده از دوره شوروی در جنوب ارمنستان یعنی «جاده تاتو» برآمدند تا مسیر زمینی دیگری را جایگزین مسیر گوریس- کاپان کنند. هرچند متاسفانه «جاده تاتو» دارای مشکلاتی به ویژه در فصل های سرد سال است و به همین دلیل مشکلات ترانزیتی هنوز دو کشور به‌طور کامل حل نشده است. لذا راه‌حل اصولی و پایدار برای حل این مشکل، تسریع در احداث و عملیاتی شدن پروژه «آزادراه شمال- جنوب ارمنستان» است که از جمله طرح‌های کلان و ملی دولت ارمنستان در سال‌های اخیر محسوب می‌شود و به همین دلیل نیز «گنل سانوسیان»، وزیر مدیریت منطقه‌ای و زیرساخت‌های جمهوری ارمنستان در سفر اخیر خود به تهران در ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ از پیمانکاران ایرانی دعوت کرد در روند ساخت و تکمیل پروژه «آزادراه شمال- جنوب ارمنستان» مشارکت کنند.
آنچه مسلم است این آزادراه که در صورت اجرایی شدن تبدیل به مسیر اصلی ترانزیت بین ایران- ارمنستان- گرجستان خواهد شد، از شهر «کاپان»، مرکز «استان سیونیک» ارمنستان عبور می‌کند؛ یعنی شهری که قرار است کنسولگری ایران در آن احداث شود. لذا انتخاب این شهر برای تاسیس کنسولگری جدید ایران در ارمنستان، اقدامی هدفمند و هوشمندانه از سوی ایران و ارمنستان محسوب می‌شود که موجب تسریع و تسهیل در روند تجارت، ترانزیت و تردد شهروندان دو کشور از مسیر «آزادراه شمال- جنوب ارمنستان» خواهد شد.
در واقع اگر این مسیر عبوری و ترانزیتی را به صورت یک محور از ایروان تا تبریز به طول حدودا ۵۲۰ کیلومتر تصور کنیم، دو کشور سه کنسولگری در این مسیر خواهند داشت: کنسولگری ایران در ایروان و کاپان و کنسولگری ارمنستان در تبریز. یعنی در انتها و میانه مسیر عبوری و ترانزیتی ایران و ارمنستان، کنسولگری برای حل و فصل مشکلات احتمالی و نیز صدور مجوزهای قانونی و اداری شهروندان، دانشجویان، بازرگانان، گردشگران و به ویژه رانندگان کامیون های عبوری و ترانزیتی فراهم خواهد شد که برآیند آن قطعا توسعه هر چه بیشتر مناسبات دو کشور ایران و ارمنستان خواهد شد، منافع متقابلی را نیز برای توسعه استان‌های سیونیک ارمنستان و آذربایجان شرقی ایران به دنبال خواهد داشت و باعث توسعه و رونق اقتصادی و ایجاد فرصت های شغلی و سرمایه گذاری در شهرهای مختلف استان سیونیک ارمنستان به ویژه شهر مرزی «مِقری» و نیز منطقه نوردوز، شهرستان جلفا و «منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس» خواهد شد.
دکتری مطالعات منطقه‌ای (گرایش مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز) از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)
با وجود اهمیتی که توسعه روابط ایران و ارمنستان دارد و به بخشی از آن اشاره شد، مناسبات دیپلماتیک و کنسولی دو کشور طی سه دهه گذشته تنها از طریق سفارت‌های دو کشور در تهران و ایروان دنبال می‌شود و لذا ایران و ارمنستان فاقد کنسولگری در شهرهایی غیر از پایتخت هستند. به عبارت دیگر، بخش کنسولی در داخل سفارت‌های ایران و ارمنستان در ایروان و تهران مستقر است و خدمات کنسولی ارایه می‌دهد. لذا به منظور برطرف کردن این خلأ، گام‌هایی نیز در گذشته برداشته شد، هر چند بنا به دلایل مختلف اجرایی نشد.
روابط تجاری، بازرگانی و ترانزیتی ایران با ارمنستان، روابطی در سطح دوجانبه نیست و گرجستان و فدراسیون روسیه و نیز دریای سیاه و شرق اروپا (از مسیر ارمنستان- گرجستان) را نیز شامل می‌شود. چنانکه در ابتدای این نوشتار اشاره شد، ارمنستان تنها کشور منطقه قفقاز است که در کنار روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان، عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» است.
با توجه به «موافقتنامه تجارت ترجیحی» بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که از ۵ آبان ۱۳۹۸ اجرایی و در چارچوب آن بیش از ۸۵۰ قلم کالا به صورت متقابل مشمول کاهش تعرفه‌های گمرکی شده، مسیر ترانزیتی و تجاری ارمنستان از اهمیت بالایی در توسعه مناسبات تجاری کشورمان با اوراسیا برخوردار است.
