تعاملات تکنولوژیک ریاض – پکن در سایه نگرانی‌‌های واشنگتن

هرمز جعفری

یکی از حوزه‌‌های مهم مورد علاقه کشورهای منطقه ازجمله پادشاهی سعودی، گسترش همکاری‌‌ها در حوزه تکنولوژیک است. حضور چین در حوزه داده و فناوری عربستان سعودی، با توجه به پیوندهای قوی بین داده‌‌ها، هوش مصنوعی و منافع امنیتی، دولت ایالات متحده و سایر متحدان را نگران خواهد کرد. با در نظر گرفتن ابراز نگرانی و اعمال فشار واشنگتن، متحد تاریخی ریاض، ماهیت و گستره تعاملات تکتولوژیک پکن – ریاض دارای پیامدهای راهبردی برای ریاض در تعامل با دو ابرقدرت شرقی و غربی باشد.

در راستای ارزیابی این موضوع ابتدا همنوایی راهبرد کلان توسعه دو کشور و سپس نمودهای عملی و اجرایی گسترش تعاملات پکن و ریاض مورد بررسی قرار می‌‌گیرد و در نهایت گزارش با یک نتیجه گیری به پایان می‌‌رسد.

هم نوایی طرح‌‌های کلان توسعه دو کشور

طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ و پروژه «یک کمربند و یک‌راه» دستورکارهای اصلی و راهبردی ریاض و پکن برای ارتقاء جایگاه و گسترش نفوذ بین المللی آن‌‌ها هستند. برنامه‌‌های توسعه محور دو کشور در چارچوب این طرح‌‌ها از قابلیت بسیار بالایی برای هم افزایی و تقویت تعاملات آن‌‌ها برخوردار است. در واقع، از یک سو پادشاهی سعودی در پیشبرد طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ و تبدیل این کسور به هاب مرکزی دیجیتال منطقه، برای پکن نقشی محوری‌‌ در نظر گرفته است و از سوی دیگر  موضع محوری پکن در نوآوری‌‌های فنّاورانه جهان در چارچوب طرح «جاده ابریشم دیجیتال» به عنوان بخشی از پروژه «یک کمربند و یک‌راه»[۱]، خاورمیانه را یک پیوند تجاری جدایی ناپذیر به بازارهای اروپا و آفریقا می‌‌داند. عربستان سعودی و دیگر اعضاء شورای همکاری خلیج فارس با ابتکار همکاری بین‌المللی اقتصاد دیجیتال به رهبری چین در اواخر سال ۲۰۱۷ موافقت کردند.

در جریان اجلاس سران در ۲۲ فوریه ۲۰۱۹، دو دولت مجموعه‌ای از یادداشت‌های تفاهم را در مورد مسائل مربوط به تجارت، کشتیرانی، فناوری هوشمند و لجستیک امضا کردند. هان، معاون نخست وزیر چین درباره روابط قوی بین دو کشور گفت: «چین و عربستان سعودی باید هم افزایی ابتکار کمربند و جاده و چشم انداز عربستان سعودی ۲۰۳۰ را تقویت و همکاری های عملی در زمینه انرژی، ساخت و ساز، زیرساخت ها، بخشهای تکنولوژیک و مالی را گسترش دهند».[۲] همچنین در کنگره جهانی موبایل در فوریه ۲۰۱۹ شرکت هواوی قراردادهایی در حوزه فنّاوری ۵-جی با شرکت‌‌های ملی مخابرات عربستان به امضاء رساند. در این کنگره مقامات شرکت در موضع‌گیری‌های عمومی خود بر تعهد شرکت برای کمک به ریاض در اجرای برنامه انتقال دیجیتال تأکید کردند. ^[3]

علاوه بر توافق‌‌نامه‌‌های مختلفی که بین دوکشور به امضاء رسیده است، درک فرصت‌‌های بالقوه موجود در چارچوب سیاست‌‌های کلان مطروحه در گفتگوی تلفنی بن سلمان و شی‌‌جین پینگ، در ۱۵ آوریل ۲۰۲۲، نیز کاملاً مشهود است. ولیعهد سعودی در این گفتگو تمایل خود را برای امضای توافقی برای “هم افزایی چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی با ابتکار یک کمربند و یک راه” اعلام کرد. ^[4] وی همچنین بر” پایبندی قاطعانه به اصل چین واحد”، که مستلزم به رسمیت شناختن دولت جمهوری خلق چین به عنوان تنها نماینده چین می‌‌باشد، تأکید کرد. ^[5]

نمودهای عملی گسترش تعاملات تکنولوژیک ریاض – پکن

 از نظر ریاض چین با شرایط مورد نظر آن در زمینه توسعه تکنولوژیک سازگار است. عبدالله السوها، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات عربستان در این زمینه بیان داشت «ما به روابط استراتژیک خود با چین، چه در زمینه فناوری و چه در زمینه نفت و گاز، بسیار مفتخریم. قطعاً آنها به ما کمک می کنند تا به یک اقتصاد مبتنی بر نوآوری تبدیل شویم.» غول‌‌های فناوری چینی مانند جولینچیک، علی‌‌بابا، هواوی و شرکن جی.‌‌اند.‌‌تی جای پای خود را در عربستان سعودی تقویت کرده و در مجموعه‌‌ای از پروژه‌‌ها همگام با هدف پادشاهی برای تبدیل شدن به مرکز فناوری منطقه‌‌ای همکاری می‌‌کنند.

همکاری در زمینه‌‌های علمی – آموزشی

 موسسات دانشگاهی چینی، شرکت‌های خصوصی و نهادهای دولتی در موقعیت خوبی برای حمایت از حوزه‌های فناوری در حال ظهور عربستان سعودی هستند.  دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی در چین نقشی مسلط در تولید اختراعات و حق مالکیت معنوی برای هوش مصنوعی، یادگیری عمیق و نورورباتیک دارند. شرکت فناوری چندملیتی هوآوی نه تنها دارای یک استراتژی هوش مصنوعی روشن است که شامل سرمایه گذاری در تحقیقات هوش مصنوعی و توسعه اکوسیستم جهانی هوش مصنوعی و خط ارتباطی می‌‌شود، بلکه پروژه‌‌های زیرساختی تلفن همراه ۵G را در سراسر منطقه خلیج فارس نیز مدیریت می‌‌کند. [6] هواوی در ماه آگوست ۲۰۱۹ میزبان برنامه آموزشی ۵G با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات عربستان سعودی بود. این امر علی‌رغم هشدار مقامات آمریکایی درباره نگرانی‌های امنیتی مرتبط با استفاده متحدان از هواوی برای توسعه زیرساخت‌های موبایل ۵G صورت گرفت.[۷]

در این زمینه در فستیوال فناوری (LEAP) ریاض در سال ۲۰۲۲، آکادمی دیجیتال عربستان یک یادداشت تفاهم با هواوی برای توسعه استعدادهای داخلی به امضا رساند. برای این منظور، این دو نهاد قصد دارند از ۸۰۰۰ سعودی برای یادگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مراکز معتبر هواوی حمایت و آن‌‌ها را آموزش دهند. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی گزارش داد که آنها به طور خاص هوش مصنوعی، محاسبات ابری، امنیت سایبری و استفاده از اینترنت ۵G را مطالعه خواهند کرد. یکی از اهداف این همکاری، آموزش افراد برای توسعه خدمات هوآوی در عربستان سعودی است.[۸]

 توسعه شهرهای هوشمند

 شرکت های ساخت و ساز چینی مدتهاست که مشارکت در توسعه زیرساخت‌‌های عربستان سعودی آغاز کرده اند، خط ریلی مترو موسوم به “اژدهای سبز” در مکه از جمله نمودهای این مهم است. شرکت مخابراتی چینی هوآوی یکی از بازیکران اصلی در پروژه‌‌های هوشمند سازی اقتصاد عربستان سعودی است. این شرکت در حال تأسیس زیرساخت‌‌های ابری به منظور گسترش خطوط اینترنت به مناطق دورافتاده است. [9] در اکتبر ۲۰۱۹ شرکت «زین»[۱۰] این پادشاهی در مشارکت با شرکت هواوی چین اولین فاز از شبکه ۵-جی را ایجاد کرد که بیست شهر و حدود ۲۰۰۰ برج در عربستان را تحت پوشش قرار می‌‌دهد. اجرای این طرح عربستان را صاحب بزرگ‌ترین شبکه ۵-جی منطقه کرد.^[۱۱]

علاوه بر این، خبرگزاری عربستان سعودی در ژانویه ۲۰۲۰ گزارش داد، سازمان اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان سعودی (SDAIA) با «علی‌بابا کلود» توافق‌نامه‌ای امضا کرد که برای «توانمندسازی شهرهای عربستان با راه‌حل‌های شهر هوشمند مبتنی بر اطلاعات» طراحی شده بود. این مشارکت از برنامه عربستان سعودی برای توسعه شهرهای هوشمند در سطح جهانی حمایت می‌‌کند. همچنین در ماه اکتبر، شرکت ارتباطات سیار زین عربستان سعودی با وه‌‌یل کلود، یکی از شرکت‌های تابعه علی‌بابا کلود، برای ارائه راه‌حل‌های رایانش ابری در این کشور همکاری کرد. اوایل ماه فوریه، عربستان سعودی قراردادی را با صندوق eWTP Capital، تحت حمایت علی بابا، برای ساخت یک دفتر مرکزی جدید در “شهر رسانه‌‌ای” ریاض امضا کرد. در همین حال، جولینچیک قصد دارد اکوسیستم آنلاین خارق العاده چین در خاورمیانه را با عربستان سعودی به عنوان یکی از اهداف کلیدی خود تکرار کند. این استارت‌آپ تجارت الکترونیک که در سال ۲۰۱۲ تأسیس شد، در حال حاضر ۵۰ میلیون کاربر در خاورمیانه دارد که عمده آن از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) است که عربستان سعودی بزرگترین عضو آن است.^[۱۲]

در فستیوال دیجیتال عربستان ۲۰۲۲، شرکت ارتباطات سعودی اعلام کرد در چارچوب پروژه موسوم به هاب خاورمیانه و شمال آفریقا، سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری در کابل‌های زیردریایی و زیرساخت‌های مراکز داده را در دستور کار قرار داده است که از بخش دیجیتال و ابری پادشاهی پشتیبانی می‌کند. این شرکت همچنین یک شراکت استراتژیک جدید با شرکت فناوری هوآوی را فاش کرد که در آن امکانات ساخت تجهیزات و سخت‌افزار مرکز داده برای تقویت ظرفیت پادشاهی در صنعت فناوری پیشرفته، ایجاد زنجیره‌های تامین محلی برای سخت‌افزار فناوری و افزایش پذیرش فناوری‌های جدید وجود خواهد داشت.

در این فستیوال همچنین گروه تی.اند.جی چین، سرمایه گذاری مشترک ۲ میلیارد دلاری با eWTP Arabia Capital و سایر شرکا را اعلام کرد. این سرمایه‌گذاری باعث می‌شود که شرکت مزبور مقر منطقه‌‌ای خود را در ریاض ایجاد کند و مراکز مرتب‌سازی، سیستم‌های انبار خودرو، پایانه‌های بار هوایی، پارک‌های صنعت تجارت الکترونیک و سایر امکانات صنعتی مدرن و زیرساخت‌های مرتبط را فراهم کند.” بر اساس برنامه های اعلامی تی.اند.جی، در ۱۰ سال آینده، همراه با Electronic World Trade Platform Arabia Capital و سایر شرکای استراتژیک، در پیشرفته ترین تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری در عربستان سعودی سرمایه گذاری خواهد کرد، برجسته ترین تیم حرفه ای را آموزش می دهد، بزرگترین پارک صنعتی لجستیک هوشمند را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد ساخت.[۱۳]

تکنولوژی هوش مصنوعی

 مرکز ملی هوش مصنوعی عربستان سعودی (NCAI)، در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۰ شراکت راهبردی با هواوی در زمینه توسعه قابلیت هوش مصنوعی ملی را اعلام کرد. هوآوی علاوه بر توسعه یک استراتژی جامع برای ارتقای مهارت‌‌ها و قابلیت های هوش مصنوعی در راستای چشم انداز ۲۰۳۰ پادشاهی،  از این مرکز برای آموزش مهندسان و دانشجویان هوش مصنوعی عربستانی، بررسی ایجاد یک پلت فرم قابلیت هوش مصنوعی برای بومی سازی راه حل های فنی، پشتیبانی خواهد کرد.[۱۴]

تکنولوژی موشکی و پهبادی

 صنایع عربستان سعودی و چین در زمینه طراحی و ساخت پهپادهای نظامی در این پادشاهی همکاری خود را گسترش داده‌‌اند. در نمایشگاه دفاعی جهانی ریاض که از ۶ تا ۹ مارس ۲۰۲۲ برگزار شد، شرکت ارتباطات پیشرفته و سیستم‌های الکترونیک سعودی قراردادی را با شرکت فناوری الکترونیک چین امضا کرد. این سرمایه گذاری مشترک که «ایریال سلوشن» نام دارد، باعث می شود شرکت فناوری الکترونیک چین یک مرکز تحقیق و توسعه ایجاد  نماید که انواع مختلف سیستم های پهپاد را تولید کند. این برنامه شامل ارتباطات، کنترل پرواز، دوربین، رادار و سیستم های تشخیص بی سیم می‌‌شود. شرکت فناوری الکترونیک چین در ساخت سیستم‌‌های اطلاعات الکترونیکی امنیتی، از جمله تجهیزات الکترونیکی، دستگاه های ارتباطی و نرم افزار تخصص دارد. سرمایه‌گذاری جدید همچنین بر توسعه پهپادهای عمود برخاست و فرود با موتور الکتریکی، راه‌حل‌های ضد پهپاد، تجزیه و تحلیل، محصولات هلیکوپتری و سیستم‌های راداری متمرکز خواهد بود.[۱۵] شرکت علوم و فناوری هوافضای چین همچنین قبلاً با شهر پادشاه عبدالعزیز برای علم و فناوری برای ساخت یک مرکز تولیدی در عربستان سعودی برای کلاس هواپیماهای بدون سرنشین CH قرارداد مشارکت امضا کرده بود.^[۱۶]

دسترسی به فناوری موشکی چین یکی دیگر از برنامه‌‌های محوری سعودی در تعامل تکنولوژیک با این کشور است. در اوایل فوریه ۲۰۱۹ گزارش‌‌هایی با توجه به تصاویر ماهواره‌‌ای در رسانه‌‌های بین‌‌المللی درز کرد که این کشور در شهر الدوادمی در ۲۳۰ کیلومتری ریاض پایگاه موشکی مخفی تاسیس کرده و مشغول فعالیت در راستای تقویت قابلیت‌‌های موشکی خود است. اولین بار هفته نامه دفاعی جینز^[۱۷]در سال ۲۰۱۳ از این پایگاه موشکی خبر داد که در آن دو سیستم پرتابی آن که از موشک‌‌های ساخت چین در آن‌‌ها استفاده شده است، یکی به سمت ایران و دیگری به سمت اسرائیل هدف گذاری شده‌‌اند. اما تصاویر فوریه بیانگر این هستند که در این پایگاه موشکی تاسیسات لازم که برای تولید و سوخت گذاری موشک‌‌های بالستیک کافی هستند، از جمله یک سکوی تست و آزمایش موتور موشک/راکت در آن دیده شده است. جفری لوییز،^[۱۸] کارشناس موشکی موسسه میدلبوری برای مسائل بین‌‌المللی در مونتری کالیفرنیا، در این زمینه بیان داشته است که مشخصاً، ما(آمریکا) جاه طلبی‌‌های عربستان را دست کم گرفته‌‌ایم. اینکه عربستان به فناوری روز دنیا برای ساخت این تاسیسات دست یافته است یا خیر مشخص نیست. لوییز معتقد است که الگوی طراحی این تأسیسات بسیار شبیه به الگوی مورد استفاده چین است اگرچه این الگو کمی کوچک‌‌تر است. هو چانینگ^[۱۹]، سخنگوی وزارت دفاع چین، در این زمینه صرفاً اظهار بی‌‌اطلاعی کرد. چین و عربستان هر دو از عضویت در رژیم کنترل تکنولوژی موشکی^[۲۰] که به منظور جلوگیری از گسترش تکنولوژی موشکی با قابلیت حمل کلاهک‌‌های اتمی تاسیس شده است، اجتناب کرده اند.

فناوری صنایع نفتی

 آرامکو عربستان مشتاقانه با چین در زمینه گسترش و تقویت ابعاد تکنولوژیک صنعت نفت همکاری می‌‌کند. مرکز تحقیقاتی آرامکو پکن (BRC) در سال ۲۰۱۵ تاسیس شد و بر ایجاد راه حل ها و ابزارهای نوآورانه و تاثیرگذار برای حمایت از آرامکو عربستان سعودی در جهت هدف استراتژیک خود برای نشان دادن رهبری در نوآوری و توسعه فناوری تمرکز دارد. مجموعه فناوری فعلی چندین حوزه تحقیقاتی از جمله زمین شناسی، ژئوفیزیک، مواد شیمیایی پیشرفته نفتی، پالایش و مواد شیمیایی، و حمل و نقل پایدار را در بر می گیرد.[۲۱]

جمعبندی و نتیجه گیری

 با توجه به مباحث مطروحه می‌‌توان به چنین استدلال کرد که گسترش تعاملات تکنولوژیک ریاض – پکن با سرعتی قابل توجه در مسیری بی بازگشت به سوی ادغام قرار گرفته‌‌اند. در واقع با وجود اینکه غول مخابراتی چینی هوآوی منبع اصلی نگرانی در ایالات متحده بوده است و دولت بایدن نگرانی‌‌های خود را در مورد شبکه های ۵-G این شرکت و تأثیر آن بر روابط امنیتی و دفاعی واشنگتن با منطقه به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ابراز کرده است، پادشاهی سعودی برنامه خود برای گذار به عصر اقتصاد دیجیتال را با همکاری پکن پیش برده است. به نظر می‌‌رسد سازگاری راهبردهای کلان توسعه پکن و ریاض بسیار وسیع‌‌تر از آن است که نگرانی و اعمال فشار واشنگتن بتواند از پیشرفت در تعاملات دو کشور جلوگیری کند. این امر بیانگر واقعیت ژئوپلیتیکی جدیدی است که طی آن ریاض رویکرد هژمونیک مبتنی بر نظام تک قطبی واشنگتن را نمی پذیرد و با درک تغیرات ساختاری در نظام بین‌‌الملل و به منظور کاهش ریسک امنیت ملی خود، با اتخاذ راهبرد ریسگ‌‌گریزی در راستای تطبیق با این تغیرات گام برداشته و مناسبات خود با چین، ابرقدرت نوظهور، در حوزه‌‌های مختلف از جمله همکاری‌‌های تکنولوژیک گسترش داده است.

[۱].https://www.business-standard.com/article/international/china-challenges-us-position-as-most-important-partner-for-middle-east-121061400348_1.html

[۲] https://www.porttechnology.org/news/china_saudi_arabia_unite_belt_and_road_with_vision_2030/

[۳] . https://www.arabnews.com/node/1610156

[۴] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/the-ukraine-war-is-making-saudi-arabia-and-the-uae-rethink-how-they-deal-with-us-pressure-over-china/

[۵] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/the-ukraine-war-is-making-saudi-arabia-and-the-uae-rethink-how-they-deal-with-us-pressure-over-china/

[۶] https://foreignpolicy.com/2019/10/08/saudi-arabia-racing-high-tech-hub-china-is-ready-to-join-in/

[۷] https://foreignpolicy.com/2019/10/08/saudi-arabia-racing-high-tech-hub-china-is-ready-to-join-in/

[۸] https://www.al-monitor.com/originals/2022/02/saudi-arabia-partners-chinas-huawei-talent-development

[۹] . https://theintercept.com/2022/05/13/saudi-arabia-cia-secret-meeting-mohammed-bin-salman/

[۱۰] .Zain

[۱۱] . https://www.mei.edu/publications/gcc-us-china-tech-war-and-next-5g-storm

[۱۲] https://news.cgtn.com/news/2020-11-20/China-Saudi-Arabia-Partners-in-shaping-innovation-based-economies-Vy4a7vts0E/index.html

[۱۳] https://gulfbusiness.com/leap22-saudi-arabia-unveils-over-6-4bn-in-technology-and-startup-investment/

[۱۴] https://news.cgtn.com/news/2020-11-20/China-Saudi-Arabia-Partners-in-shaping-innovation-based-economies-Vy4a7vts0E/index.html

[۱۵] https://www.defensenews.com/unmanned/2022/03/09/chinese-and-saudi-firms-create-joint-venture-to-make-military-drones-in-the-kingdom/

[۱۶] https://www.defensenews.com/unmanned/2022/03/09/chinese-and-saudi-firms-create-joint-venture-to-make-military-drones-in-the-kingdom/

[۱۷] . Jane’s Defence Weekly

[۱۸] . Jeffrey Lewis

[۱۹] . Hua Chunying

[۲۰] . The Missile Technology Control Regime

[۲۱] https://china.aramco.com/en/creating-value/technology-development/beijing-research-center