محمدحسین لطفالهی
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه یکشنبه شب به تهران آمد. او که به دعوت حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود عازم این سفر شده بود صبح روز دوشنبه به محل وزارت امور خارجه ایران رفت و پس از استقبالی گرم، وارد ساختمان وزارت خارجه شد تا با امیرعبداللهیان گفتوگو کند. امیرعبداللهیان در ابتدای ماه جاری به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده بود و این اولین دیدار چهره به چهره او با یک مقام خارجی پس از طی دوره نقاهت محسوب میشد.
این سفر در شرایطی صورت میگرفت که هرچند دولتهای ایران و ترکیه طی ماههای اخیر از درگیر شدن در تنشهای لفظی مستقیم خودداری میکردند اما تحولات قفقاز و نگرانیهای ایران از اتفاقاتی که در این منطقه رخ میدهد باعث شده بود فضای روابط میان دو کشور به سوی سردی پیش برود.
در یک نمونه، ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۱، سه کشور ترکیه، آذربایجان و پاکستان رزمایشی مشترک تحت نام «سه برادر» برگزار کردند، این نخستینباری بود که نیروهای نظامی سه کشور در یک رزمایش نظامی مشترک با یکدیگر شرکت داشتند و این اتفاق از نگاه کارشناسان و از جمله مقامهای ایرانی یک اقدام تهدیدآمیز تلقی شد. کمی بعدتر و پس از رزمایش ارتش ایران در مرز آذربایجان در واکنش به تحولات قفقاز، ترکیه و آذربایجان مانور نظامی دیگری را در منطقه مشترکا برگزار کردند. این رزمایش با واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران همراه شد و سعید خطیبزاده در نشست خبری ۴ اکتبر ضمن تاکید بر همنظر بودن ایران و روسیه درخصوص رزمایشها و حضور نیروهای خارجی در منطقه، گفت «در چند هفته گذشته متاسفانه مانورهای متعدد نظامی در این منطقه بدون هیچوجهی انجام شده است» و تاکید کرد «همه باید کمک کنند صلح و ثبات در منطقه در حد اعلا حفظ شود.»
از سوی دیگر، به گفته مقامهای تهران و آنکارا شرایط کرونایی باعث شده تا حجم تجارتها میان ایران و ترکیه افزایش چشمگیری نداشته باشد و دو کشور که مرتبا بر لزوم افزایش همکاریهای اقتصادی تاکید داشتند، نتوانند به اهداف خود در این حوزه دست پیدا کنند.
سفر اخیر مولود چاووش اوغلو به ایران، به نظر میرسد پایانی موقت برای روند بدتر شدن روابط باشد و نشان میدهد دو کشور تصمیم دارند با برنامهریزی بلندمدت و تدوین اسنادی، روابط دوجانبه خود را تقویت کنند.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در نشست خبری مشترک با همتای ترکیهای خود درخصوص محتوای گفتوگوها میان دو طرف گفت: «امروز گفتوگوهای مفید و مهمی را درخصوص توسعه مناسبات دو کشور و توافق بر سر گفتوگوهای کارشناسی دیپلماتهای دو طرف برای تنظیم یک نقشه راه جدید در راستای همکاریهای بلندمدت تهران و آنکارا را مورد بررسی قرار دادیم. امیدواریم در سفری که در آینده آقای رجب طیب اردوغان رییسجمهور ترکیه به تهران خواهد داشت بتوانیم سند حاوی نقشه راه همکاریهای بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم.» به گفته او، تلاش تهران و آنکارا بر این است که طی گفتوگوها درخصوص این سند و همکاری بلندمدت، شرایط برای امضای آن از سوی سران دو کشور در سفر آتی رییسجمهور ترکیه به ایران فراهم شود. وزیر امور خارجه همچنین با توصیف روابط ایران و ترکیه به روابطی «تاریخی، دوستانه و صمیمانه» افزود: «در مذاکرات امروز توسعه همکاریهای اقتصادی، تجاری و افزایش همکاریها در حوزه انرژی، تسهیل تردد ترانزیتی و تقویت تجارتهای مرزی و موضوعات کنسولی را مورد توجه ویژه قرار دادیم و خوشبختانه موانع جدی را در مسیر شتاب بخشیدن در این همکاریها مشاهده نمیکنیم. ما به مکانیزمهای مشترک برای سرعت بخشیدن به توسعه روابط رسیدیم. ظرفیت فراوانی در دو کشور وجود دارد. موانع بر سر راه تجار دو کشور شناسایی شد و در اسرع وقت اقدام لازم بر رفع آن را به عمل میآوریم.»
ابراهیم رییسی، رییس دولت سیزدهم از زمان رقابتهای انتخاباتی تاکید ویژهای روی مساله دیپلماسی اقتصادی داشت و اولویت جدی دولت خود در عرصه سیاست خارجی را «تقویت روابط با همسایگان» و کشورهای منطقه عنوان کرده بود.
مولود چاووش اوغلو نیز در نشست خبری با همتای ایرانی از تلاشها برای فراهم آوردن زمینه برگزاری «هفتمین نشست شورای عالی همکاریهای دو کشور» و تدوین نقشه راه بلندمدت همکاریها «به پیشنهاد طرف ایرانی» خبر داد. او افزود: « اسناد مختلف درباره مهاجرت غیرقانونی، قاچاق و بقیه مسائل مرزی مورد گفتوگو قرار گرفت. در سال جاری حجم مراودات تجاری افزایش داشته که امیدوارکننده است ولی از اهداف مدنظر خیلی دور هستیم و باید فعالیت بیشتری انجام دهیم. گسترش چارچوبهای تجارت ترجیحی بین دو کشور را بررسی و تلاش میکنیم مذاکرات ۶ ساله به این نتیجه منجر شود.»
وزیر خارجه ترکیه در ادامه از موضع ایالات متحده درخصوص توافق هستهای با ایران و اعمال تحریمها انتقاد کرد و گفت: «تحریمها علیه ایران ظالمانه است و آن را به زبان نیز آوردهایم. آنهایی که از برجام خارج شدند باید به این چارچوب برگردند و تحریمهای یکجانبهای که علیه ایران اعمال کردند را باید بردارند. میخواهم برای آغاز مذاکرات تبریک بگویم و امیدوارم مذاکرات در وین به نتیجه مثبت برسد. به نتیجه رسیدن این مذاکرات نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر ایجاد هرچه بیشتر ثبات در منطقه مهم است.» چاووش اوغلو در بخش پایانی سخنانش با اشاره به شعر «خانه دوست کجاست؟» از سهراب سپهری گفت که همواره خانه دوست را در تهران دیدم.
پرسش و پاسخ وزرا
پیش از آغاز نشست خبری وزرای امور خارجه ایران و ترکیه، حسین امیرعبداللهیان در جمع خبرنگاران گفته بود که بهرغم موافقت طرف ایرانی، ترکیهایها با طرح سوال از سوی خبرنگاران موافقت نکردهاند اما زمانی که نشست خبری آغاز شد، مقامهای وزارت خارجه ایران اعلام کردند که یک رسانه از هر کشور اجازه طرح سوال دارد. خبرگزاری تسنیم از ایران و خبرگزاری آناتولی از ترکیه در این نشست سوالات خود را مطرح کردند. وزیر خارجه ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه هفته گذشته مسیر ترانزیتی ترکیه به امارات از طریق ایران راهاندازی شد و آیا ایران و ترکیه برای این همکاریهای سه جانبه برنامه مشخصی دارند، گفت: «در موضوعات تجاری و اقتصادی علاوه بر روابط دو جانبه، روابط چندجانبه را مورد توجه قرار دهیم. این موضوع بخشی از سند خواهد بود.» او ادامه داد: «مایلم اشاره کنم در موضوعات منطقهای اتفاقنظر فراوانی داشتیم. در بحث یمن امیدواریم جنگ علیه یمن خاتمه پیدا کند.
همچنین تشکیل دولت فراگیر در افغانستان را پیگیری میکنیم.» چاووش اوغلو نیز در پاسخ به سوالات خبرنگاران درباره سفرش به بیروت بعد از تهران و ارتباط این سفر با سفرش به ایران اظهار کرد: «در لبنان دولت جدیدی شکل گرفت و دو ماه پیش تصمیم گرفتیم در پی دعوت بهعملآمده از سوی وزیر خارجه و نخستوزیر لبنان این سفر انجام میشود. اینکه پس از سفر به تهران انجام میشود اتفاق خوبی است که از دو کشور برادر دیدار میکنیم.» وزیر خارجه ترکیه درباره سفر اردوغان به تهران هم گفت: «تا پیش از پایان سال میلادی این سفر انجام میشود و باید آمادگیهای لازم را انجام دهیم. در ایران و ترکیه دولتهای نتیجهگرا بر سر کار هستند و این سفر صرفا برای یک دیدار نیست، بلکه برای شتاب به روابط دو کشور است.»
دیدار با رییسجمهور ایران
وزیر خارجه ترکیه، در ادامه سفر خود بعدازظهر روز دوشنبه به دیدار رییسجمهور ایران رفت. سیدابراهیم رییسی روز دوشنبه در دیدار «مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه، با اشاره به اینکه توسعه روابط دو کشور بهویژه در حوزه مسائل تجاری و اقتصادی به نفع دو ملت است، گفت: «ایران و ترکیه باید با نهایی کردن نقشهراه ارتقای همکاریها که تدوین آن در دستور کار دو کشور است، آماده ارتقای روابط از سطح کنونی به همکاریهای همهجانبه باشند.» رییسجمهور روابط نزدیک دو همسایه را به نفع صلح و ثبات در منطقه دانست و افزود: «همکاریهای منطقهای دو کشور باید به همکاری در عرصه بینالمللی تبدیل شود و این نوع تعاملات با توجه به جایگاه مهم دو کشور میتواند در معادلات جهانی موثر باشد.» رییسی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نگاه جمهوری اسلامی درباره توانایی کشورهای منطقه برای حل مسائل خود بدون دخالت بیگانگان، گفت: «حضور بیگانگان جز ناامنی و تنش میان ملتها و دولتهای منطقه نتیجهای ندارد؛ همچنان که بیست سال حضور امریکا در افغانستان جز قتل و خونریزی و تخریب نتیجهای نداشت و مشخص شد مشکلات افغانستان به دست مردم این کشور و با کمک همسایگان قابل حل است.»
رییسجمهور همچنین با تاکید بر اینکه اقدامات داعش به زیان همه کشورهای منطقه است، گفت: «داعش به اذعان مقامات امریکایی ساخته آنهاست و طبیعتا این جریان با فرمان امریکاییها حرکت و به صورت نیابتی در کشورهای مختلف قتل و خونریزی میکند. رییسی همچنین با اشاره به سخنان وزیر خارجه ترکیه درباره همکاری مشترک با ایران برای ایجاد ثبات و توسعه روابط تجاری در منطقه قفقاز جنوبی، گفت: «جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان و ترکیه فراتر از رابطه همسایگی، پیوند عمیق و دیرینه اعتقادی و فرهنگی دارد و نباید اجازه دهیم برخی تحرکات بیگانه خدشهای در روابط ایجاد کند.» مولود چاووش اوغلو پس از دیدار با ابراهیم رییسی در توییتر نوشت: «ما درباره تحولات اخیر در منطقهمان از جمله روابط دوجانبه، تجارت، سرمایهگذاری و مبارزه علیه تروریسم صحبت کردیم. ما بر آمادگی دوجانبهمان برای توسعه بیشتر روابطمان تاکید کردیم.»
