شهاب شهسواری
براساس این گزارش که تازه‌ترین گزارش نهاد ناظر امریکا با عنوان سیگار است که در مورد سقوط افغانستان در پی عقب‌نشینی نیروهای امریکایی با عنوان «درس‌هایی از تجربه ایالات متحده در افغانستان»، دوشنبه شب به وقت امریکا منتشر شده است هنگام تصرف کابل توسط طالبان ده‌ها میلیون دلار از حساب‌های دولتی افغانستان برداشت شده است. بسیاری از شهروندان و رسانه‌های افغانستان، اشرف غنی، رییس‌جمهور پیشین را به سرقت این دارایی‌ها متهم کرده‌اند، هر چند که غنی از محل اقامتش پس از فرار از افغانستان در امارات متحده عربی این اتهام‌ها را رد کرد. امارات متحده عربی، غنی، خانواده و همراهانش را براساس مبانی بشردوستانه در خاک خود پذیرفته است.
گزارش اولیه «سیگار» سه‌شنبه ۷ ژوئن منتشر شد. نسخه کامل شده آن براساس پاسخ اشرف غنی به سوالاتی است که این اداره برای رییس‌جمهور سابق افغانستان ارسال کرده است. این سند که محتوای آن دوشنبه ابتدا توسط سایت پولیتیکو افشا شده، برمبنای گفت‌وگو با شاهدان و از جمله مسوولانی تهیه شده که در هلیکوپتر، رهبر وقت افغانستان را همراهی کرده بودند.
تابستان سال گذشته و همزمان با فروپاشی دولت افغانستان سفارت روسیه در کابل اعلام کرده بود که اشرف غنی با چهار خودرو و هلیکوپتر مملو از پول از افغانستان فرار کرده است. خبرگزاری ریانووستی به نقل از سفارت روسیه نوشته که بعضی از پول‌ها به خاطر گنجایش نداشتن خودروها و هلیکوپتر جا مانده است.
براساس گزارش‌هایی که بعدا توسط رسانه‌ها منتشر شد، ادعا شده بود که نزدیک به ۱۵۰ میلیون دلار از دارایی‌های دولت افغانستان توسط اشرف غنی و دستیارانش از کشور خارج شده است.
اشرف غنی، متهم «نامحتمل»
اتهام‌های سرقت دارایی‌های مردم افغانستان بر خشم شهروندان این کشور از مسوولان دولت پیشین افزود، چراکه تصور غالب در میان افغان‌ها این بود که سوءمدیریت و عدم تمایل دولتمردان پیشین به مقاومت و ایستادگی در مقابل تهاجم طالبان باعث شده که کشور سقوط کند و دراختیار گروه شبه‌نظامی طالبان قرار گیرد.
بازرس کل ویژه بازسازی افغانستان (سیگار) در تازه‌ترین گزارش خود اتهام‌ها به رییس‌جمهور پیشین افغانستان در مورد سرقت اموال و دارایی‌های دولتی را بررسی کرده است. براساس برآورد این نهاد امریکایی، سرقت اموال و دارایی‌های دولتی توسط اشرف غنی «غیرمحتمل» ارزیابی شده است، اما گفته می‌شود که رییس‌جمهور پیشین مقداری از دارایی‌های دولتی را همراه خود از کشور خارج کرده است. در بخشی از این گزارش در مورد میزان دارایی‌هایی که توسط اشرف غنی از افغانستان خارج شده است، می‌خوانیم: «شواهد نشان می‌دهد که میزان این دارایی‌ها نمی‌تواند بیشتر از یک میلیون دلار باشد و به احتمال زیاد حدود ۵۰۰ هزار دلار است.»
این گزارش به نقل از یک مقام ارشد دولت پیشین افغانستان که در پرواز هلیکوپتر فرار از کابل با اشرف غنی همراه بوده است، می‌نویسد: «همه در این پرواز بین ۵ تا ۱۰ هزار دلار پول همراه داشتند، اما هیچ‌کس میلیون‌ها دلار پول همراه نداشت.» نام این مقام پیشین در نسخه عمومی گزارش سیگار ذکر نشده است. از جمله استدلال‌هایی که براساس تحولات ساعات پایانی حضور اشرف غنی در کابل در گزارش سیگار در مورد غیرمحتمل بودن سرقت دارایی‌ها توسط او ذکر شده، خروج ناگهانی او از ارگ ریاست‌جمهوری است. به اعتقاد تهیه‌کنندگان این گزارش خروج اشرف غنی کاملا ناگهانی بوده و فرصت کافی برای او یا دستیارانش وجود نداشته است که بتوانند مقدار زیادی پول نقد از حساب‌ها برداشت کنند. براساس گزارش‌ها، تصمیم آنها برای فرار به قدری ناگهانی بود که اشرف غنی پابرهنه بود و یک مقام را ملزم کرد که به دنبال کفش‌هایش بگردد و غنی حتی فرصت پیدا نکرد پاسپورت خود را قبل از خارج شدن پیدا کند.
غنی ترتیبی داده بود که همسرش، رولا غنی، بانوی اول سابق افغانستان، همراه با مقامات ارشد کشور را ترک کند، اما در حالی که تیم امنیتی در حال انجام مقدمات بود، وضعیت برای این رییس‌جمهور سابق افغانستان بدتر شد.
براساس این گزارش، رییس تیم امنیت ریاست‌جمهوری افغانستان به مشاور امنیت ملی این کشور هشدار داد که اگر هلیکوپترها غنی را جا بگذارند، «رییس‌جمهور کشته خواهد شد.»
براساس برآوردهای این گزارش، حجم دارایی‌های اتهامی به لحاظ فیزیکی هم بسیار زیاد است و امکان حمل و نقل آن توسط اشرف غنی و همراهانش بسیار ضعیف بود. این گزارش تاکید می‌کند که اگر ۱۵۰ میلیون دلار همگی به صورت اسکناس‌های ۱۰۰ دلاری جابه‌جا شده باشند، نخست پنهان کردن آن بسیار مشکل است و دوم اینکه حتی اگر کاملا فشرده کنار هم چیده شود، حجم آن بزرگ‌تر از یک کاناپه بزرگ ۳ نفره خواهد بود.
با توجه به ارزیابی سیگار، شکاف ده‌ها میلیون دلاری در حساب و کتاب دولت افغانستان پس از سقوط وجود دارد.
براساس این گزارش دست‌کم ۵ میلیون دلار از ارگ ریاست‌جمهوری و ده‌های میلیون دلار دیگر از گاوصندوقهای ریاست عمومی امنیت ملی افغانستان، نهاد اطلاعاتی دولت پیشین، خارج شده است. تهیه‌کنندگان این گزارش نوشته‌اند که به مدارکی دست نیافته‌اند که نشان بدهد این مبالغ توسط مقام‌های پیشین از خاک افغانستان خارج شده است یا در خاک این کشور باقی مانده‌اند. در این گزارش آمده است: «با توجه به اینکه اسناد و نوارهای ویدیویی دوربین‌های مداربسته ارگ ریاست‌جمهوری و نهادهای دولتی افغانستان اکنون دراختیار طالبان قرار دارد، سیگار نمی‌تواند تایید کند که دقیقا چه مقدار پول و توسط چه افرادی به سرقت رفته است.»
۷۰ میلیون دلار تنخواه مبارزه با طالبان
مهم‌ترین بخش دارایی‌هایی که سیگار در مورد آنها تحقیق کرده مبلغ ۷۰ میلیون دلار پول نقد است که به عنوان تنخواه در اختیار مدیریت عمومی امنیت ملی افغانستان برای اقدام‌های اطلاعاتی و امنیتی مانند تامین مالی شبه‌نظامیان مخالف طالبان و حمایت از افراد و جوامع قدرتمند محلی بوده است. براساس گزارش و به نقل از یک مقام پیشین افغانستان، زمانی که طالبان در تاریخ ۱۵ آگوست سال گذشته به گاوصندوقهای مدیریت عمومی امنیت ملی رسید تنها چند بسته پول محلی (افغانی) در این محل وجود داشت. نامی از این مقام پیشین در گزارش سیگار ذکر نشده است. سیگار تاکید کرده است که تحقیقات در مورد سرنوشت این دارایی‌ها ادامه دارد.
پلیس برای جمع‌آوری مالیات
بازرس کل ویژه بازسازی افغانستان (سیگار) در گزارش دیگر خود، دلایل ناکارآمدی پلیس حکومت پیشین را بررسی کرده است. برمبنای این گزارش، سیگار نیروهای پلیس حکومت پیشین را بیشتر جمع‌آوری‌کنندگان مالیات دانسته تا محافظان مردم. این نهاد همچنین رویکرد ایالات متحده امریکا در قبال کمک به پلیس افغانستان را شبیه تلاش‌های شکست‌خورده اتحاد جماهیر شوروی سابق در افغانستان دانسته است.
این گزارش که تحت عنوان «پلیس در درگیری: درس‌هایی از تجربه ایالات متحده در افغانستان» تهیه شده، از کاستی‌ها در صفوف پلیس حکومت پیشین افغانستان و نقش چشمگیر جامعه جهانی در آن پرده برداشته است. به گفته این نهاد، به دلیل نیازهای فوری و آموزش‌های عجولانه سازمان‌های بین‌المللی، تشکیلات پلیس پیشین افغانستان ضعیف بوده و جامعه جهانی نیز در کمک‌هایش از گذشته درس نگرفته است. سیگار تایید کرده که جامعه جهانی در جریان کار با پلیس در افغانستان، اشتباه شوروی سابق را تکرار کرده است.
شرارد کوپر، سفیر پیشین بریتانیا در کابل، قصه‌ای از گفت‌وگویش با ضمیر کابلوف، نماینده روسیه در افغانستان را در کتاب «نامه‌هایی از کابل» روایت کرده است. به گفته او، ضمیر کابلوف در آن زمان با لهجه روسی برایش گفته بود که احساساتی گرمی نسبت به وی دارد، زیرا آنان [امریکا و جامعه جهانی] همه اشتباهاتی را می‌کنند که شوروی در افغانستان انجام داده بود. اکنون پس از ۱۴ سال، سیگار با ارزیابی از کار پلیس حکومت پیشین افغانستان، گفته‌های آن زمان نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان را تایید کرده است. این گزارش در حدود ۳۱۰ صفحه نشر شده و سیگار در پایان آن، یافته‌ها، آموخته‌ها و پیشنهاداتش را با کنگره و برخی دیگر از نهادهای امریکایی در میان گذاشته است.
به گفته سیگار، پلیس افغان هیچ‌گاه به دلیل فساد و استفاده سو‌ء، موثر نبوده است؛ زیرا به باور این نهاد، پلیس در حالی که باید محافظ شهروندان باشد، در افغانستان تنها از حکومت محافظت کرده است. در کنار این، سهم جامعه جهانی در سقوط حکومت پیشین افغانستان نیز به دلایل مختلف، از جمله درس نگرفتن از گذشته، چشمگیر خوانده شده است. به گفته سیگار، افغانستان کشوری تقسیم شده میان قومیت‌های متفرق و گیرمانده در میان قدرت‌های جنگی است. به این ترتیب، به باور این نهاد، به پلیس افغانستان همواره به چشم مجریان قوت دولت و جمع‌آوری‌کنندگان مالیات دیده شده است تا محافظان مردم.
