ارتش آذربایجان در این حمله با استفاده از توان توپخانه، خودروهای زرهی و سلاح گرم در کالیبرهای مختلف دو پاسگاه نظامی ارمنستان و حدود ۴۰ کیلومتر از اراضی ارمنستان را تصرف کردند. این درگیری نظامی که شدیدترین درگیری دو کشور پس از آتش بس ۹ نوامبر ۲۰۲۰ بود، ۱۲ ساعت به طول انجامید که براساس توافق صورت گرفته با میانجی گری طرف روسی، آتش بس برقرار شد.
مواضعی که آذربایجان در این درگیری تصرف کرد از آن رو دارای اهمیت است که نه تنها پادگان آموزشی نیروهای نظامی ارمنی از این مواضع در تیررس قرار می گیرد، بلکه فرودگاه سیسیان و جاده بین شهری کپان-مغری-ایروان که از منطقه سیسیان می گذرد نیز در تیررس نیروهای آذری قرار می گیرند.
روسیه در حال احداث پایگاهی نظامی در فروگاه قدیمی سیسیان است
آذربایجان ارمنستان را مقصر درگیری های اخیر معرفی میکند و البته ارمنستان هم آذربایجان را. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری آذربایجان گفته: «هفته گذشته حدود ۶۰ نیروی مسلح ارمنستان در جاده منتهی به مواضع ارتش جمهوری آذربایجان در منطقه لاچین متمرکز شدند. نیروهای مسلح ارمنستان روز ۲۲ آبان ماه به مواضع ارتش ما در منطقه کلبجر تیراندازی کردند». اشاره لیلا عبدلایوا به پرتاب نارنجک توسط یک ارمنی غیرنظامی به اجتماع نظامیان آذربایجان است که رسانه های ارمنی از او به عنوان برادر یکی از کشته شدگان جنگ اخیر یاد می کنند که قصد انتقام برادر خود را داشته است. بر اثر پرتاب این نارنجک، نزدیک به سه نظامی آذربایجان کشته و چند تن دیگر زخمی شدند.
به دنبال این تنش ها، آرائیک هاروتونیان رئیس منطقه قره باغ در سخنرانی خود در جلسه فوق العاده مجلس محلی گفت: «از هموطنانم می خواهم که وحشت نکنند، ترافیک را محدود کنند و فقط در مواقع ضروری اقدام کنند، زیرا آذربایجان کنترل جاده ها را به دست گرفته است. برخی نمایندگان هم به رسانه های ارمنی گفتند «پاشینیان در جلسه شورای امنیت ارمنستان گفته علاوه بر مناطق اشغال شده توسط باکو ۴۱ کیلومتر مربع دیگر باید به آذربایجان واگذار شود». او همچنین در جلسه کابینه ارمنستان گفت: «پیشنهاد جدید وزارت دفاع روسیه برای مقدمات اجرای علامت گذاری مرزی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان مورد قبول ایروان است». پاشینیان با اعلام این نکته گفته: «تعیین حدود مرزهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان و علامت گذاری مرزی مهم ترین راه حل برای پایان دادن به مناقشات میان دو کشور است. روسیه تاکنون سه پیشنهاد در ارتباط با علامت گذاری مرزی بین باکو و ایروان ارائه کرده که تمامی این پیشنهادات برای ما قابل قبول هستند».
دالان در برابر دالان؟!
آشوت میناسیان فرمانده گروهان شبه نظامی «سیسیان» در خانکندی به خبرگزاریNews.am گفته است: هدف آذربایجانی ها داشتن کریدوری است که پاشینیان با اعطای آن موافقت کرده بود، اما بعداً از عمل به این وعده خودداری کرد، چون دادن کریدور به معنای نابودی ارمنستان است. من معتقدم که مذاکرات برای مانور دادن روی کلمات “جاده” یا “کریدور” انجام می شود. شاید دانش نیکول پاشینیان به زبان روسی کافی نبود تا بفهمد جاده معنای دیگری دارد و کریدور معنای دیگر».
رسانه های همسو با دولت در باکو روی این مطلب مانور میدهند که اگر ارمنستان “دالان زنگزور” را در اختیار جمهوری آذربایجان نگذارد، باکو هم طبق توافق موجود و تفسیر حقوقی از آن، میتواند دالان لاچین را مسدود کند.
آذویزیون در این خصوص نوشت: «جلوگیری ارمنستان از گشایش دالان زنگزور، برای بسته شدن دالان لاچین توسط جمهوری آذربایجان مشروعیت ایجاد می کند. درست است که در اسناد رسمی قید نشده است که دالان زنگزور در مقابل دالان لاچین ایجاد می شود، اما به لحاظ ماهیتی این طور دریافت می شود. در مقابل ارتباط ارامنه قره باغ با ارمنستان از طریق دالان لاچین، دالان زنگزور نیز برای ارتباط جمهوری آذربایجان با نخجوان برقرار خواهد شد. یعنی دالان در مقابل دالان! از این نظر، جلوگیری ارامنه از گشایش دالان زنگزور حتی دربردارنده منافع جمهوری آذربایجان نیز است. زیرا، مسدود کردن دالان لاچین به روی ارامنه، از گشودن دالان زنگزور، برای جمهوری آذربایجان اهمیت بیشتری دارد».
سؤال اینجاست که «آیا جمهوری آذربایجان می تواند دالان لاچین را ببندد؟» طبیعی است که در این مورد، عامل روسیه و خواست این کشور برای گرفتن امتیازات بیشتر از باکو و ایروان مهم خواهد بود. روسیه می تواند این بهانه را مطرح کند که تأمین مایحتاج نیروهای صلح بان روسیه در قره باغ از طریق ارمنستان انجام می شود و به همین علت باید دالان لاچین باز بماند. در این صورت، جمهوری آذربایجان پیشنهاد استفاده از فرودگاه فضولی و فرودگاه هایی را که در زنگیلان و لاچین در دست ساخت هستند را ارائه خواهد کرد. اما به نظر نمیرسد کار به اینجا برسد.
نسخه پوتین برای تحولات جدید قفقاز
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه در نطق خبری خود در پاسخ به وضعیت متشنج قفقاز و جنگ ۱۲ ساعته میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اظهار داشت: «این تحولات بدین معناست که اوضاع متشنج میان دو کشور مذکور هنوز به آرامش نرسیده و به صلح بانان بیشتری در منطقه نیاز است.» اکثر ناظران و تحلیلگران مسائل قفقاز معتقدند پیشروی های ارتش آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ بدون چراغ سبز کرملین ممکن نبود و در پس این چراغ سبز، روسیه نقشه حضور نظامی بلندمدت خود در قفقاز جنوبی را می کشید. روسیه با ممانعت از پیشروی ارتش جمهوری آذربایجان به سمت «خان کندی» پس از آزادسازی شهر راهبردی «شوشا»، قرارداد آتش بس سه جانبه ای را میان دو کشور و خودش به امضا رساند که در سایه آن توانست ۱۹۶۰ نفر از نیروهای نظامی خود را تحت عنوان حافظ صلح به قره باغ و کریدور لاچین بفرستد. مطابق مفاد آتش بس، نیروهای روسی به مدت ۵ سال در کسوت صلح بانی در منطقه حضور خواهند داشت و اگر دو کشور اعتراضی نداشته باشند، این ماموریت برای پنج سال دوم تمدید خواهد شد. سخنان پوتین درخصوص نیاز به نیروهای صلح بانی بیشتر در منطقه از این رو قابل اهمیت است که با وجود ۴۷ ماه مانده به اتمام پنج سال اول، او به دنبال آماده کردن شرایط برای حضور نظامیان بیشتر و دائمیکردن حضور نیروهای روسی در قفقاز جنوبی است. حضور نظامی نیروهای روسی در منطقه علاوه بر تاثیرگذاری بر روند سیاسی در جمهوری آذربایجان و ارمنستان، امنیت ژئوپلیتیک ایران و ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. روز یکشنبه ۳۰ آبان، سرویس مطبوعاتی کاخ کرملین در بیانیه ای اعلام کرد که پاشینیان در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین از تلاش های فعال میانجی گرانه روسیه در حلو فصل اوضاع قره باغ قدردانی کرده است.
توافق بر سر طرح روسیه یا تداوم تنش؟
به نظر می رسد چون طرح های ارائه شده از سوی روسیه برای تعیین خطوط مرزی دو کشور که هیچ اطلاعاتی از آن به رسانه های عمومی راه نیافته است، مورد توافق طرفین قرار نمی گیرد و از آن رو که «الهام علی اف» برای تعیین این خطوط و نیز تعیین تکلیف کریدور موسوم به «زنگزور» عجله دارد لذا درگیری هفته های گذشته برای گرفتن خاک و تحت فشار قراردادن ارمنستان صورت گرفته است. جمهوری آذربایجان معتقد است که مبنای حلو فصل مسائل مرزی باید وضعیت جاری بعد از سال ۱۹۲۱ باشد که اتحاد جماهیر شوروی، قره باغ را در اختیار آذربایجان قرار داد و این امر در کلیه نقشه های دوره شوروی ثبت شده است، اما ارمنستان معتقد است که اختلافات مرزی باید با توافقات قبل از ۱۹۲۰ انجام شود که در این توافقات این مناطق ارمنی نشین بودند.
پاشینیان اعلام کرد که ما با طرح های روسیه موافقیم. حال باید دید باکو هم آن را خواهد پذیرفت یا همچنان برای فشار بیشتر به پاشینیان مناطق بیشتری را اشغال خواهد کرد. درخصوص کریدور نیز تا زمانی که توافق نامه مسکو تفسیر نشود و طرفین برسر چگونگی اجرای بندهای آن (مخصوصا کریدور اتصالی نخجوان به غرب آذربایجان) توافق نکنند، این درگیری های گاه و بی گاه ادامه خواهد داشت.