در میان همسایگان، تاجیکستان به‌عنوان کشوری که در قلب آسیای مرکزی قرار دارد و با وجود اشتراکات فرهنگی-تاریخی، حائز اهمیت به نظر می‌رسد و برای ارتقاء جایگاه آن لازم است به آسیب شناسی در روابط طرفین پرداخت.
با توجه به اینکه احتمالا نخستین سفر خارجی رئیس جمهور جهت شرکت در اجلاس شانگهای در اواخر شهریور ماه به کشور تاجیکستان خواهد بود ضروری است تعاملات اقتصادی دو کشور در سال‌های اخیر پیش از این سفر و با هدف برنامه ریزی جهت ارتقای روابط اقتصادی دوجانبه مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد.
میزان صادرات از تاجیکستان به کشورهای ذیل در سال ۲۰۱۹
| ردیف | کشور | میزان صادرات (میلیون دلار) | درصد صادرات (%) | میزان تغییر در حجم صادرات (%) |
| تمامی کشورها | ۴/۱۱۷۴ | ۱۰۰% | ۴/۹ | |
| ۱ | ترکیه | ۷/۲۳۳ | ۹/۱۹ | ۵/۱۵- |
| ۲ | سوئیس | ۱/۲۲۵ | ۲/۱۹ | ۱۴۱ برابر |
| ۳ | قزاقستان | ۴/۲۱۸ | ۶/۱۸ | ۲/۲۷- |
| ۴ | ازبکستان | ۵/۱۷۱ | ۶/۱۴ | ۵/۱۰% |
| ۵ | افغانستان | ۵/۹۷ | ۳/۸ | – |
| ۶ | چین | ۲/۵۵ | ۷/۴ | ۲/۳ |
| ۷ | روسیه | ۶/۴۴ | ۸/۳ | ۲/۱۹- |
| ۸ | بلژیک | ۱/۲۱ | ۸/۱ | – |
| ۹ | ایران | ۶/۱۷ | ۵۰/۱ | ۸/۴۹- |
| ۱۰ | لتونی | ۷/۱۱ | ۰/۱ | – |
| سایر کشورها | ۹/۷۷ | ۶/۶ |
میزان واردات به تاجیکستان از کشورهای ذیل در سال ۲۰۱۹
| ردیف | کشور | میزان واردات (میلیون دلار) | درصد واردات (%) | میزان تغییر در حجم واردات (%) |
| تمامی کشورها | ۳۴/۳۳۴۹ | ۱۰۰% | ۳/۶ | |
| ۱ | روسیه | ۱۵/۱۰۰۸ | ۱/۳۰ | ۲/۴ |
| ۲ | قزاقستان | ۲۰/۷۴۰ | ۱/۲۲ | ۳۸ |
| ۳ | چین | ۲۳/۶۰۶ | ۱/۱۸ | ۰/۲ |
| ۴ | ازبکستان | ۹۱/۱۹۰ | ۷/۵ | ۰/۴۵ |
| ۵ | ترکیه | ۰۲/۱۴۴ | ۳/۴ | ۳/۱۵ |
| ۶ | آلمان | ۰۳/۷۷ | ۳/۲ | ۶/۲۰- |
| ۷ | آمریکا | ۶۹/۷۳ | ۲/۲ | ۲/۴- |
| ۸ | ژاپن | ۹۹/۶۶ | ۲ | ۱/۴ |
| ۹ | قرقیزستان | ۵۴/۴۳ | ۳/۱ | ۷/۹- |
| ۱۰ | سوئیس | ۹۰/۸ | ۳/۰ | ۴/۲۶- |
| سایر کشورها | ۶۷/۳۸۹ | ۶/۱۱ |
میزان صادرات از تاجیکستان به کشورهای ذیل ژانویه-مارس ۲۰۲۰
| ردیف | کشور | میزان صادرات (میلیون دلار) | درصد صادرات (%) | میزان تغییر در حجم صادرات (%) |
| تمامی کشورها | ۶۱/۲۰۴ | ۱۰۰% | ۱/۱۶- | |
| ۱ | ترکیه | ۸۴۱/۶۳ | ۲/۳۱ | ۱/۶ |
| ۲ | قزاقستان | ۸۲۶/۵۳ | ۳/۲۶ | ۳/۱۵ |
| ۳ | ازبکستان | ۷۳۰/۱۵ | ۷/۷ | ۸/۱۹- |
| ۴ | افغانستان | ۵/۱۷۱ | ۶/۱۴ | ۵/۱۰ |
| ۵ | چین | ۶۴۴/۱۲ | ۲/۶ | ۷/۱۴- |
| ۶ | روسیه | ۳۷۶/۱۰ | ۱/۵ | ۸/۲۰ |
| ۷ | گرجستان | ۶۰۲/۴ | ۲/۲ | ۱۲/۱۹ |
| ۸ | بلژیک | ۴۸۷/۴ | ۲/۲ | ۰.۲۱ |
| ۹ | لتونی | ۴۳۰/۳ | ۷/۱ | ۰/۲۴۷ |
| ۱۰ | پاکستان | ۳۵۸/۳ | ۶/۱ | ۳/۹۳ |
| ۱۱ | سوییس | ۷۹/۱ | ۱/۰ | ۶/۹۹- |
| سایر کشورها | ۲۹۴/۱۵ | ۵/۷ | ۳/۷۳- |
میزان واردات به تاجیکستان از کشورهای ذیل در ژانویه-مارس ۲۰۲۰
| ردیف | کشور | میزان واردات (میلیون دلار) | درصد واردات (%) | میزان تغییر در حجم واردات (%) |
| تمامی کشورها | ۰/۸۳۱۳۴۴ | ۱۰۰% | ۵/۱۵ | |
| ۱ | روسیه | ۰۳۰/۲۵۰ | ۱/۳۰ | ۲/۱۳ |
| ۲ | قزاقستان | ۳۰۷/۲۰۰ | ۱/۲۴ | ۱/۲۸ |
| ۳ | چین | ۹۴۶/۱۲۳ | ۹/۱۴ | ۲/۲۰ |
| ۴ | ازبکستان | ۰۴۴/۶۴ | ۷/۷ | ۰/۹۱ |
| ۵ | ترکیه | ۴۱۹/۳۰ | ۷/۳ | ۷/۱ |
| ۶ | آلمان | ۵۹۷/۲۲ | ۷/۲ | ۷/۶۳ |
| ۷ | آمریکا | ۸۹۷/۱۴ | ۸/۱ | ۱/۵ |
| ۸ | کره جنوبی | ۷۶۵/۱۴ | ۸/۱ | ۱/۲+ |
| ۹ | ژاپن | ۹۲۳/۱۳ | ۷/۱ | ۳/۸- |
| ۹ | ایران | ۳۹۲/۱۰ | ۳/۱ | ۲/۲ |
| ۱۰ | سوئیس | ۷۲۳/۱ | ۲/۰ | ۱/۶۰- |
| سایر کشورها | ۰/۸۴۲۹۵ | ۰/۱۰ | ۲/۲۲- |
میزان تعاملات اقتصادی میان دو کشور حاکی از جایگاه نه چندان مطلوب ایران در میان شرکای تجاری تاجیکستان است که دلایل متعددی دارد، خصوصاً آن‌که در سال اخیر متاثر از بحران کرونا نیز بوده است.
با این حال در این راستا می‌توان بر این نکته تاکید داشت که تاجیکستان تسهیلات ویژه‌ای را برای سرمایه‌گذاران در این کشور خصوصاً در مناطق اقتصادی همراه با معافیت مالیاتی در نظر دارد که این امر می‌تواند در میزان مراودات دو کشور تاثیرگذار باشد، زیرا ایران پس از چین، روسیه و انگلیس با ۶۴/۸ درصد از سهم سرمایه‌گذاری، چهارمین سرمایه‌گذار تاجیکستان در سال ۲۰۱۹ بوده است.
علاوه بر این، تاجیکستان به‌عنوان کشوری محصور در خشکی به دنبال دستیابی به بندر چابهار با هدف صادرات پنبه و آلومینیوم است که این موضوع هم می‌تواند در افزایش مراوادات تجاری دو کشور مؤثر باشد، هرچند باید گفت که این امر نیز مستلزم همکاری ترکمنستان در امر ترانزیت کامیون‌ها هست.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت تاجیکستان به دلیل همسایگی زبانی و فرهنگی با ایران به طور سنتی از بردار‌های اصلی دیپلماسی منطقه‌ای ایران محسوب می‌شود که لازم است در دولت سیزدهم علاوه بر روابط دوکشور در سطح منطقه به ارتقاء روابط دوجانبه اولویت داده شود که برای هر دوکشور نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود، زیرا علاوه بر منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی که پیش از این بدان اشاره شد، تاجیکان و فارس‌ها را که بخشی از به اصطلاح جهان ایران هستند را می‌تواند از مسیر افزایش تعاملات تجاری به قرابت هرچه بیشتر فضای تمدنی، تاریخی و زبانی دو ملت که اصلی هویتی برای آن‌ها محسوب می‌شود، قرین گرداند.
