شبه نظامیان طالبان که از بهار امسال مناطق حاشیه‌ای افغانستان را تصرف کرده بودند در چند هفته گذشته بر ۱۲ مرکز ولایت از ۳۴ شهر مهم افغانستان سلطه یافته‌اند. مهم‌تر اینکه بیشتر تصرفات آنها در منطقه شمال است که از دیرباز توفیقی در آن نداشتند. غافلگیری نیروهای دولتی و برکناری فرمانده ارتش، تصاحب سلاح و کنترل مرزها را برای طالبان به‌همراه داشت. این در حالی است که چهار شهر بزرگ افغانستان از جمله کابل پایتخت این کشور، مملو از پناهجویان و در آستانه محاصره است و مقامات امنیتی امریکا نیز سقوط آن را تنها چند هفته دیگر پیش‌بینی کرده‌اند.
اما در بیشتر ماه‌های ۲۰ سال گذشته که با جنگ داخلی پراکنده و مداخله نظامی ناتو گذشت، همسایگان افغانستان از هر گونه مداخله یا ورود به مسائل این کشور به‌خاطر حفظ منافع خود پرهیز کردند. برخی برای گرفتن امتیاز هر از گاهی به حمایت از گروه‌های افغان برمی‌خاستند و دیگران، افغانستان را محلی مناسب برای تحقیر و توهین به امریکا به شمار می‌آوردند. اما در برهه فعلی شرایط به‌گونه‌ای است که عزم بازیگران منطقه‌ای تعیین کننده سلطه کامل طالبان بر افغانستان با سابقه‌ای از خشونت و وحشت یا بدل شدن این کشور به صحنه نبرد داخلی شده است.
«عمر کریم» از اندیشکده «رویال یونایتد سرویس اینستیتو» لندن معتقد است: «در حال حاضر همه همسایگان افغانستان با موضعی نرم، حکومت طالبان بر این کشور را پذیرفته‌اند.» در این میان برخی نگران حرکت بعدی طالبان هستند و در آن زمان اگر نتوانند توافقی به‌دست آورند کار بسیار دشوار می‌شود. مهم‌ترین این همسایگان، پاکستان است. کشوری که نه تنها طولانی‌ترین مرز مشترک با افغانستان را دارا است، بلکه روابط نزدیکی نیز با طالبان دارد. سازمان امنیتی قدرتمند این کشور سال‌ها در بازی دوگانه‌ای، علناً به امریکا در مبارزه با تروریسم کمک می‌کرد اما در عین حال این کشور مخفیگاه «اسامه بن لادن» و بسیاری از گروه‌های تکفیری شده بود.
فرماندهان پاکستان، افغانستان را در موضع مقابله‌ای با هند، عمق استراتژیک خود می‌دانند و هدف اصلی‌شان خالی نکردن یک نقطه برای رقیب است حتی اگر این امر به‌عنوان ابزاری برای حمله طالبان استفاده شود یا خطر بازگشت آنها به پاکستان را جدی کند. البته این خطر چندان کوچک نیست چراکه در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۶ بیش از ۲۰ هزار غیرنظامی پاکستانی در حمله گروه‌های تکفیری کشته شدند که در افغانستان زندگی می‌کردند. در عین حال اما بسیاری در پاکستان بر این باورند که سلطه طالبان بر افغانستان، شکست امریکا و خط و نشانی برای هند است که از بعد نظامی و اقتصادی حامی دولت کابل بوده و در هفته جاری کنسولگری خود در مزارشریف را تخلیه کرده است.
این در حالی است که مقامات پاکستانی به‌صورت علنی اعلام کردند که از سرعت خروج نیروهای امریکایی و فروپاشی دولت غافلگیر شده‌اند و امیدوارند به جای سلطه نظامی طالبان در افغانستان، مذاکرات صلح به نتیجه برسد. در عین حال سران پاکستان هر گونه حمایت از گروه‌های تکفیری را رد می‌کنند. اما دیپلمات‌های غربی منطقه این اظهارات را شوی غیرصادقانه پاکستان می‌دانند. پس از پاکستان، ایران که طولانی‌ترین مرز را با افغانستان دارا است، روابط دوستانه‌ای با طالبان ندارد. سران این کشور شاید خشنود از خروج امریکا باشند اما نگرانی از هجوم پناهجویان و قاچاق هرویین از افغانستان، این کشور را نسبت به آینده نگران کرده است.
در سوی دیگر چین، ابرقدرت نوظهور آسیا که تنها راه ارتباطی‌اش با افغانستان گذرگاه «دالان واخان» است در این سال‌ها چندان ارتباطی با همسایه پرهیاهوی خود نداشته اما در عین حال از شکست غرب در این کشور حس رضایت دارد. این کشور هم پیمان پاکستان است و روابطی نیز با طالبان دارد. در همین رابطه نیز اوایل جولای میزبان هیأتی عالیرتبه از شبه نظامیان در نشست با وزیر خارجه اش بود. در این میان تنها نگرانی آنها این است که افغانستان پایگاهی برای قدرت گرفتن اویغورها شود.
اما تکلیف تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان سه همسایه آسیای مرکزی افغانستان کمی متفاوت است. تکفیری‌ها از هر سه کشور شوروی سابق به افغانستان پناهنده شده‌اند بنابراین با سلطه کامل طالبان بر مرز، آنها خطر بازگشت شبه نظامیان را بیخ گوش خود حس کرده‌اند. بر همین اساس هر سه آنها زیر چتر نظامی روسیه پناه گرفته‌اند. نیروهای روسی نیز در هفته‌های گذشته برای اثبات نفوذ منطقه‌ای و هشدار به طالبان برگزاری مانور مشترک با تاجیک‌ها و ازبک‌ها را در مرز با افغانستان به اجرا درآورده‌اند.
بنابراین در این شرایط حتی اگر همسایگان افغانستان به‌خاطر منافع مشترک خود ظرفیت پیشگیری از یک فاجعه بزرگ را داشته باشند تاکنون قدم مثبت بزرگی برنداشته‌اند. شورای امنیت سازمان ملل در نشست هفته گذشته به صحنه انتقامجویی پاکستان و هند بدل شد و گروهی از بازیگران نیز که بازیگردانان منطقه‌ای را به دوحه پایتخت قطر کشانده‌اند در ۱۰ آگوست گزارش چندان مثبتی از پیشرفت مذاکرات نداشتند. در همین حال مذاکره کنندگان امریکایی برای تحت فشار قرار دادن طالبان در مسیر کاهش خشونت، تهدید به انزوای بین‌المللی آنها در صورت تصاحب قدرت با زور کرده‌اند. بنابراین باید دید طالبانی که با حملات موشکی و بمب‌های خوشه‌ای عجین شده است حاضر است چنین بهایی را برای رسیدن به خواسته خود بپردازد.
ترجمه: زهره صفاری
