#اختصاصی
به قلم: فرزان صفری ثابت؛ دانشجوی دکتری مطالعات هند
سفر سوبراهمانیام جایشانکار به ایران زمانی انجام می‌شود که تنش های دریای سرخ و دریای عرب بالا گرفته و رویکرد هند به ایران قابل توجه بوده است. در سفر سه روزه ی وی به ایران، موضوعات مورد بحث عبارت بودند از مسائل دوجانبه و چندجانبه مربوط به جنگ اسرائیل و غزه، بریکس، سازمان همکاری شانگهای، افغانستان، و گسترش عملیات مشترک توسعه بندر چابهار.
جایشانکار در سفر خود به ایران در دیدار با دکتر حسین امیرعبداللهیان، درباره ضرورت توقف خشونت د غزه گفتگو کردند. دو کشور همچنین دیدگاه‌های متقابل خود را در مورد ضرورت ایجاد یک دولت فراگیر در افغانستان مورد بحث قرار دادند. از زمان بازپس گیری قدرت توسط طالبان، با توجه به حضور افغانستان در توافقنامه سه‌جانبه چابهار در سال ۲۰۱۶، بی‌ثباتی افغانستان چالشی برای منافع ژئواکونومیکی هند بوده است. جایشانکار علاوه بر دیدار با عبداللهیان، با علی‌اکبر احمدیان نیز دیدار کرد و ضمن این دیدار، حادثه تروریستی کرمان را تسلیت گفت و محکوم کرد. موضوع دیگر بحث آنها سهولت در ترانزیت و حمل‌و‌نقل بود.
در دسامبر ۲۰۲۳، وقوع دو حمله به کشتی‌های هندی در دریای عرب و نزدیک به سواحل هند، هند را بر آن داشت تا در منطقه حضور پیدا کند. ایالات متحده و غرب به سرعت به این حملات واکنش نشان دادند و ایران را مقصر دانستند، در حالی که به گفته نیروی دریایی هند، این کشور هنوز تحقیقات خود را در مورد حمله به ام.وی کم پلوتو[۱] به پایان نرسانده است. در مجموع، افزایش تنش‌ها در تنگه باب‌المندب، دریای سرخ و دریای عرب، هند را بر آن داشته است تا کشتی‌ها و هواپیماهای شناسایی را برای تامین امنیت مسیر ترانزیتی کانال سوئز به منطقه اعزام کند، کانالی که هند به شدت به آن وابسته است.
جایشانکار همچنین با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، دیدار کرد و هر دو طرف بار دیگر موضوع غزه را مورد بحث قرار دادند. در گزارشی به نقل از هندوستان تایمز، در دسامبر ۲۰۲۳ در تماس تلفنی رئیس جمهور ایران با نخست وزیر هند، نارندرا مودی، رئیسی خواستار میانجیگری مودی در توقف جنگ بین اسرائیل و غزه شده است. همچنین هند با توجه به پیشنهاد خود درباره IMEC، به عنوان یک بازیگر جدید در معادلات خاورمیانه مطرح شده است. در دیدار جایشانکار با مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی، فعالیت هند در پایانه شهید بهشتی چابهار، با تفاهم‌نامه‌ی ده ساله بدون نیاز به تمدید سالانه جایگزین شد. تجارت ایران و هند در نیمه اول سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۶ میلیارد دلار بوده است. صادرات ایران به هند در ۹ ماه گذشته نیز ۱٫۷ میلیارد دلار بوده است. هند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران در جایگاه پنجم قرار دارد.
رابطه ایران و هند علاوه بر ابعاد تمدنی، از ابعاد استراتژیک نیز برخوردار است. جایگاه هند، نقشی کلیدی در معادلات مناطق جنوب آسیا، اقیانوس هند و ایندو-پاسیفیک دارد. روابط نزدیک هند با ایالات متحده برای رشد اقتصادی و جایگاه جهانی آن به عنوان یک اقتصاد در حال رشد و یک بازیگر جهانی مفید بوده است. موقعیت هند در حال حاضر همان موقعیتی است که چین در بازه زمانی ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ داشت. پیش‌بینی می‌شود هند رشد اقتصادی حدود ۷ درصد و کمی بالاتر را تجربه کند. روابط نزدیک هند با ایالات متحده و سایر بازیگران آسیا مانند چین، باعث شده است این کشور ویژگی منحصر به فردی به عنوان یک بازیگر بین‌المللی چندجانبه متوازن داشته باشد..
سیاست خارجی و دیپلماسی هند علاوه بر میانجی بودن، با چالش‌های متعددی مواجه است. حضور هند در کواد، ائتلاف دریایی ایالات متحده، ژاپن، استرالیا و هند و همچنین فیلیپین، تحت چتر محوری سیاست Pivot to Asia ایالات متحده به عنوان بخشی از سیاست مهار در قبال چین، هند را در موقعیت دشواری نسبت به این همسایه شمالی قرار می‌دهد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های روابط هند و چین، خط مک‌ماهون است، خط مرزی استعماری که باعث جنگ و رویارویی‌های شدیدی بین هند و چین شد. چالش دیگر نیز حمایت چین از پاکستان در جنگ‌های ۱۹۶۲، ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ علیه هند بوده است. ژئوپلیتیک هند و چین در منطقه شبه قاره به عنوان مثلث آسیایی شامل چین، هند و پاکستان نیز شناخته می‌شود که هر سه کشور به سلاح هسته ای مجهز هستند.
از زمان آغاز پروژه «یک کمربند، یک جاده» از سوی چین، هند به این پروژه با تردید نگریسته است. چین در تلاش برای مهار هند، سرمایه‌گذاری زیادی در پروژه گوادر، در مجاورت ایران و دسترسی به دریای عمان انجام داده است. چین علاوه بر گوادر، در ساخت بنادر در بنگلادش، برمه و سریلانکا سرمایه‌گذاری کرده است که به رشته مروارید معروف شده است. هند در پاسخ به این اقدامات چین، در چابهار، عمان و آسیای مرکزی سرمایه‌گذاری کرده است تا با سیاست موسوم به گردنبند الماس، چین را مهار کند.
در زمینه روابط ایران و هند، چند عامل مانع از گسترش روابط دو کشور می‌شود. یکی از این عوامل، احتمال استفاده هند از چابهار به عنوان پایگاه ضد چینی است؛ در حالی که سیاست ایران به سمت توسعه این بندر و جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی بوده است. دومین عامل، وجود تحریم‌ها است. اگرچه تحریم‌ها در ماهیت روابط موانعی ایجاد کرده است، اما هند در گذشته موفق شده با توجه به نقش متعادل‌کننده چابهار در برابر چین از دید آمریکا، برای معافیت از تحریم‌ها لابی کند. سومین مورد، جایگاه ایران در اولویت‌بندی‌های سیاست خارجی هند است. عامل چهارم نیز ناتوانی هند در تامین مالی پروژه‌های بین‌المللی در مقایسه با کشورهایی مانند چین است. هند برای سیاست «نگاه به شرق» ایران بسیار مهم است. چنین سیاستی با توجه به پارادایم رو به رشد در منطقه ایندو- پاسیفیک می‌تواند به ایران در ایجاد تعادل بین کشورهایی مانند چین و هند کمک کند.
[۱] MV Chem Pluto
