#اختصاصی
نطق نخست وزیر نیکول پاشینیان به مردم ارمنستان در روز یکشنبه نه تنها توافقات قبلی بین ایروان و باکو در مورد وضعیت قره باغ کوهستانی و سرنوشت آینده جمعیت آن، بلکه روابط متحد ایروان با مسکو را نیز زیر سوال برد. رهبر ارمنستان نیروهای حافظ صلح روسیه را مسئول تمام اتفاقاتی که در قره باغ کوهستانی از سال ۲۰۲۰ شروع و با عملیات ضد تروریستی آذربایجان در ۱۹ سپتامبر سال جاری خاتمه یافت، دانست و اهداف نیروهای حافظ صلح روسیه در قره باغ کوهستانی را زیر سوال برد. ایروان معتقد است که امنیت در منطقه می‌تواند توسط نیروهای حافظ صلح دیگر – تحت پرچم سازمان ملل – تضمین شود.
روز یکشنبه، اطلاعاتی در رسانه‌ها مبنی بر دیدار احتمالی پاشیان و الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان در ۵ اکتبر در گرانادای اسپانیا منتشر شد. ایروان قصد دارد با طرف آذربایجانی در مورد تضمین‌های امنیتی برای ارمنی‌های قره باغ گفتگو کند. باکو درباره وضعیت منطقه بحث نخواهد کرد، زیرا قره باغ را بخش قانونی آذربایجان می‌داند. آذربایجان دلایلی برای این دارد: نیکول پاشینیان در سال ۲۰۲۲ بیانیه ای را در پراگ امضا کرد مبنی بر به رسمیت شناختن مرزهای آذربایجان در چارچوب سال ۱۹۹۱، یعنی همراه با قره باغ. در مورد امنیت ارامنه قره باغ، پاشینیان در سخنرانی روز یکشنبه خود خطاب به شهروندان این کشور توضیح داد که “دولت ارمنستان با شرکای بین‌المللی برای تشکیل مکانیسم‌های بین‌المللی برای تضمین حقوق و امنیت ارامنه قره باغ کوهستانی همکاری می‌کند.” نخست وزیر ارمنستان خاطرنشان کرد: اما اگر این تلاش‌ها نتایج مشخصی به همراه نداشته باشد، دولت با تمام توان از خواهران و برادران قره باغ کوهستانی در جمهوری ارمنستان استقبال خواهد کرد.
در آستانه سخنرانی پاشینیان، آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان که در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی می‌کرد، خواستار ارسال نیروهای کلاه آبی به قره باغ کوهستانی شد. وزیر امور خارجه تاکید کرد: ما نمی‌توانیم اجازه وقوع تراژدی مانند رواندا را بدهیم. میرزویان از جمله گفت، نیروهای حافظ صلح سازمان ملل باید آوارگان را به خانه‌هایشان بازگردانند، بر امنیت آنها نظارت داشته باشند و خواستار خروج نیروهای آذربایجان از مناطق پرجمعیت قره باغ کوهستانی شوند.
لازم به ذکر است که برای استقرار یک ماموریت حافظ صلح، کسب رضایت از همه طرف‌های درگیری ضروری است. به ویژه، در این مورد ارتش روسیه در قره باغ از همان روزهای اول فقط می‌توانستند وظایف بشردوستانه و میانجیگری را انجام دهند. بعید است که باکو با میزبانی هر گروه دیگری موافقت کند، به خصوص اگر وظیفه آن بیرون راندن نیروهای آذربایجان از قره باغ کوهستانی باشد.
به هر حال، مرکز اطلاع رسانی جمهوری خودخوانده قره باغ کوهستانی گزارش داد که به عنوان بخشی از توافق حاصل شده برای پایان دادن به خصومت‌ها، استپانکرت نیروهای مسلح خود را منحل می‌کند. جستجو برای یافتن افراد مفقود نیز ادامه دارد. مجروحان و بیماران از طریق کریدور لاچین به ارمنستان اعزام می‌شوند. کمک‌های بشردوستانه صلیب سرخ بین المللی در امتداد همین جاده از ایروان به استپاانکرت تحویل داده می‌شود.
روبن واردانیان، رئیس سابق دولت قره باغ ناگورنو خاطرنشان کرد که کل جمعیت این جمهوری خودخوانده در معرض خطر است. مردم نمی توانند تغذیه مناسبی داشته باشند. وی گفت: «پس از ۳۰ سال زندگی مستقل در کشورشان، اکنون همه چیز ویران شده است و مردم به شدت نگران آینده خود هستند.
واردانیان در عین حال تاکید کرد که استپانکرت به مدت ۱۰ ماه در محاصره بود. پیش از این روزانه حدود ۴۰۰ کامیون با کالاهای مختلف به آنجا می‌آمدند، اما اکنون تنها دو کامیون وجود دارد. واردانیان گفت: «آنها به سختی می‌توانند کمک زیادی بکنند، زیرا ۱۲۰ هزار نفر در اینجا زندگی می‌کنند، از جمله ۳۰ هزار کودک. تعداد زیادی مجروح هستند، افراد زیادی مفقود شده اند و نمی توان آنها را پیدا کرد و چند کامیون چیز کوچکی است.
نخست وزیر سابق به توانایی باکو برای تضمین حقوق مردم ارمنی قره باغ اعتقادی ندارد، زیرا به گفته وی، رژیم علی اف حتی مردم خود را سرکوب می‌کند. و اکنون آنها باید حقوق و امنیت خاصی را برای افراد ملیتی دیگر که ۳۰ سال با آنها در جنگ بوده اند و در طی آن افراد زیادی کشته شده اند، فراهم کنند. حالا چه کسی حقوق آن مردمی را که هرگز جزو آذربایجان نبوده‌اند و آذربایجانی صحبت نمی‌کنند را تامین کند، دوباره می‌گویم این روند چگونه پیش خواهد رفت؟»
در مقابل، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، به نماینده ویژه اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی، تویوو کلاار، درباره ایجاد یک کارگروه برای حل مسائل اجتماعی، انسانی، اقتصادی و زیرساختی در قره باغ کوهستانی صحبت کرد و گفت که آن را شاهین مصطفی اف معاون نخست وزیر کشور رهبری می‌کند. علاوه بر این، به گفته رئیس جمهوری آذربایجان، در نشستی در یولاخ، نمایندگان استپانکرت با برنامه‌های طرف آذربایجانی برای ادغام مجدد منطقه آشنا شدند. علی اف همچنین تاکید کرد که اکنون شرایط مساعدتری برای یک معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان ایجاد شده است.
جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، گفت که آذربایجان به ارمنستان پیشنهاد صلح مبتنی بر برابری و احترام متقابل به منافع مشروع دو طرف در چارچوب به رسمیت شناختن متقابل و احترام به حاکمیت یکدیگر داد. در عین حال، بایراموف از اینکه ایروان از مذاکره و تعهدات خود اجتناب می‌کند، شکایت کرد، اما باکو همچنان به امکان دستیابی به صلح و رفاه برای همه معتقد است.
ایلچین امیربکوف، نماینده رئیس جمهور آذربایجان در مأموریت‌های ویژه نیز در ساختن تصویری انسانی از باکو مشارکت داشته است. به گفته وی، ارامنه قره باغ در حال حاضر داروها و سایر کمک‌های لازم را دریافت می‌کنند. در مجموع ۵۰ تن محموله بشردوستانه به آنها تحویل داده شد. وی در عین حال در مصاحبه‌ای با بی‌بی سی، تعداد ساکنان قره باغ کوهستانی را همانطور که در ایروان می‌گویند نه ۱۲۰ هزار نفر، بلکه تنها ۵۰ هزار نفر تخمین زد.
در همین حال، در ۲۴ سپتامبر، ۳۰ پناهجوی اول وارد سیونیک ارمنستان شدند. مردم می‌گویند آذربایجانی‌ها مدارک آنها را در ایست بازرسی در راهروی لاچین چک نکردند. مقامات ارمنستان ادعا می‌کنند که مکان‌هایی را برای اسکان ۴۰ هزار نفر آماده کرده اند. همزمان وزارت امور داخله آذربایجان اعلام کرد که تمامی اعضای فعلی و سابق نیروهای مسلح ارمنستان می‌توانند با وسایل نقلیه شخصی یا اتوبوس‌های تخصصی قره باغ را ترک کنند. با در نظر گرفتن این واقعیت که خدمت در ارتش قره باغ کوهستانی اجباری بود، می‌توان در مورد کل جمعیت منطقه صحبت کرد.
