#اختصاصی
به قلم: حمیدرضا شیرزاد کارشناس فرهنگی افغانستان – سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
دومین نشست نمایندگان ویژه کشورها در امور افغانستان با هدف تدوین نقشه راه سازمان ملل در مورد آینده افغانستان و تعیین نماینده ویژه سازمان ملل برای آن کشور به میزبانی دبیر کل سازمان ملل متحد در روزهای ۱۸ و ۱۹ فوریه (۲۹ و ۳۰ بهمن ماه) برگزار شد.
این نشست که با حضور ۲۸ تن از نمایندگان کشورها از جمله روسیه، چین، ایران، هند، ژاپن، تاجیکستان، امریکا، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا در دوحه قطر و بدون حضور هیئت طالبان برگزار شد. همچنان که پیش‌بینی می‌شد به تصمیمات مشترک اجرایی نرسید و فقط ماهیت مشورتی داشت.
آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد در پایان این نشست دوروزه ، و در گفتگو با رسانه‌ها ؛ آن را موثر و سازنده خواند.
مهمترین نکات این نشست از نظر دبیرکل سازمان ملل متحد
آنتونیو گوترش با اشاره به بدتر شدن وضعیت زنان، عدم ایجاد حکومت فراگیر و ریشه‌کن نشدن تروریسم در افغانستان و مشکل در تعامل جامعه جهانی با طالبان گفت: شرکتکنندگان در نشست بر سر بسیاری از موضوعات و چگونگی تعامل با افغانستان و طالبان توافق کرده‌اند.
دبیر کل سازمان ملل متحد با تکرار خواست‌های جامعه جهانی از طالبان، افزود که «بن‌بست» کنونی جهان با طالبان بر روی ایجاد دولت فراگیر متشکل از همه اقوام است. به گفته او، در این مورد تا کنون اطمینان حاصل نشده که نقشه راهی برای رسیدگی به نگرانی‌های دو طرف شکل بگیرد.
وی در مورد بن‌بست در تعامل با طالبان اضافه کرد: «طالبان فکر می‌کنند که نگرانی‌های جامعه جهانی به آنها ربط ندارد و می‌خواهند به رسمیت شناخته شوند. جامعه جهانی فکر می‌کند که نسبت به نگرانی‌هایی که دارند، هیچ پیشرفتی صورت نگرفته است، بنابراین در زمینه به‌رسمیت‌شناختن هم پیشرفتی به وجود نیامده است.»
دبیر کل سازمان ملل متحد در نشست خبری خود گفت : قرار بود پس از صحبت با نماینده‌گان ویژه کشورها، نشستی با حضور نماینده‌گان طالبان برگزار شود و نتایج مباحث را با این گروه در میان بگذارند، اما طالبان دعوت سازمان ملل را نپذیرفته‌اند.
آقای گوترش در مورد غیبت طالبان درنشست اظهار داشت که عدم حضور طالبان در نشست دوحه نه‌تنها صدمه‌ای به این نشست‌ها نزده، بلکه آنها جلسات بسیار مفیدی داشته‌اند و گفت‌وگوها «فوق‌العاده سازنده» بوده است. وی همچنین ابراز داشت: طالبان برای شرکت در نشست شرایط «غیرقابل قبولی» تعیین کرده و خواستار اخراج اعضای جامعه مدنی افغانستان از نشست دوحه و همچنین خواهان برخوردی بود که در حد به رسمیت شناختن رسمی این گروه به عنوان حکمرانان مشروع افغانستان محسوب می‌شد.
دبیر کل سازمان ملل در مورد تعیین نماینده ویژه این سازمان برای تعامل جامعه جهانی با طالبان، گفت که به رایزنی‌های خود در این زمینه ادامه می‌دهد و بعدا تصمیم خواهد گرفت.
در همین حال روسیه تصمیم طالبان برای شرکت نکردن در این نشست را «منطقی» خوانده و بنا به درخواست حکومت طالبان نماینده روسیه با نمایندگان جامعه مدنی افغانستان دیدار نکرده است.
برگزاری نشست دوحه با موجی از واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی نیز مواجه بوده است. برخی از کارشناسان معتقدند که این نشست پیامد مثبتی برای افغانستان داشته و تاکید می‌ورزند که در این نشست بر روی خواست‌های محوری افغانستان گفت‌وگو شده است. این در حالی است که تعدادی از جریان‌های سیاسی مخالف طالبان با صدور بیانیه‌های مشترک، برگزاری این نشست را به سود افغانستان ندانسته و پیامد این نشست را منفی می‌دانند.
حزب جمعیت اسلامی افغانستان در اعلامیه‌ای هرچند گفته که از دور دوم نشست دوحه «محتاطانه» استقبال می‌کند، اما تاکید کرده که دعوت نشدن احزاب و جریان‌های سیاسی افغانستان در این نشست، یک «خلاء جدی» این نشست بوده است.
فعالان حقوق زن از شرکتکنندگان نشست دوحه می‌خواهند «آپارتاید جنسیتی» تحت حاکمیت طالبان را به رسمیت بشناسند.
شریف الله خلیلی تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید: با هدایت دبیرکل سازمان ملل متحد، حضور برخی فراریان، مغرضین و اشرار کشور در نشست افغانستان با نام نمایندگان جامعه مدنی افغانستان و زنان افغان از یک سو توهین به افغان‌ها و مردم افغانستان و از سوی دیگر زیر سوال بردن جایگاه و اعتبار سازمان ملل است.
وی ادامه می‌دهد: افغان‌ها بیدار شوید، کنار هم بایستید و آینده و سرنوشت کشورتان خودتان رقم بزنید.
خادم کریمی نیز در گفتگو با اینترنشنال افغانستان دلایلی را برای عدم موفقیت نشست دوحه بیان می‌نماید.
کریمی اولین دلیل را عدم تمرکز سازمان ملل بر روی موضوعات حقوق بشری و بن بست فعلی در افغانستان و دومین دلیل را عدم توجه به ریشه‌های بحران در افغانستان ذکر کرده است.
این فعال رسانه‌ای تاکید بر یک جانبه‌گرایی طالبان و بازگشت حق حاکمیت به مردم افغانستان را از دیگر علل عدم موفقیت نشست دوحه دانست.
وی در پایان می‌گوید در بیست ساله اخیر هزینه‌های کم نظیری از سوی جامعه جهانی برای تشکیل یک دولت مقتدر در افغانستان انجام شد اما نتیجه آن چه شد؟ همچنین وقتی رهبران افغانستان نتوانستند از فرصت کنفرانس بن استفاده کنند آیا می‌توانند از فرصت‌هایی مثل نشست دوحه استفاده نمایند؟
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفته است که نشست نمایندگان ویژه کشورها که به میزبانی آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد درباره افغانستان در دوحه برگزار شده بود، با «شکست» روبه‌رو شد.
خبرگزاری ریا نووستی روسیه روز سه‌شنبه، ۱ اسفند به نقل از زاخارووا گزارش داده است که در این نشست هیچ تصمیمی مطابق با برنامه‌های اعلام‌شده قبلی از جمله تعیین نماینده ویژه و ایجاد گروه تماس کوچک برای افغانستان اتخاذ نشد.
سخنگوی وزارت خارجه روسیه تاکید کرده که هرگونه ابتکار درباره افغانستان بدون حمایت طالبان و کشورهای منطقه ؛ محکوم به شکست است.
موضع طالبان در خصوص نشست دوحه
دومین دور نشست دوحه، نخستین گردهمایی بین‌المللی با موضوع افغانستان بود که با وجود دعوت از طالبان، بدون حضور این گروه برگزار شد.
دور نخست این نشست که آوریل ۲۰۲۲ و بدون دعوت از طالبان برگزار شد، اعتراض مقام‌های این گروه را در پی داشت. اما در دور دوم و علیرغم دعوت از این گروه برای حضور در نشست، طالبان از حضور در این نشست خودداری کردند و دلیل آن را پذیرفته نشدن شرط‌های خود دانستند. هنوز دقیقا مشخص نیست که طالبان چه پیش‌شرط‌هایی را برای حضور در این نشست مطرح کرده بودند، اما در اطلاعیه وزارت خارجه طالبان در‌این‌باره آمده بود که پیشرفتی در پذیرش خواست‌های این گروه از سازمان ملل و جامعه جهانی نشده است و زمانی در چنین نشست‌هایی شرکت می‌کنند که «درک درست از واقعیت‌های افغانستان» صورت گیرد.
وزارت خارجه طالبان در خصوص نشست دوحه طی بیانیه‌ای اعلام کرد: رژیم طالبان توسط هیچ یک از شرکت کنندگان در نشست مجبور به قبول نظر آنها نخواهد شد؛ تاکید کرده است که در نبود «فرصت گفتگوهای صریح» میان هیئت عالی‌رتبه طالبان و سازمان ملل، شرکت در نشست دوحه، «بی‌فایده» است.
وزارت خارجه طالبان در بخش دیگری از بیانیه خود اظهار داشته است: امارت اسلامی افغانستان در طول دو سال و نیم تلاش کرده است تا پایه‌های سیاسی، اداری، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی حکومتی خود را تقویت کند و همزمان با آن در روابط خود با کشورهای منطقه توانسته به پیشرفت‌های زیادی دست یابد. علاوه بر این، امارت اسلامی در مورد تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی، لیست‌های سیاه و پاداش‌ها و آزادسازی ذخایر بانکی افغانستان از طریق کانال‌های مختلف به صورت تخصصی با سازمان ملل متحد و کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا گفتگو کرده است.
این بیانیه ادامه می‌دهد: امارت اسلامی افغانستان بر این باور است که نشست نمایندگان ویژه در امور افغانستان که توسط آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در دوحه پایتخت قطر برگزار می‌شود، فرصت خوبی برای گفتگوهای صریح و سازنده در مورد موضوعات مورد اختلاف است.
وزارت امور خارجه به سازمان ملل متحد تصریح کرده است اگر سازمان ملل واقعیت‌های کنونی را در نظر گرفته و فشارها را کنار بگذارد امکان دستیابی به پیشرفت در مذاکرات با امارت اسلامی افغانستان وجود دارد. و شاهد بر این مدعا تعامل دو سال و نیم میان امارت اسلامی و کشورهای منطقه این مساله را خاطر نشان می‌سازد.
از سویی دیگر مهاجر فراهی معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در واکنش به نشست دوحه و با اشاره به وضعیت وخیم زنان و کودکان در فلسطین عنوان کرد: این نشست به جای افغانستان باید بر وضعیت غزه و فلسطین تمرکز می‌کرد، فلسطین و غزه باید در کانون بحث قرار گیرد.
مهاجر فراهی در صفحه ایکس خود نوشت: در حال حاضر غزه بدترین مکان برای بشریت در جهان است؛ بزرگترین جهنم جایی است که زنان و کودکان در آتش بسوزند و از گرسنگی بمیرند.
واکنشها به عدم حضور طالبان در نشست دوحه
علی احمد جلالی وزیر داخله سابق افغانستان می‌گوید خودداری طالبان از حضور در نشست دوحه، انزوای بین‌المللی این گروه را عمیق‌تر می‌کند.
علی‌احمد جلالی افزاید: این «بی‌اعتنایی» همچنین می‌تواند اعتبار طالبان را به عنوان یکی از طرف‌های مذاکره نیز کاهش دهد.
رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان، خودداری طالبان از حضور در دور دوم نشست دوحه را «خطای راهبردی» رژیم طالبان خوانده و گفته است که این غیبت، زمینه را برای افزایش حمایت جامعه جهانی از مخالفان طالبان، فراهم کرده است.
نبیل ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد طالبان با انتخاب انصراف از نشست، خطای راهبردی را مرتکب شده‌اند، زیرا این نشست می‌توانست موضع سیاسی آنان در سطح جهانی را تقویت کند. در کنار این، به نظر می‌رسد که ژئوپلیتیک بین‌المللی، نقش مهمی در تاثیرگذاری بر تصمیم طالبان مبنی بر عدم شرکت، بازی کرده است.
سمیع یوسفزی روزنامه نگار افغانستانی حاضر در دوحه در این خصوص گفته است: غیبت طالبان در نشست‌های سازمان ملل می‌تواند آنها را بیشتر منزوی کند و مانع از توانایی آنها برای تعامل دیپلماتیک و رسیدگی به نگرانی‌های جهانی شود.
انتظارات ایران در نشست دوحه برای افغانستان
حسن کاظمی قمی سفیر و نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان که برای شرکت در نشست دوحه به قطر رفته است، در صفحه خود در شبکه اجتماعی «ایکس» اهداف و انتظارات ایران از این نشست را از قرار زیر اعلام داشت:
تصمیم جمعی برای روندهای بین‌المللی مبتنی بر مشورتی همه‌جانبه و غیرتحمیلی باشد.
اولویت‌های موضوعی افغانستان در نظر باشد.
تصمیمات مبتنی بر منافع متقابل و مشروع افغانستان، همسایگان، منطقه و محیط بین‌الملل باشد.
نماینده ویژه ایران برای افغانستان همچنین از دیدارش با همتایان خود از چین، پاکستان و روسیه خبر داده و نقش کمیته تماس منطقه‌ای برای افغانستان را فرایندی مهم و اثرگذار خوانده بود.
وی اظهار داشت: پس از دیدار ماه گذشته در کابل وضعیت را قبل از جلسه دوحه مرور کردیم. مسئله مشترک مردم افغانستان، امنیت جمعی؛ فرآیندی است که بتواند امنیت و ثبات، همچنین رفاه مردم را تضمین کند.
در عین حال کاظمی قمی در پاسخ به سوال‌های خبرنگاران بی‌بی‌سی فارسی درباره این نشست گفت امیدوار است نتایج خوبی برای افغانستان به دست بیاید.
او در ادامه درباره عدم حضور مقام‌های طالبان گفت : اگر شرکت می‌کردند بهتر بود.
نتیجه گیری؛
تا کنون چندین نشست با عناوین و در قالب‌های مختلف در کشورهای از سوی کشورهای دارای منافع در افغانستان از جمله هند، ایران، روسیه، قزاقستان، پاکستان و … برگزار شده است اما هیچکدام منجر به صدور بیانیه‌ای از سوی شرکت کنندگان نشده است و وزارت امور خارجه کشور برگزار کننده نشست بیانیه‌ای را به عنوان نتیجه آن نشست منتشر نموده است که این مساله نشان دهنده موارد زیر است:
- کشورهای شرکت کننده به دنبال کسب منافع خود هستند.
- هیچکدام از این کشورها دارای منافع مشترک در افغانستان نمی‌باشند.
- طالبان به هیچیک از مصوبات این نشست‌ها گردن نمی‌گذارد.
- عدم حضور طالبان موجب عدم اتخاذ تصمیم قطعی در این نشست‌ها می‌باشد. زیرا جهان با کسانی قرار است تعامل داشته باشند که در این جلسات حضور ندارند.
- کشورهای حاضر در نشست‌ها با توجه به منافع استراتژیک و ژئو استراتژیک خود به دنبال دیکته کردن این منافع به دیکر کشورها هستند.
- نسبت منطقی کشورهای شرکت کننده در نشست‌ها بیشتر تقابل بوده تا تعامل.
- نبود صف واحد مخالفان سیاسی به صورتی که اپوزیسون و رقیب قوی و جدی در مقابل طالبان شکل نگرفته است تا جامعه جهانی از آنان به‌عنوان طرف اصلی این گروه در نشست‌ها دعوت کند.
- عدم وجود اجماع بین‌المللی در مورد افغانستان و صف‌بندی‌های جهانی در قضیه افغانستان
- ترجیح تعامل به صورت فعلی تا ارتباط رسمی ناشی از به رسمیت شناختن
- عدم وجود اتفاق نظر در این نشست‌ها به صورتی که این اختلاف‌نظرها و شکاف‌ها فقط به کشورها محدود نمی‌شود و دامن نهادهای بین‌المللی را هم گرفته است.
ملاحظه ؛
درنهایت همه این موضوعات ما را به سوی این نتیجه‌گیری سوق می‌دهد که معضلات متعدد و دشواری بر سر راه اینگونه نشست‌ها وجود دارد که با در نظر گرفتن آنها نمی‌توان نسبت به دستاوردهای این دست اجلاسها برای آینده افغانستان چندان امیدوار بود.
