به قلم: الکساندر ماریاسف؛ سفیر اسبق روسیه در تهران
روابط روسیه و ایران همواره ماهیتی دوستانه داشته و بدون فراز و نشیب خاصی توسعه یافته است. با این حال، تشدید تنش در روابط روسیه با کشورهای غربی پس از آغاز عملیات نظامی ویژه نیروهای مسلح روسیه در اوکراین و تشدید فشارهای تحریمی غرب بر روسیه، چشم‌انداز ژئوپلیتیک بین‌المللی را به شدت تغییر داده و به شکلی جدی انگیزهای برای نزدیکی مسکو و تهران در این زمینه به وجود آورده است. ایران بیش از ۴۰ سال است که تحت تحریم‌های شدید غرب بوده و همواره در معرض تهدیدات نظامی و سیاسی قرار دارد.
امروزه غرب، در درجه اول ایالات متحده و متحدان اروپایی آن، تلاش‌های فعالی برای تحمیل شکست نظامی و ژئوپلیتیکی به روسیه، فرو بردن آن در یک بحران عمیق اقتصادی و منزوی ساختن آن در عرصه بین المللی انجام می‌دهند.
ایران نیز در وضعیت مشابهی از فشارهای نظامی-سیاسی و اقتصادی فزاینده غرب قرار دارد. ایالات متحده که نتوانسته است بر سندرم ناتوانی و خصومت با ایران که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ رویکرد واشنگتن را مشخص کرده است، غلبه کند، همچنان به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران و تلاش برای تشدید بیشتر بحران اجتماعی-اقتصادی در این کشور ادامه می‌دهد. واشنگتن برای بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک برای حل مشکل هستهای ایران (برجام) به سازش نمی‌رسد. تهدید می‌کند که در صورت نزدیک شدن تهران به به اصطلاح “آستانه هستهای” در توسعه برنامه هستهای خود، از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد.
در این شرایط، مسکو و تهران در چارچوب اعلام شده «چرخش به شرق» فعالانه شروع به تقویت روابط و همکاری با کشورهایی کرده‌اند که تسلیم آمریکا نشده‌اند و خواهان توسعه روابط دوستانه با فدراسیون روسیه و ایران هستند.
واقعیت‌های نوظهور ژئوپلیتیکی، پیش نیازهای عینی را برای نزدیکی مسکو و تهران، برای فعال سازی و گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های نظامی- سیاسی، تجاری، اقتصادی، علمی، فنی و غیره به منظور خنثی کردن پیامدهای تهدیدات نظامی و فشار تحریم‌های غرب و همچنین تلاش‌های آن برای منزوی ساختن روسیه و ایران و جلوگیری از شکل گیری نظم نوین جهانی ایجاد می‌کند.
یکی از عوامل مهم در نزدیکی روسیه و ایران و تعامل رو به رشد دو کشور، درک بیان شده توسط رهبری ایران از دلایل و پیش شرط‌هایی بود که مسکو را ناگزیر به آغاز عملیات نظامی در اوکراین کرد، اگرچه ایران رسما از آن حمایت نمی‌کند و از راه حل سیاسی و دیپلماتیک برای حل این مشکل حمایت می‌کند.
[آیت‌الله] علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، بارها اعلام کرده است که آمریکا و در کل غرب در تلاش برای گسترش منطقه سلطه خود و تضعیف استقلال و حاکمیت سایر کشورها هستند. به گفته وی، گسترش ناتو به سمت شرق دقیقاً چنین اهدافی را دنبال می‌کند و این دلیل بحران در قاره اروپا است.
روسیه نیز به نوبه خود از موضع ایران در مورد غیرقابل قبول بودن حضور نظامی خارجی در خاورمیانه و اهمیت ایجاد ساختار امنیت جمعی در منطقه حمایت می‌کند. سیاست تهدید و باج خواهی علیه ایران را محکوم می‌کند.
ارزیابی‌های همزمان از تهدیدات نظامی و سیاسی ناشی از کل ایالات متحده و غرب و آمادگی برای مقابله مناسب با آنها، ادامه رایزنی‌های سیاسی مداوم و توسعه همکاری‌های نظامی-فنی بین دو کشور را تحریک می‌کند.
دیدارها و تماس‌های متقابل بین مسکو و تهران به طور جدی در همه سطوح و تقریباً در همه زمینه‌ها از جمله بلوک اقتصادی و محافل تجاری تشدید شده است. کار کمیسیون بین دولتی همکاری‌های تجاری و اقتصادی روسیه و ایران اساسی‌تر شده است. این واقعیت که ریاست بخش روسی آن را الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر، ناظر بر بخش انرژی، و بخش ایرانی آن را جواد اوجی، وزیر نفت، بر عهده دارد، نشان می‌دهد که نفت و گاز و در کل انرژی، مهم‌ترین حوزه‌های همکاری‌های اقتصادی دوجانبه هستند.
مقدمات ساخت فازهای جدید نیروگاه اتمی بوشهر و نیروگاه حرارتی سیریک در استان هرمزگان در حال انجام است.
در چارچوب تفاهم‌نامه‌ای که سال گذشته بین گازپروم و شرکت ملی نفت ایران امضا شد، این دو شرکت برای توسعه میادین نفت و گاز در ایران، ساخت خطوط لوله گاز، اجرای پروژه های LNG، عملیات سوآپ با گاز طبیعی و فرآورده های نفتی و همچنین توسعه همکاری های علمی، فنی و فناوری همکاری می‌کنند.
مجموع سرمایه گذاری در اجرای این پروژه‌ها ممکن است به حدود ۴۰ میلیارد دلار برسد.
شرکت دولتی روسی ZN Vostok در حال توسعه پنج میدان نفتی در ایران است. حجم برنامه ریزی شده سرمایه گذاری بیش از ۴ میلیارد دلار است.
طرح‌هایی برای ایجاد سرمایه گذاری مشترک در زمینه‌های مهندسی مکانیک و ساخت هواپیما و همچنین فرصت‌های همکاری در صنعت خودروسازی، کشتی سازی، حمل و نقل ریلی، کشاورزی و مهندسی برق و داروسازی در حال بررسی است.
روابط مستقیم اقتصادی بین مناطق روسیه و استان‌های ایران به طور فعال در حال توسعه است و حدود بیست منطقه از فدراسیون روسیه درگیر آنها هستند.
در بخش مالی برنامه‌هایی برای هماهنگ‌سازی سیستم ارسال پیام‌های مالی انجام می‌شود، زیرا بسیاری از بانک‌های ایرانی و روسی از سیستم سوئیفت قطع شده‌اند و همچنین سیستم‌های پرداخت میر و شتاب را به هم متصل کرده و تسویه‌های متقابل را به ارزهای ملی انجام می‌دهند.
البته ایران جایگزین بازارهای غربی با فناوری پیشرفته که در حال حاضر به روی روسیه بسته است، نخواهد شد. با این حال، تجربه جدی در زمینه جایگزینی واردات و واردات موازی و همچنین تجربه گسترده‌‌ای در دور زدن تحریم‌های غرب کسب کرده است که روسیه می‌تواند از آن استفاده کند.
بسته شدن بازارهای غربی برای مسکو و از هم پاشیدگی زنجیره‌های لجستیکی که روسیه را به اروپا متصل می‌کند، جذابیت ایران را به عنوان یک قطب مهم حمل و نقل افزایش داده است. اقداماتی برای بهبود بخش‌های ریلی و دریایی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب که از خاک ایران به خلیج فارس و اقیانوس هند می‌گذرد، در حال انجام است. روسیه فعالانه به خروج ایران از انزوای سیاسی و اقتصادی بین المللی کمک می‌کند. مسکو از ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عضو کامل حمایت کرد و از درخواست ایران برای پیوستن به بریکس حمایت کرد و آماده سازی توافقنامه منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مرحله نهایی خود قرار دارد.
امروزه پیش نیازهایی برای به روز رسانی چارچوب حقوقی روابط روسیه و ایران به منظور ارتقای آن به سطح مشارکت راهبردی ایجاد شده است. مسکو و تهران پیش نویس توافقنامه همکاری جدید را مبادله کردند. این معاهده بر اساس روابط متقابل و اصول همکاری جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه امضا شده در ۱۲ مارس ۲۰۰۱ به روز خواهد شد.
