آرشالیوس مگدسیان در اوراسیانت
شورای امنیت ملی ارمنستان اخیراً تحقیقی را با عنوان «فرصت‌ها و چالش‌ها برای رفع محاصره ارمنستان توسط ترکیه» به مرکز تحقیقات آمبرد دانشگاه دولتی اقتصادی ارمنستان سفارش داده است. این مطالعه هنوز منتشر نشده است اما برخی از نتایج آن در اختیار Eurasianet قرار گرفته است.
بر اساس پیش‌بینی‌های این گزارش، باز کردن مرز می‌تواند صادرات ترکیه به ارمنستان را ۶۵ درصد و صادرات ارمنستان را تا ۴۲ درصد افزایش دهد. در حالی که این گزارش اشاره می‌کند که بازگشایی هزینه‌های لجستیک را کاهش می‌دهد و دسترسی به بازارهای جدید را امکان پذیر می‌کند، نتیجه می‌گیرد که خطرات برای صنعت ارمنستان “بسیار زیاد” است و رقابت با کالاهای ارزان تر ترکیه “یک موضوع امنیت ملی برای ارمنستان” است.
محصولات ترکیه مدت‌هاست که به طور گسترده در ارمنستان در دسترس هستند، اما باید از طریق یک کشور ثالث، معمولاً گرجستان، وارد شوند. مرز بین ترکیه و ارمنستان از سال ۱۹۹۳ بسته شده است، در طول اولین جنگ ارمنستان و آذربایجان، ترکیه به صورت یکجانبه این مرز را در اعتراض به تصرفات ارامنه در خارج از قره باغ کوهستانی بست.
گفت‌وگوها اکنون با هدف بازگشایی این مرز انجام می‌شود؛ موضوعی که تجارت دوجانبه را تا حد زیادی تسهیل می‌کند و حتی منجر به کاهش هزینه‌های کالاهای ترکیه می‌شود. در حالی که مصرف کنندگان ارمنی سود می‌برند، کسب و کارها از افزایش رقابت رنج می‌برند.
تجارت ارمنستان و ترکیه در حال حاضر به شدت یک طرفه است – در سال ۲۰۱۹، تجارت دوجانبه ۲۷۰ میلیون دلار بود که همه به جز ۲ میلیون دلار آن واردات ترکیه به ارمنستان بود. اما گزارش آمبرد نشان داد که ارمنستان در جهت دیگر فرصت‌های صادراتی دارد. ارمنستان اکنون خز خام، چرم و آهن قراضه را به ترکیه صادر می‌کند و می‌تواند محصولات بیشتری از جمله حیوانات و ماهی‌های آب شیرین صادر کند.
با این حال، هنگام ایجاد روابط اقتصادی با یک کشور همسایه، خطر اصلی مربوط به محصولات کشاورزی و صنعتی ارزان و باکیفیت ترکیه است که ممکن است بازار ارمنستان را پر کند. در این گزارش، توجه به امنیت غذایی ارمنستان بسیار مهم است.
همچنین افزایش احساسات مرتبط با ترکیه و قطبی شدن عمیق فضای سیاسی در ارمنستان، تصمیم‌‌گیری را پیچیده می‌کند. در سال ۲۰۲۰، ارمنستان متحمل یک شکست نظامی ویرانگر از آذربایجان شد که به شدت مورد حمایت ترکیه قرار گرفت. این موضوع ترس دیرینه ارامنه از ترکیه را – به دلیل نسل‌کشی قومی سال ۱۹۱۵ علیه ارامنه که آنکارا همچنان رسما آن را رد می‌کند – تشدید کرد. موضوعی که مخالفان سیاسی ارمنستان از آن سوء استفاده می‌کنند و هرگونه تماس مستقیم با ترکیه را خیانت می‌دانند.
یک نظرسنجی اخیر نشان داد که ۹۰ درصد از ارامنه ترکیه را به عنوان بزرگترین تهدید سیاسی کشور خود و ۶۸ درصد به عنوان بزرگترین تهدید اقتصادی کشور خود می‌دانند. ۳۵ درصد در پاسخ به این سوال که امکان باز شدن مرزها و تجدید روابط حمل و نقل با ترکیه را چگونه می‌بینند، آن را به طور قطع یا تا حدودی مثبت می‌دانند، در حالی که ۵۳ درصد آن را قطعا یا تا حدودی منفی می‌دانند.
برخی از اقتصاددانان ارمنی با احتیاط به شمال خود نگاه می‌کنند، جایی که محصولات ترکی بر بازار گرجستان تسلط دارند. بر اساس آمار رسمی ترکیه، ترکیه در سال ۲۰۱۹ حدود ۱٫۵ میلیارد دلار کالا به گرجستان صادر کرد، اما تنها ۳۰۰ میلیون دلار واردات داشت.
الکساندر گریگوریان، اقتصاددان در دانشگاه آمریکایی ارمنستان و بخشی از گروهی از محققانی که در حال انجام تحقیق در مورد انتظارات تجار ارمنی در قبال تجارت با ترکیه هستند، گفت که صاحبان مشاغل ارمنی از تکرار آن سناریو بیم دارند. به گفته گریگوریان تجار ارمنی از تهدید توسعه اقتصادی ترکیه، اگر دولت ترکیه به طور هدفمند چنین سیاست اقتصادی را اعمال کند، می‌ترسند. در مورد چنین تحولاتی، بازرگانان ارمنی که ما با آنها مصاحبه کردیم، انتظار حمایت دولت ارمنستان را دارند.
گوون ساک، مدیر عامل اندیشکده ترکیه TEPAV گفت: با توجه به اندازه نسبتاً کوچک اقتصاد ارمنستان، اهمیت آن برای ترکیه احتمالاً محلی است تا ملی. ساک به خبرگزاری آناتولی ترکیه گفت: ارمنستان مکانی نیست که بتواند منبع رشد اقتصاد ترکیه در مقیاس ملی باشد، اما می‌تواند به عنوان یک پروژه توسعه منطقه‌ای برای شهرهای مرزی “بسیار مفید” باشد.
دولت ارمنستان هنوز هیچ برنامه‌ای برای محافظت از تجارت این کشور در صورت باز شدن مرز ترکیه اعلام نکرده است و سخنگوی وزارت اقتصاد به اوراسیانت گفت که هیچ پیش‌بینی درباره تأثیرات احتمالی انجام نداده است.
پس از جنگ ۲۰۲۰، ارمنستان در اعتراض به حمایت شدید ترکیه از آذربایجان، واردات کالاهای مصرفی ترکیه را ممنوع کرد. ممنوعیت واردات در ابتدای سال ۲۰۲۱ لغو شد، زیرا ایروان و آنکارا شروع به برداشتن گام‌هایی در جهت عادی‌سازی روابط، انتصاب نمایندگان و انجام اولین دیدارهای دوجانبه خود در بیش از یک دهه کردند.
پروازهای مستقیم بین دو کشور از ۲ فوریه آغاز شد و توسط FlyOne ارمنستان و Pegasus Air ترکیه انجام شد. از سال ۲۰۲۰ که اطلس گلوبال، آخرین ایرلاینی بود که این مسیر را پوشش می‌داد، هیچ پرواز مستقیمی بین دو کشور وجود نداشت.
این نمایندگان در ماه ژانویه در مسکو ملاقات کردند و قرار است برای بار دوم در وین در ۲۶ فوریه ملاقات کنند. پیشرفت دیپلماتیک مطمئناً کند خواهد بود و هیچ جدول زمانی برای باز شدن مرزها وجود ندارد.
مقامات ارمنستان به طور کلی تلاش کرده اند تا بر دستاوردهای بالقوه تجارت آزادتر فرامرزی تأکید کنند. نخست وزیر نیکول پاشینیان در یک کنفرانس مطبوعاتی آنلاین در ۲۴ ژانویه گفت: “شاید در بخش خاصی از اقتصاد برخی کالاها رقابت پذیری خود را از دست بدهند، اما شما را وادار می‌کند تا به فرصت‌های جدیدی پس از باز شدن مرزها فکر کنید.”
خاچاتور سوکیاسیان، یکی از اعضای پارلمان از حزب حاکم قرارداد مدنی و از نزدیکان پاشینیان به خبرنگاران گفته است که ارمنستان می‌تواند از شرق ترکیه گردشگری پزشکی کسب کند. «من قبلاً از مراکز درمانی ایروان و شهر گیومری خواسته‌ام که فناوری‌ها و خدمات پزشکی خود را بهبود بخشند، که با باز شدن مرز، شهروندان ترکیه‌ای که در فاصله ۲۰۰ کیلومتری مرز ارمنستان زندگی می‌کنند، بتوانند از آن استفاده کنند، زیرا این خدمات در آنجا ارائه نمی‌شود».
خانواده سوکیاسیان در واقع از هم اکنون از این ارتباطات سود می‌برند: برادر او یکی از بنیانگذاران و اعضای هیئت مدیره FlyOne ارمنستان است، یکی از شرکت‌های هواپیمایی که پرواز مسیر ایروان-استانبول را آغاز کرد.
