به قلم: آندری کادومتسف
در اواخر فوریه – اوایل ماه مارس، هند میزبان جلسات وزیران، سرمایه‌داران و دیپلمات‌هایی بود که به نمایندگی از بیست کشور توسعه‌یافته و تأثیرگذار جهان، گروه گروه ۲۰، حضور داشتند.
پس از نشست نوامبر گروه ۲۰ در اندونزی، ریاست گروه بیست کشور تأثیرگذار جهان به هند واگذار شد. دهلی نو در حال سازماندهی مجموعه ای از جلسات در سطح وزیران است تا دستور کار نشست آینده را که قرار است در اول دسامبر امسال برگزار شود، آماده کند. در ابتدا، رهبری هند برنامه ریزی کرد تا مشکلات و چشم اندازهای کشورهای در حال توسعه و همچنین مشکلات بشردوستانه جهانی را در مرکز بحث نمایندگان گروه ۲۰ قرار دهد.
چارچوب گفتگوی جاری بین اقتصادهای پیشرو جهان به منظور غلبه بر تحولات اقتصادی که به وضوح در پایان قرن گذشته خود را در زمینه تحکیم مدل جهانی شدن پسا دوقطبی نشان داد، طراحی شد. با این حال، تنها پس از شوک مالی و اقتصادی سال ۲۰۰۸ بود که کشورهای پیشرو در چارچوب گروه ۲۰ گرد هم آمدند و سپس نشست‌های منظم پای میز مذاکره مشترک را جهت تلاش برای حل و فصل شدیدترین تضادهای اقتصادی و مالی جهان آغاز کردند. گروه ۲۰ که مجموع تولید ناخالص داخلی اعضای آن به ۸۵ درصد تولید ناخالص جهانی می رسد، “جذاب‌ترین و امیدوارکننده‌ترین ساختار جهانی دنیا” است.
با این حال، قالب اولیه اقتصادی مجمع از اواسط دهه ۲۰۱۰ در نتیجه تمایل تهاجمی کشورهای غربی برای جبران کاهش نفوذ بین‌المللی خود، به طور فزاینده‌ای سیاسی شده است. تشدید بحران در پیرامون اوکراین، تقابل سیاسی و دیپلماتیک بین قدرت‌های پیشرو شرکت کننده در گروه ۲۰ را به سطح جدیدی رسانده است. در طول سال گذشته، ایالات متحده و متحدانش تلاش کرده‌اند مسئولیت پیامدهای اجتماعی-اقتصادی بین‌المللی رویدادهای اوکراین را به گردن مسکو بیندازند.
غرب که در نوامبر سال گذشته شکست خورد، همچنان به مسیر خود پایبند است. سران موسسات مالی کشورهای گروه ۲۰ در پایان ماه فوریه در شهر تفریحی بنگلور هند گرد هم آمدند. در دستور کار رسمی این نشست مشکل بدهی کشورهای در حال توسعه و همچنین اصلاح موسسات مالی بین‌المللی در اولویت قرار گرفت. به گفته سازمان ملل، بیش از ۵۰ کشور جهان که عمدتاً فقیرترین کشورها هستند، در آستانه نکول قرار دارند. افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت، بسیاری ازدولت‌ها را مجبور می‌کند تا بین تامین نیازهای اولیه مردم و افزایش وابستگی به بدهی، انتخاب سختی داشته باشند. اقتصاد جهانی از نوسانات ناشی از دست دادن اعتماد مصرف کنندگان و تامین کنندگان و همچنین کاهش رشد رنج می برد.
علیرغم جدی بودن مشکلات اقتصادی جهانی، یکی از محورهای نشست سرمایه گذاران برجسته، بحران اوکراین بود. اعضای غربی، روایت نقش اصلی خصومت‌ها در اوکراین را در تقویت روندهای منفی در اقتصاد جهانی و بخش مالی ترویج کردند. واشنگتن و متحدانش تلاش کردند تا بیانیه نهایی شامل بندهایی شود که به صراحت موضع مسکو را محکوم کند.
در چنین شرایطی، روسیه، سایر کشورهای بریکس و همچنین نمایندگان کشورهای در حال توسعه همچنان توانستند بحثی اساسی و معنادار را در مورد بسیاری از مسائل موضوعی در دستور کار مالی و اقتصادی ارائه دهند. امکان توافق بر سر تعدادی از اقدامات “طراحی شده برای تحریک بهبود اقتصاد جهانی و بازارهای مالی” وجود داشت. با این حال، نشست مالی گروه ۲۰ بدون بیانیه نهایی به پایان رسید. هند بعنوان میزبان این نشست، تنها «خلاصه‌ای ریاستی» منتشر کرد و در آن اشاره داشت به اینکه «ارزیابی‌های مختلفی از وضعیت و تحریم‌ها» در این نشست دو روزه وجود دارد.
همان‌گونه که در بیانیه وزارت امور خارجه روسیه مورد اشاره قرار گرفته است، «مخالفان روسیه، عمدتاً ایالات متحده، اتحادیه اروپا و گروه ۷، هنوز در تلاش‌های پارانوئیدی خود برای منزوی کردن روسیه هستند تا تقصیر خود در قبال مشکلات ایجاد شده در زمینه امنیت بین‌المللی و اقتصاد جهانی را بر گردن روسیه بیندازند. غربی‌ها از طریق باج خواهی آشکار، دیکته و تفسیرهای پوچ از وضعیت اوکراین، بار دیگر اتخاذ تصمیمات جمعی را مختل کردند.»
بر اساس این بیانیه، در چنین شرایط دشواری، طرف هندی موفق شد نقش سازنده ای ایفا کند و تمام تلاش خود را برای “در نظر گرفتن منافع و مواضع همه کشورها” انجام داد. «رویکردهای متوازن فرموله‌شده، فرصت خوبی را برای پاسخگویی به چالش‌های کنونی در حوزه مالی جهانی و صنایع مرتبط، از جمله حمایت از رشد اقتصادی و اجرای اهداف توسعه پایدار ایجاد می‌کنند».
سرگئی لاوروف برای نشست وزرای خارجه گروه ۲۰ با هدف تمرکز بر شکل‌گیری همکاری‌های برابر و متقابل محترمانه بین کشورها به دهلی نو سفر کرد. مسکو بار دیگر بر تعهد خود به نقش محوری سازمان ملل متحد و قوانین بین‌المللی تاکید کرد. هدف طرف روسی جلب توجه به پیامدهای زیانبار «تحریم‌های نامشروع، رقابت ناعادلانه، حمایت گرایی و فوریت در راستای مخالفت جمعی با سلطه غرب و شیوه‌های استعماری نو» بود.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند، با افتتاح مجمع دیپلمات‌های گروه ۲۰، از نمایندگان کشورهای گروه ۲۰ خواست تا رویکردهای مشترکی برای حل مشکلات پیش‌روی بشریت پیدا کنند. مودی به نقش تعدادی از نهادهای بین‌المللی که ناتوانی خود را در پاسخگویی به چالش‌های زمانه نشان می‌دهند، انتقاد کرد، چراکه در مناقشات و تضادهای بی‌پایانی گرفتار شده‌اند.
مسکو نیز به نوبه خود از خواست‌های هند برای پیشبرد دستور کار گفتگوی خلاق در گروه ۲۰، جستجوی راه حل‌های مشترک سازنده، اجرای یک سیاست منعطف و انطباقی که منافع بیشترین تعداد ممکن از شرکت کنندگان در جامعه بین المللی را در نظر می گیرد، حمایت کرد. در عین حال، روسیه با در نظر گرفتن واقعیت‌های جدید روابط بین‌الملل از منافع اساسی خود دفاع خواهد کرد و دستور کار یک پیکربندی چند قطبی و برابر نظام روابط بین دولت‌ها را ترویج خواهد نمود.
با این حال، نمایندگان دیپلماتیک کشورهای غربی دوباره بر تلاش برای محکوم کردن روسیه در مورد اوکراین از طرف گروه ۲۰ متمرکز شدند. همانطور که انتظار می‌رفت، بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده و همچنین وزیر خارجه آلمان بوربوک در این باره صحبت کردند. به گفته وی، «یکی از اعضای گروه ۲۰ مانع از آن می شود که ۱۹ عضو دیگر تمام تلاش خود را بر روی موضوعاتی که گروه بیست برای آن ایجاد شده است متمرکز کنند». هوکسترا، وزیر خارجه هلند نیز به چین درباره پیامدهای منفی گسترش روابط با روسیه «هشدار داد».
سرگئی لاوروف با ارائه موضع روسیه و پاسخ به منتقدان غربی، بر این موضوع تاکید کرد که «…رویکردهای اساسی روسیه برای ایجاد همکاری بین المللی بر مبنای برابری و بر اساس منشور سازمان ملل، بدون «استانداردهای دوگانه» و «قوانین» داوطلبانه است. مسکو از پتانسیل گروه ۲۰ به عنوان بستری برای “گفتگوی سازنده و غیرسیاسی شده که به تنهایی می‌تواند شرایطی را برای غلبه بر تناقضات بین کشورها ایجاد کند، بسیار قدردانی می‌کند.” حمایت روسیه برای تقویت بیشتر نقش کشورهای دارای اقتصاد در حال توسعه در رویدادهای تحت حمایت گروه ۲۰ مورد توجه قرار گرفت. رئیس دیپلماسی روسیه تاکید کرد که تحریم‌های یکجانبه آشکارا نامشروع است. “هر نوع تبعیض در زمینه تامین مواد غذایی” نیز از نظر قانونی باطل است و ابتکارات گروهی محدود از کشورها مبنی بر اعلام ایجاد “سقف قیمت” نمونه‌هایی از “رقابت ناعادلانه … و تلاش برای تصاحب منابع طبیعی دیگران است.”
روسیه به نوبه خود حداکثر کمک‌های بشردوستانه ممکن را تحت شرایط فعلی به کشورهای متعهد به توسعه روابط دوستانه و سازنده ارائه می کند. فعالانه در تلاش‌های جامعه بین المللی در “مقابله با تروریسم بین المللی، جرایم سایبری و سایر چالش‌های زمانه ما” مشارکت می کند. در همین راستا رئیس هیئت روسی پیامدهای بی ثبات کننده مداخله واشنگتن و متحدانش در افغانستان، عراق، لیبی و سوریه را یادآور شد. سرگئی لاوروف توجه شرکت کنندگان در گروه ۲۰ را به اقدام “بی سابقه” خرابکاری علیه خطوط لوله گاز نورد استریم روسیه جلب کرد و خواستار “تحقیقات بی طرفانه با مشارکت روسیه” شد.
سرگئی لاوروف در جریان گفتگوهای دیپلماتیک گروه ۲۰، ابتکار روسیه را برای گسترش استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین المللی، تسویه حساب و تسویه حساب‌های بین المللی ارائه کرد. وزیر خارجه روسیه همچنین در مورد درخواست نمایندگان غربی برای تمدید “توافق غلات” اوکراین که در اواسط ماه مارس منقضی می شود، اظهار نظر کرد. نماینده روسیه یادآور شد که گورکنان اصلی این معامله کشورهای غربی هستند. مسکو خاطرنشان می کند که بخشی جدایی ناپذیر از توافق استانبول حذف محدودیت‌های اعمال شده بر صادرات غلات و کودهای شیمیایی از فدراسیون روسیه است. و اینکه این محدودیت‌های تحریمی بر خلاف توافقات همچنان پابرجاست.
سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در مورد نتایج دیدارهای سران دپارتمان‌های دیپلماتیک گروه ۲۰ به ماهیت بسیار قطبی دیدگاه‌های شرکت کنندگان در مورد مهمترین مشکلات دستور کار جهان معاصر اشاره کرد. هنگام بحث درباره بحران اوکراین، تعدادی از کشورها از موضع ائتلاف غربی حمایت کردند. در همان زمان، سایر اعضای گروه ۲۰ جانب مسکو و پکن را گرفتند و خواستار تحلیلی بی طرفانه، جامع و غیرسیاسی از پیشینه رویدادهای اروپای شرقی شدند.
اقتصاد جهان با یک سری چالش‌های جدی مواجه است که در میان آنها تورم در وهله اول قرار دارد، بدهی عمومی و همچنین پیامدهای منفی اجتماعی-اقتصادی تغییرات آب و هوایی به طور پیوسته در حال افزایش است. کمک‌های شایانی به بی ثباتی اقتصاد جهانی و تشدید جنگ تحریمی در ارتباط با بحران اوکراین می‌شود. در عین حال، موضع بسیار سیاسی اتخاذ شده توسط اعضای غربی گروه ۲۰، یکی از معدود نهادهای بین‌المللی را که پتانسیل گفتگوی معنادار و تعامل سازنده را حفظ می‌کند، در آستانه فلج‌شدگی قرار داده است. گروه ۲۰ باید توانایی خود را برای فائق آمدن بر اختلافات و پیشبرد دستور کار یافتن راه حل برای مشکلات حیاتی پیش روی جامعه بین المللی نشان دهد. این گروه باید به کار در جهت گسترش نمایندگی اعضای خود ادامه دهد تا توجه بیشتری به مشکلات کشورها و مردمان جنوب جهان داشته باشد.
در همین حال، آنها به طور هدفمند تلاش می کنند قالب گروه ۲۰ را به عرصه نبردهای ایدئولوژیک تبدیل کنند و یک دستور کار سیاسی را در جهت تامین منافع کشورهای محدودی ترویج کنند. مسکو نیز به نوبه خود طرفدار تمرکز تلاش‌ها بر توسعه راه حل‌های توافق شده و قابل اجرا برای مشکلات خاص جهانی است. گفت و گوی جدی و مصالحه اساسی یک فرصت است که بدون آن به سختی می توان روی غلبه بر شدیدترین تضادها بین اعضای جامعه بین المللی، از جمله مسائل امنیت منطقه ای و بین المللی حساب کرد.
مترجم: ساره جمشیدی
