آیا طالبان فیسبوک را در افغانستان مسدود خواهند کرد؟

#اختصاصی

به قلم: حمیدرضا شیرزاد کارشناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

نجیب‌الله حقانی، سرپرست وزارت مخابرات و تکنولوژی معلوماتی طالبان روز شنبه، ۱۸ فروردین در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی «طلوع‌نیوز» اعلام کرد که این وزارت طرح مسدود کردن شبکه اجتماعی فیسبوک در افغانستان را نهایی کرده است.

سرپرست وزارت مخابرات طالبان علت انسداد فیسبوک را شرایط ضعیف علمی جوانان و بی‌سوادی تعدادی بسیاری از آنان و موجب ضایع شدن وقت و پول آن اعلام کرده است. با این حال وی در مورد زمان اجرایی‌شدن این طرح اطلاعاتی ارائه نکرد.

چندی پیش نیز ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، به کابینه این گروه دستور داده بود که طرح بستن فیسبوک را بررسی کند.

در یک‌ اقدام مشابه دیگر، کابینه طالبان وزارت مخابرات و تکنولوژی را موظف کرد که برخی از سایت‌ها و ‌کانال‌های دیگر مانند تیک‌تاک و‌ پاپجی را مسدود کند. کابینه طالبان علت این دستور را «گمراهی جوانان» اعلام کرده بود.

طالبان در حالی اقدام به مسدود کردن فیسبوک در افغانستان می‌‌کند که شرکت «متا»، مالک فیسبوک، براساس قوانین «مبارزه با تروریسم» امریکا، حساب‌های کاربری ادارات دولتی و برخی از اعضای طالبان را مسدود کرده است.

در این خصوص عنایت‌الله الکوزی، سخنگوی وزارت مخابرات و تکنولوژی معلوماتی طالبان در خصوص علت محدودیت و یا انسداد فیس بوک به دویچه وله آلمان گفت : چندی است فیسبوک برنامه‌های خلاف نظام امارت اسلامی را در پیش گرفته و رهبران این نظام را تحریم کرده است.

حکومت طالبان درحالی این تصمیم را گرفته است که بسیاری از مردم افغانستان از هر طبقه و گروهی به صورت گسترده از شبکه اجتماعی فیسبوک استفاده می‌‌نمایند.

از سویی دیگر مجاهد، سخن‌گوی طالبان به کمیته حفاظت از خبرنگاران گفته است که فیس‌بوک ممنوع نخواهد شد، اما محدودیت‌هایی بر آن اعمال خواهد شد

شایان ذکر است طرح محدودیت و یا فیلتر کردن فیس بوک در زمان جمهوریت در افغانستان نیز مطرح شده بود که مورد تایید شورای امنیت ملی آن کشور قرار نگرفت.

انتشار این خبر موجی از واکنش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی را به همره داشته و کاربران ضمن بیان علت‌های مختلفی برای این اقدام؛ این سوال مهم را مطرح نمودند که آیا طالبان توانایی انسداد یک شبکه اجتماعی در این اندازه را دارد؟ و یا اینکه از کشور دیگری برای اجرای انسداد فیس بوک استفاده خواهد کرد؟

واکنش‌ها به طرح طالبان برای مسدود کردن فیسبوک در افغانستان

پس از آنکه طالبان اعلام کردند که طرح محدود یا مسدودکردن کامل شبکه اجتماعی فیسبوک را در افغانستان در دست دارند، تعدادی از آگاهان و کاربران شبکه‌های اجتماعی این اقدام را به مثابه ضدیت آشکار رژیم طالبان با آزادی بیان و نظریات و عقاید مخالف، تلقی کرده‌اند.

آنان در این خصوص می‌گویند: آزادی بیان و رسانه‌ها، یکی از دستاوردهای بزرگ پس از سرنگونی حاکمیت نخست طالبان در افغانستان تلقی می‌‌شد، اما با حاکمیت مجدد طالبان و وضع محدودیت‌ها تعداد بسیاری از رسانه‌ها در داخل افغانستان مسدود شد و پخش برخی از رسانه‌ها مانند صدای امریکا ممنوع شد.

در این خصوص کمیته حفاظت از خبرنگاران از اجرای این طرح در افغانستان ابراز نگرانی کرده و از این گروه خواسته است که از اقداماتی که بیشتر مانع جریان آزاد اطلاعات می‌‌شود، دست بردارد.

کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران در اعلامیه‌ای گفته است که طالبان از زمان دست‌یافتن به قدرت، خبرنگاران را بازداشت، ‌سایت‌های خبری افغانستان را تعطیل و دسترسی به رسانه‌های خارجی را محدود کرده‌اند؛ اما صفحات فیس‌بوک این رسانه‌ها در حال فعالیت هستند.

به لیه یی، هماهنگ‌کننده‌ کمیته حفاظت از خبرنگاران در آسیا گفته است: شبکه‌های رسانه‌های اجتماعی، از جمله فیس‌بوک به پر کردن خلاء ناشی از افول صنعت رسانه‌ای افغانستان و سرکوب آزادی مطبوعات کمک کرده‌اند. به لیه یی گفته است که ممنوعیت فیس‌بوک، بدترشدن سانسور توسط طالبان را برجسته می‌‌کند.

شاه گل رضایی، عضو پارلمان پیشین افغانستان، به صدای امریکا گفت که طالبان در هر دو دور حاکمیت خود، ثابت کردند که با آزادی بیان و انتشار اطلاعات مخالف‌اند.

اسماعیل میاخیل، رییس پیشین رادیو و تلویزیون ملی افغانستان می‌‌گوید که آزادی مطبوعات و رسانه‌ها به عنوان ارکان اساسی دموکراسی، اکنون در افغانستان وجود ندارد.

رییس پیشین رادیو و تلویزیون ملی افغانستان ادامه می‌دهد: تصمیم طالبان مبنی بر محدود یا مسدود کردن فیسبوک در افغانستان نمادی از ضدیت آن گروه با نظریات مخالف است زیرا آنان رشد دموکراتیک نداشته و هر نظری که مخالف نظر آنها باشد یا آن را ضد اسلام می‌‌خوانند و یا راهی را برای محو آن می‌‌یابند.

میاخیل در بخش دیگر می‌افزاید : طالبان تحمل تقابل نظریات مخالف و دگراندیشی را ندارند و دلیل تصمیم آنها به مسدود سازی فیسبوک نیز از این طرز تفکری ناشی می‌شود.

کریم پیکار، تحلیلگر امور سیاسی می‌گوید رسانه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، اغلب به دلیل ظرفیت در انتقال سریع اطلاعات به مردم، باعث نگرانی برخی از حکومت‌های مستبد مانند طالبان می‌‌شوند. پیکار گفت که حکومت طالبان با ممنوع سازی فیسبوک، به نوعی “خود را از جامعه جهانی جدا می‌‌سازند.

از سوی دیگر، در حالی که مدارس متوسطه و دانشگاه‌ها در افغانستان هنوز به روی دختران مسدود است، فیسبوک، یکی از گزینه‌های مجازی برای دختران محروم از آموزش و رد و بدل کردن اطلاعات محسوب می‌‌شود.

جلوگیری از انحراف جوانان یا ترس طالبان از فیسبوک کدامیک علت محدودیت !؟

طالبان از زمان به قدرت رسیدن مجدد در افغانستان و پس از چند مرحله اقدام به ایجاد محدودیت‌های گسترده برای دسترسی مردم این کشور به رسانه‌های آزاد و مستقل کرده‌ و ‌وبگاه‌های خبری بسیاری را مسدود کرده‌اند، اما تا اکنون اقدام به مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی از جمله فیسبوک در افغانستان نکرده‌اند.

اما علت تصمیم این گروه مبنی بر محدود و یا مسدود نمودن فعالیت شبکه اجتماعی فیس‌بوک در افغانستان بنابر آنچه اعلام کرده‌اند، نقش منفی فیسبوک در میان جوانان و نوجوانان است. در اینجا این سوال مطرح می‌گردد که آیا علت محدودیت و یا انسداد فیس بوک همان چیزی است که طالبان اعلام کرده و یا واقعیت چیز دیگری است؟

در نگاه اول باید گفت چیزی که برای این گروه اهمیت و ارزش ندارد، سود و زیان مردم و جوانان آن کشور است. اگر برای این گروه سود ملت و مردم ارزش داشت ممنوعیت تحصیل برای دختران افغانستان را که نیمی از جوانان این کشور را تشکیل می‌دهند را لغو می‌‌کرد و از اقداماتی که موجب تنزل و افول آموزش در دانشگاه‌ها و مراکز علمی شده است جلوگیری می‌نمود.

همچنین از تصمیم خود مبنی بر ممنوعیت کار زنان که موجب بیکاری تعداد کثیری از زنان جوانی که تنها نان آور خانواده خود بودند عقب نشینی می‌کرد.

نگاه دیگر این است که جلوگیری از فعالیت شبکه اجتماعی فیس‌بوک علتی دارد که طالبان هرگز آن را بر زبان جاری نخواهد کرد و آن علت این‌ است که گروه طالبان از فعالیت و اطلاع‌رسانی توسط این شبکه سخت در ترس و واهمه می‌باشد.

همانطوری که می‌دانیم در بیست ساله گذشته فضای مجازی در افغانستان به سرعت گسترش یافته و در بین ۳۷ درصد مردم این کشور که از نعمت سواد برخوردار هستند از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و از این میان شبکه اجتماعی فیس‌بوک دارای موقعیت ممتازی می‌باشد به صورت که از ۹ میلیون نفری که از فضای مجازی در افغانستان استفاده می‌نمایند نزدیک به ۶ میلیون نفر از فیس بوک استفاده می‌‌کنند.

از سویی دیگر شبکه اجتماعی فیس بوک در افغانستان در موضوع اطلاع رسانی و خبر از جایگاه و قدرت خاص و ژرفی برخوردار بوده و بسیاری از اخبار مهم کشور از این طریق اطلاع رسانی گردیده است. در این چند سال تجربه نشان داده است که کاربران فیس‌بوک در هر گوشه و کنار و حتی دور افتاده‌ترین مناطق افغانستان اخبار کاستی‌ها را به اطلاع دیگران رسانده‌اند.

همچنین نباید فراموش کرد که داده‌های شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک، می‌‌تواند منبع گزارش‌دهی و گزارش‌نویسی بسیاری از سازمان‌های داخلی و خارجی نیز باشد. این مساله دقیقاً نشان دهنده ترس و واهمه طالبان از اطلاع‌رسانی کاربران شبکه اجتماعی فیس‌بوک است که به سلیقه این گروه که مانع اصلی اطلاع‌رسانی و آزادی بیان هستند خوش نیامده و لذا تصمیم به محدودیت و یا انسداد این شبکه گرفته‌اند.

آیا طالبان قادر به محدود کردن فیسبوک است ؟

هرچند موضوع محدودیت و یا ممنوعیت استفاده از شبکه اجتماعی فیس بوک در تعدادی از کشورهای منطقه و جهان به صورت رسمی وضع شده است، اما راه‌هایی برای استفاده از این شبکه‌ها، مثلاَ با استفاده از فیلترشکن، وجود دارد؛ اما نکته مهم این است که آیا این کشور دارای تکنولوژی فیلترینگ است؟و یا دولت طالبان تکنولوژی و نیروی متخصص برای اجرای این طرح را در اختیار دارد؟

در این خصوص سخنگوی وزارت مخابرات حکومت طالبان می‌گوید: در افغانستان متخصصین کارآزموده‌ای وجود دارند که قادر به محدود کردن فیسبوک هستند. الکوزی در مورد چگونگی محدود کردن فیس‌بوک جزئیاتی دیگری ارایه نکرد و گفته است : «در صورتی که وزارت مخابرات بخواهد، مهندسان و متخصصان آن وزارت قادر به انجام این کار هستند.

اما یک متخصص افغان که از سال ۲۰۱۶ در آلمان و در رشته مهندسی مخابرات و هوش مصنوعی تحقیق و تدریس می‌‌کند، به دویچه وله گفت: «احتمال این که طالبان خود بتوانند امر فیلترینگ را انجام دهند بسیار کم است. این کارشناس که به دلیل مسایل امنیتی نخواست نامش در گزارش ذکر شود، افزود: «این امکان وجود دارد که طالبان به کمک کشورهای پیشرفته مانند چین بتواند فیس‌بوک را مسدود و یا فیلتر کند.

نتیجه گیری :

تعدادی از تحلیلگران فضای مجازی اعتقاد دارند با توجه به اینکه فیس‌بوک پراستفاده‌ترین شبکه‌های اجتماعی در داخل افغانستان محسوب شده و بسیاری از مردم از این شبکه برای امور شخصی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اطلاع رسانی استفاده می‌‌کنند؛ چندان نگرانی از مسدود شدن احتمالی آن وجود نداشته بلکه فقط دسترسی به این شبکه را کمی سخت کرده و موجب گرایش شهروندان افغانستان برای دسترسی به فیس‌بوک از طریق فیلترشکن و یا استفاده از اینترنت ماهواره‌ای (که در افغانستان قابل استفاده می‌باشد) خواهد شد.

با عنایت به اینکه مالک فیس‌بوک، اینستاگرام و پیام‌رسان واتس‌آپ پیش‌تر فعالیت یا تبلیغ طالبان در شبکه‌های زیرمجموعه این شرکت را ممنوع و شماری از حساب‌های کاربری اعضای طالبان را نیز مسدود کرده بود، پس از این تصمیم طالبان محتوای تبلیغاتی برای طالبان را حذف و حساب‌هایی را هم که چنین محتواهایی را تولید و یا بازنشر کنند را نیز محدود یا مسدود خواهد کرد.

با توجه به تصمیمات قبلی طالبان در ممنوعیت شبکه اجتماعی تیک‌تاک و بازی پاب‌جی (PUBG) و سایت‌های خبری و غیر خبری، مخالفت با گردش آزاد اطلاعات؛ همچنین عدم دسترسی رهبران طالبان برای استفاده از فیس بوک؛ اقدام این گروه برای محدودیت و یا ممنوعیت دسترسی به این شبکه دور از انتظار نخواهد بود.