دکتر ولی کالجی، پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با بیان اینکه تنها کشوری که در حال حاضر در قفقاز رسماً پایگاه نظامی دارد روسیه است که دو پایگاه در ارمنستان و دو پایگاه دیگر هم در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی دارد، اظهار داشت: ترکیه با تلاش فراوان موفق شد مجوز حضور نیروهای نظامی‌اش را در مرکز رصد نظارت بر آتش‌بس قره‌باغ در منطقه آغدام که بر مبنای توافقنامه سه‌جانبه آتش‌بس قره‌باغ ایجاد شده، دریافت کند. وی افزود: ایجاد هرگونه پایگاه نظامی جدید در منطقه تنش‌زا خواهد بود.
وی اضافه کرد: ظاهرا تحرکات ترکیه در راستای تأمین امنیت و نظارت بر کریدور ارتباطی میان نخجوان و آذربایجان، آنچه آذری‌ها «دالان زنگزور» می‌دانند، می‌باشد.
ضرورت ابهام‌زدایی از توافقنامه آتش‌بس
دکتر کالجی با بیان اینکه متأسفانه بند نهم موافقت‌نامه آتش‌بس قره‌باغ در خصوص کریدور نخجوان به آذربایجان ابهاماتی دارد و نیازمند ابهام‌زدایی است، توضیح داد: باید دوباره رهبران آذربایجان، ارمنستان و روسیه به‌عنوان امضاکنندگان آتش‌بس قره‌باغ دور میز بنشینند و از این بند که محل اختلاف شده، ابهام‌زدایی کنند. اینکه این مسیر باید از کدام شهرها و مناطق ارمنستان عبور کند، تأمین امنیتش و مدت‌زمانی آن و همچنین مالکیتش باید به‌طور فنی مشخص شود، وگرنه دور باطل درگیری و خشونت قومی در منطقه قفقاز ادامه می‌یابد.
این کارشناس مسائل قفقاز بابیان اینکه ترکیه بعد از جنگ در قره‌باغ چندجانبه رفتار می‌کند، به تلاش این کشور برای ایفای نقش سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی اشاره کرد و گفت: علاوه بر آنکه نمایندگان نظامی این کشور در مرکز رصد نظارت بر آتش‌بس قره‌باغ حضور دارند، در حوزه مین‌روبی هم با روسیه فعال هستند و ما متأسفانه هنوز در این عرصه حضور پیدا نکرده‌ایم. درنهایت تقویت همکاری‌های نظامی و امنیتی میان دو کشور که در جریان جنگ به اوج خود رسید، هنوز ادامه دارد.
نگرانی روسیه
کالجی به مواضع و واکنش تند روسیه در خصوص اخبار منتشرشده مبنی بر احتمال ایجاد پایگاه نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان پرداخت و گفت: روس‌ها از چند بعد نگرانی دارند. به‌ویژه باوجود اختلافاتی که میان ترکیه با ناتو شکل‌گرفته، ترکیه همچنان یک عضو ناتو است و پایگاه نظامی ترکیه در قفقاز به‌نوعی پایگاه نظامی ناتو هم محسوب می‌شود. مسئله‌ای که روس‌ها به‌آسانی با آن کنار نمی‌آیند.
این تحلیلگر مسائل قفقاز تأکید کرد: روسیه باوجود همکاری گسترده با ترکیه، نمی‌خواهد کل موازنه قوا در منطقه قفقاز به‌طور اساسی به نفع ترکیه تغییر یابد. روس‌ها در جریان جنگ دوم قره‌باغ، بعدازاینکه شوشا به تصرف درآمد و تنها ۱۱ کیلومتر تا خان کندی، مرکز قره‌باغ، فاصله بود، جنگ را متوقف کردند و بیانیه آتش‌بس امضا شد. آن‌ها احساس می‌کردند اگر کل قره‌باغ به حاکمیت جمهوری آذربایجان برگردد، همه موازنه قوا به نفع آذربایجان و ترکیه تغییر پیدا می‌کند، بنابراین جنگ را جایی پایان دادند که موازنه نسبی در منطقه ایجاد شود.
کالجی با بیان اینکه ترکیه به‌شدت درگیر طرح‌های مهم اقتصادی، انرژی و گردشگری با روسیه است، ادامه داد: آن‌ها نمی‌خواهند تنها به دلیل بحث پایگاه نظامی در آذربایجان همه این معادلات به هم بریزد.
وی با بیان اینکه ایجاد هر نوع پایگاه نظامی خارجی در مجاورت مرزهای ما، منفی و غیرقابل پذیرش است، افزود: امنیت کشورهای منطقه باید توسط خود آن‌ها و یا با همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه میان آن‌ها تأمین شود. وی تصریح کرد: حضور نظامی دیگر کشورها در این شرایط شکننده در قفقاز، می‌تواند تنش را افزایش دهد؛ ارمنستان را به‌شدت نگران کند و باعث تقویت حضور نظامی روسیه در ارمنستان و همچنین آبخازیا و اوستیای جنوبی شود. از سوی دیگر ناتو هم تحریک شود. البته اینکه ترکیه تا چه میزان با هماهنگی ناتو چنین قصدی دارد و یا مستقل، بحث دیگری است و نیازمند مطالعه و بررسی دقیق‌تر و موشکافانه‌تری است؛ اما نفس ایجاد پایگاه نظامی می‌تواند در بطن خود در آینده رقابتی برای ایجاد پایگاه‌های دیگر در منطقه به همراه داشته باشد.
کالجی با تأکید بر اینکه منطقه قفقاز در شرایط کنونی در موقعیت بسیار تعیین‌کننده و کلیدی قرار گرفته است، توضیح داد: شرایط و بستر برای همکاری‌های اقتصادی فراهم شده تا بعد از ۳۰ سال مسیرهای ارتباطی منطقه باز شود. راه‌آهن دوره شوروی که در جنوب قفقاز تخریب‌شده بود احیا شود و ایران به راه‌آهن قفقاز متصل شود. آذربایجان به نخجوان متصل شود و ارمنستان نیز بعد از ۳۰ سال از بن‌بست خارج شود و به شریان‌های اصلی ارتباطی در منطقه ازجمله آب‌های آزاد مدیترانه وصل شود.
این کارشناس مسائل قفقاز افزود: قطعاً با تهدید، تنش و ایجاد پایگاه نظامی امکان تحقق این اهداف وجود ندارد و تنها به بدبینی‌ها و تنش‌ها دامن می‌زند. درحالی‌که منطقه نیاز دارد از فرصتی که بعد از موافقت‌نامه آتش‌بس جنگ قره‌باغ ایجادشده و بر گشودگی و رفع انسداد از مواصلات ارتباطی تأکید شده استفاده شود و این فرصتی بی‌نظیر برای این منطقه است.
