اظهارات جدید الهام علیاف، رئیسجمهور آذربایجان درباره رزمایش ارس بار دیگر مساله تنشها بین باکو و تهران از یکسو و باکو و ایروان را از سوی دیگر برجسته کرده است؛ سخنانی تهدیدآمیز خطاب به ایران و ارمنستان.
رئیسجمهور جمهوری آذربایجان در مراسم روز پیروزی این کشور مدعی شد که برگزاری رزمایشها در مرز جمهوری آذربایجان موجب ترس باکو نخواهد شد. اشاره علی اف به رزمایش ارس است که اخیرا در مرزهای شمالی کشور برگزار شد؛ این رزمایش سه روزه و بزرگ اقتدار نیروی زمینی سپاه از ۲۵ مهر ماه در منطقه عمومی ارس برگزار شد. در این رزمایش برای نخستینبار جمهوری اسلامی توانست روی رودخانه مرزی ارس، پل شناور ایجاد و انتقال سلاح و ادوات نظامی را به آن سوی رودخانه تمرین کند. همچنین موشکهای نقطهزن فتح ۳۶۰ با دوربرد ۱۲۰ کیلومتر هم از دیگر سلاحهای نظامی بود که در این رزمایش مورد توجه قرار گرفت.
به گزارش خبرگزاری فارس، رئیسجمهور جمهوری آذربایجان روز سهشنبه در مراسمی به مناسبت پیروزی این کشور در جنگ با ارمنستان در شهر «شوشا» گفت: «هیچ کس نمیتواند ما را بترساند.» به گزارش خبرگزاری ترند نیوز، علی اف ادامه داد: «ما در حال تقویت ارتش خود هستیم و به تقویت آن ادامه خواهیم داد. ارمنستان باید درک کند که این سیاست ماست. ما از هیچکس نمیترسیم. اگر از کسی میترسیدیم، هرگز جنگ دوم قره باغ را شروع نمیکردیم، تکتک ما آماده مرگ بودیم، ترجیح میدادیم بمیریم تا عقبنشینی، آزادی یا مرگ، حالا هم حاضریم برای حقوق خود بمیریم.» علیاف در ادامه مدعی شد: «کسانی که در مرز جمهوری آذربایجان برای حمایت از ارمنستان رزمایش برگزار میکنند نیز باید این را بدانند که هیچ کس نمیتواند ما را بترساند.»
به گزارش ترند نیوز، علیاف در سخنان خود خطاب به ارمنستان گفت: «اگر ارمنستان بخواهد یک همسایه خوب باشد، ابتدا باید تمام مفاد بیانیه نوامبر ۲۰۲۰ را رعایت کند. باید در مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان صادقانه عمل کند و نباید زمان را به طور مصنوعی به تاخیر بیندازد.»
پاسخ تهران به علیاف
این اظهارات تحریکآمیز رئیسجمهور آذربایجان با واکنش تهران روبهرو شد؛ در این رابطه ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «سیاست اصولی ما بر پایه حسن همجواری و گسترش روابط با همه همسایگان استوار بوده و تقویت روابط با هر یک از همسایگان به منزله روابط علیه همسایه دیگر نیست.» سخنگوی وزارت امور خارجه رزمایش اخیر در مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان را اقدامی معمول و برنامهریزی شده خواند که از مجاری رسمی نیز قبل از برگزاری به اطلاع همسایگان ذیربط رسیده است. وی پیشتر نیز این مساله را اعلام کرده بود.
به گزارش خبرگزاری فارس، همچنین کنعانی با اشاره به سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران در قبال مناقشه طولانی دو همسایه شمالی در منطقه قرهباغ تاکید کرد: «ایران همواره بر حفظ تمامیت ارضی و حل و فصل مسالمتآمیز اختلافات بین جمهوریهای ارمنستان و آذربایجان، با رعایت حق و در چارچوب حقوق بینالملل تاکید کرده و از این رو اشغال سرزمینهای آذربایجان را محکوم و از آزادسازی آن در بالاترین سطوح حمایت کرده است.» کنعانی در عین حال گفت که دلایل نگرانی آذربایجان از دیدارهای معمول در سطوح همسایگی با کشور مقابل قابل درک نیست.
برای بررسی اظهارات اخیر علیاف باید به بیانیه اخیر وزارت اطلاعات درباره حمله تروریستی به حرم شاهچراغ (ع) توجه داشت. در این بیانیه با اعلام اینکه تاکنون ۲۶ تروریست تکفیری دستگیر شدهاند، آمده است: «عنصر اصلی هدایت و هماهنگکننده عملیات در داخل کشور، تبعه جمهوری آذربایجان بوده است.» همچنین طبق این بیانیه این عنصر هماهنگکننده عملیات از فرودگاه بینالمللی حیدرعلیاف در باکو پرواز و از مرز هوایی فرودگاه امام خمینی (ره) وارد کشور شده است.
سالار سیفالدینی، پژوهشگر ارشد قفقاز جنوبی به روزنامه «دنیایاقتصاد» گفت: «در حالی که جمهوری آذربایجان هنوز اتهام دست داشتن در حمله به حرم شاهچراغ را رد نکرده است صحبتهای علیاف را باید به نوعی ادامه این تهدیدها قلمداد کرد.» سیف الدینی توضیح داد: «متهم کردن یک کشور خارجی به مداخله در عملیات تروریستی اتهام جدی است و بهرغم اینکه بیش از دو روز از این اتهام ایران زمان گذشته، آنها این اتهام را تکذیب نکردند. بنابراین میتوان گفت که تهدیدهای لفظی از طرف هیات حاکمه باکو علیه ایران با اقدام اخیرشان مطابقت دارد.»
به گفته پژوهشگر مسائل قفقاز، باکو به دنبال تهدیدهای جدی و انجام مانور از سوی ایران در مرزهایش از تحقق پروژه دالان تورانی ناتو بازماند و بنابراین تغییر لحن فعلی آنها به این دلیل است. وی افزود: «درواقع این پروژه به دنبال هشدار ایران و کشورهای اروپایی متوقف شد و به همین دلیل باکو الان به عملیات ایذایی روی آورده است.» سیفالدینی همچنین در مورد سناریوهای پیشروی بحران ایران و آذربایجان توضیح داد: «گزینه نظامی خیلی محتمل نیست زیرا جنگ بر سر دالان تورانی ناتو بود و آن اکنون منتفی شده است.» این کارشناس درباره اتهام دست داشتن باکو در عملیات تروریستی علیه غیرنظامیان در قلب ایران و شیراز با اشاره به اینکه این موضوع بسیار مهم است، تاکید کرد: «در واقع اکنون دامنه تهدید باکو از نوار مرزی به شیراز یعنی جنوب ایران رسیده است.»
وی در پاسخ به اینکه اکنون تهران باید چه سیاستهایی را در قبال باکو در دستور کار قرار دهد نیز گفت: «ایران باید به این سمت برود که نظام ویزا را در قبال آذربایجان اعمال کند تا نیروهای تکفیری و تروریستی به راحتی نتوانند وارد ایران شوند. در غیراین صورت بعد از این باز هم ممکن است شاهد چنین عملیاتی باشیم.» سیفالدینی ادامه داد: «ایران در خصوص مسائل مختلف باید تجدیدنظر کند؛ از جمله مسیر ارتباطی باکو به نخجوان از ایران است ولی حق ترانزیتی که میپردازند خیلی کم است که باید در این مساله تجدیدنظر شود؛ یعنی باید سیاستهای ارفاقی را کنار بگذاریم و روابطمان باید چارچوب داشته باشد.»
این پژوهشگر درباره رژیم حقوقی دریای خزر نیز تاکید کرد که به این موضوع باید خیلی دقت کنیم؛ زیرا آذربایجان در نظر دارد از بستر آب از ترکمنستان به باکو لولهگذاری کند که این اقدام برای محیطزیست تبعات زیادی دارد. در نتیجه ایران نباید زیر بار چنین پروژهای برود. سیفالدینی درباره پشت پرده این اظهارات و اقدامات باکو ضمن تاکید بر اینکه باکو یک بازیگر مستقل نیست، گفت: «آذربایجان این اقدامات و اظهارات را به عنوان یک بازیگر مستقل انجام نمیدهد بلکه اسرائیل و ترکیه در پشت پرده به آذربایجان خط میدهند. بهویژه از منظر خرید سلاحهای متعدد و تجهیز ارتش، اسرائیل کاملا آذربایجان را حمایت میکند.»
وی توضیح داد: «نقش دولتهای فرامنطقهای این است که از آذربایجان به عنوان یک پایگاه و سرپل عملیاتی علیه ایران استفاده میکنند. قبلا نیز چند مورد را شاهد بودیم که اسرائیل از طریق آذربایجان توانست به اهدافی که علیه ایران داشت دست پیدا کند.» وی افزود: از آنجا که ایران با آذربایجان حدود ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد باید کاملا مقامات باکو را تفهیم کند که مرزهای مشترک را امن نگه دارند و تمهیدات امنیتی را به صورت جامع و کامل اتخاذ کنند.
در نهایت باید توجه داشت که رزمایش سهروزه سپاه در منطقه ارس و سفر سهروزه حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه به ارمنستان که با افتتاح کنسولگری در شهر قاپان همراه شد، نشان میدهد که راهبرد تهران برای عدم تغییر مرزهای شمال غربی بسیار جدی است و هرگونه تشدید بحران از سوی جمهوری آذربایجان در همراهی با دیگر بازیگران همچون ترکیه یا اسرائیل را تحمل نخواهد کرد. اگرچه تهران همزمان همکاری و مدیریت تنش با باکو را نیز محور سیاست خارجی خود در قفقاز قرار داده است.