نرگس مرادعلیِوا در آسیا.خبر
در مطلب پیش رو کارشناسان سیاسی آسیای مرکزی شامل “عسکر نورشا”، محقق مستقل از قزاقستان؛ “امیلبیک جورایف”، کارشناس علوم سیاسی از قرقیزستان؛ “پرویز ملاجان اف”، محقق مستقل (تاجیکستان) و “فرهاد طالب اف”، مدیر موسسه علمی- آموزشی غیر دولتی “بیلیم کارونی” از ازبکستان، پیش‌بینی‌های خود را در خصوص اینکه در سال ۲۰۲۲ چه چیزهایی در انتظار منطقه است و این کشورها با چه خطرات داخلی و خارجی مواجه خواهند شد ارائه نموده و رویدادهای سال گذشته را نیز جمع بندی کرده‌اند. “ادوارد لیمون” (ایالات متحده آمریکا)، رئیس اندیشکده OXUS Society for Central Asian Affairs نیز ارزیابی خود را در این خصوص ارائه کرده است.
تمام این کارشناسان بر این باورند که سال ۲۰۲۱ برای منطقه سال پرحادثه‌ای بوده است: پاندمی، تشدید تنش‌های اجتماعی، بحران‌های مداوم اقتصادی و انرژی و غیره. خطر تشدید جنبش‌های اعتراضی، مسائل حل نشده مرزی، خطرات ژئوپلیتیکی خارجی مانند تقویت چین، تمایل روسیه برای پیوند دادن کشورهای منطقه به خود و بحران جاری در افغانستان از جمله مسائل پیش روی کشورهای آسیای مرکزی هستند.
ارزیابی رویدادهای سال گذشته
عسکر نورشا (قزاقستان): به طور کلی، سال گذشته مملو از رویدادها و اقداماتی داخلی بود. سرشماری صورت گرفته در سال گذشته منعکس کننده واقعیات جدید در ترکیب قومی و جمعیتی قزاقستان بود. همچنین این کشور تحت تأثیر پاندمی کرونا، پیشرفت قابل توجهی در دولت الکترونیک، بانکی و مالی داشت.
برخی تغییرات مهم در سیستم برنامه ریزی دولتی صورت گرفت. برنامه ملی جدید توسعه کشور تا سال ۲۰۲۵ به تصویب رسید. به جای طراحی برنامه‌های دولتی، انتقال به قالب پروژه‌های ملی تصویب شد. با مشارکت فعال اعضای شورای ملی اعتماد عمومی، کارهای قانونی زیادی با هدف بهبود سیاست‌های دولتی در حوزههای اجتماعی، مالی و اجرای قانون صورت گرفت. برای اولین بار انتخابات آکیم‌های (حاکمان) روستایی برگزار شد.
برگزاری نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی در ماه اوت و تغییر نام شورای ترک به سازمان کشورهای ترک در ماه نوامبر رویدادهای مهم قزاقستان در حوزه سیاست خارجی بود.
امیلبیک جورایف (قرقیزستان): سال ۲۰۲۱ برای قرقیزستان سال بسیار پر حادثه‌ای بود. سال ۲۰۲۱ با انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ماه ژانویه آغاز شد که به سادیر جباراف، رهبر جدید کشور که در نتیجه اعتراضات اکتبر سال ۲۰۲۰ قدرت را به دست گرفت مشروعیت بخشید. سه رویداد مهم سال ۲۰۲۱ برای قرقیزستان به شرح زیر هستند. ۱٫ بازنگری گسترده در قوانین – از تصویب قانون اساسی جدید گرفته تا بازنگری بیش از ۳۰۰ قانون جداگانه. ۲٫ درگیری مسلحانه در مرز قرقیزستان-تاجیکستان در اواخر آوریل-می – مخرب ترین رویداد برای قرقیزستان در ۳۰ سال گذشته و ۳٫ ملی کردن شرکت استخراج طلای “کومتار”.
سال ۲۰۲۱ در آینده نیز با رویدادهای انتخاباتی فراوان، سه ترکیب مختلف کابینه وزرا ظرف یک سال، بحران اقتصادی و تورم و بحران حاد انرژی به یادگار خواهد ماند. به طور کلی، سال ۲۰۲۱ سال چالش‌های بی‌سابقه و بلاتکلیفی بود.
پرویز ملاجان‌اف (تاجیکستان): سال ۲۰۲۱ برای تاجیکستان سال بسیار سختی بود. ابتدای سال اوج مشکلات مرتبط با پاندمی و پیامدهای آن برای کشور و منطقه بود. از یک سو، در این دوره بیماری کرونا شیوع پیدا کرد. از سوی دیگر، ورود به سایر کشورها برای مهاجران کاری ممنوع شد. به اعتقاد کارشناسان، در آن زمان حدود ۲۰۰ هزار مهاجر کاری تاجیک در سرزمین خود گیر افتاده بودند و نمی‌توانستند به محل کار خود در روسیه بازگردند. همه اینها باعث کاهش شدید ورود وجوه ارسالی به کشور، کاهش سطح بودجه و درآمد خانوارها و تورم و همچنین افزایش چشمگیر سطح تنش‌های اجتماعی در کشور شد.
در ماه آوریل سال ۲۰۲۱، درگیری فرامرزی دیگری در منطقه اسفره-باتکن رخ داد. در عین حال، تنش در منطقه درگیری از ماه فوریه آغاز شده بود. اگرچه وقوع درگیری مستقیم نسبتا کوتاه مدت بود، اما پیامدهای آن (در قالب تنش مداوم در مرزها، آغاز مسابقه تسلیحاتی غیرعلنی و غیره) برای کشور و منطقه احساس می‌شود.
رویدادهای افغانستان نیز به چالشی جدی برای تاجیکستان تبدیل شده‌اند. روی کار آمدن گروهی از جهادگرایان رادیکال در این کشور برای کل منطقه و تمام همسایگان افغانستان یک غافلگیری ناخوشایند و غیرمنتظره بود. هیچ یک از کشورهای همسایه نمی خواهند کشوری را در کنار خود ببینند که ۶۰% دولت آن متشکل از افرادی است که به دلیل فعالیت تروریستی تحت پیگرد بین المللی هستند. تاجیکستان تنها کشور منطقه است که از همان ابتدا موضع عدم به رسمیت شناختن کامل دولت طالبان را اتخاذ کرد – حداقل تا زمانی که این دولت برخی از شروط جامعه جهانی را اجرا کند. یکی از پیامدهای این نگرانی، برخی توافق‌نامه‌های امنیتی جدید با چین است که به ایجاد پایگاه جدید ارتش چین در خاک تاجیکستان منجر شد.
اعتراض‌ها و تنش‌های اجتماعی در گورنو بدخشان که از سال ۲۰۱۲ به طور متناوب ادامه دارند نیز به یک چالش داخلی برای کشور تبدیل شده‌اند. در واقع، این رویدادها بازتاب مشکلات انباشته شده از گذشته در روابط مرکز و مناطق است – در اینجا منظور از مشکلات، کاهش سطح درآمدها و توسعه اقتصادی است.
فرهاد طالب‌اف (ازبکستان): سال ۲۰۲۱ سال پرمشغله و پر تنشی برای ازبکستان بود. در حوزه سیاست داخلی، انتخابات ریاست جمهوری که در ماه اکتبر برگزار شد مهم‌ترین رویداد سال ۲۰۲۱ بود. در این انتخابات، میرضیایف برای دومین دوره انتخاب شد. و این طبق قانون اساسی آخرین دوره ریاست جمهوری وی است. در همین راستا، بسیاری در داخل و خارج از کشور در این فکر هستند که آیا رئیس جمهور پس از پایان دوره دوم ریاست جمهوری تلاش خواهد کرد دوره ریاست جمهوری خود را تمدید کند؟
اصلاحات اقتصادی در کشور با موفقیت ادامه دارد. چندین شرکت بزرگ راه اندازی شده است. ازبکستان رتبه بین المللی خود را بر اساس برخی از شاخص‌ها بهبود بخشیده است. ساخت و ساز در پایتخت رونق یافته است که گاه به دلیل بیرون راندن ساکنان این مناطق از منازل خود و همچنین گرد و غبار بیش از حد هوا در شهر با نارضایتی مردم همراه است. گردشگری هم به دلیل باز بودن بیشتر فضای سیاسی کشور و بهبود فضای گردشگری رونق یافته است. در ماه آگوست سال ۲۰۲۱، سومین نشست مشورتی روسای جمهور آسیای مرکزی برگزار شد که مرحله دیگری از اجرای ابتکار ازبکستان پیرامون تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بود.
۱۲ نوامبر سال ۲۰۲۱، نشست شورای همکاری کشورهای ترک زبان در استانبول برگزار شد و این شورا به سازمان کشورهای ترک تبدیل گردید. اولین نشست سازمان کشورهای ترک در سال ۲۰۲۲ در ازبکستان برگزار می‌شود. در آخرین ماه سال گذشته، رئیس جمهور میرضیایف یک سفر دولتی به قزاقستان و کره جنوبی داشت. در همین راستا، سطح همکاری و مشارکت استراتژیک بین آنها افزایش یافت.
دستاورد مهم دیگر ازبکستان این بود که در مورخ ۱۸ می سال ۲۰۲۱، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ویژه‌ای مبنی بر اعلام منطقه دریای آرال به عنوان منطقه نوآوری‌ها و فناوری‌های زیست محیطی تصویب کرد. این ابتکار متعلق به رئیس جمهور ازبکستان است.
روزهای ۱۵ تا ۱۶ جولای، کنفرانس بین المللی “آسیای مرکزی و جنوبی: پیوندهای منطقه‌ای. چالش‌ها و فرصت‌ها» در تاشکند برگزار شد. این کنفرانس امکان تشکیل یک بستر سیاسی و کارشناسی را برای بررسی چند جانبه پیوند استراتژیک «آسیای مرکزی-آسیای جنوبی» در حوزههای حمل و نقل-لجستیک، انرژی، تجاری، تولید، سرمایه گذاری، فناوری و فرهنگی-بشردوستانه فراهم آورد.
با این حال، در اوت سال ۲۰۲۱ به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان به چالشی جدی برای ازبکستان تبدیل شد. علی‌رغم روابط دیپلماتیک مداوم بین تاشکند و رهبری طالبان، هرج و مرجی که در ماه اوت در افغانستان رخ داد همچنان ادامه دارد و پروژه‌های ارتباطی آینده احتمالا برای مدتی نامعلوم کنار گذاشته می‌شوند.
چه رویدادهای مهمی در سال ۲۰۲۲ در کشور شما پیش بینی می‌شود؟
عسکر نورشا (قزاقستان): در پایان سال ۲۰۲۱، نورسلطان نظربایف تصمیم خود را مبنی بر انتقال اختیارات رئیس حزب نور آتان به رئیس جمهور فعلی اعلام کرد و برای جامعه مشخص کرد که فرآیندهای سیاسی در ماه‌های آتی در کدام جهت توسعه خواهند یافت. مردم هم علاقه مند به کار روی پیش نویس قانون دولت‌های خودگردان محلی هستند که انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۲ تصویب شود.
امیلبیک جورایف (قرقیزستان): پس از سال پر حادثه ۲۰۲۱، انتظار می‌رود سال ۲۰۲۲ سال آرامی باشد. هیچ انتخابات (به جز انتخابات مجدد پارلمانی در دو منطقه در بیشکک) یا رویداد مهم دیگری پیش بینی نمی‌شود. اما ممکن است تغییراتی در قانون اساسی، قوه مجریه (اختیارات گسترده‌تری در تمام حوزه‌ها و سطوح حکومت به رئیس جمهور داده شود) و مجلس (۹۰ نماینده به جای ۱۲۰ نماینده که در پایان سال ۲۰۲۱ انتخاب شدند) رخ دهد. در سال ۲۰۲۲ میزان سازگاری و اثربخشی بسیاری از این نوآوری‌ها امتحان خواهند شد. در شرایط بحران اقتصادی جاری، موفقیت این نوآوری‌ها تضمین نمی‌شود و اگر ناکامی‌‌ها جدی باشند، قرقیزستان باید در انتظار شوک‌های جدید – برنامه ریزی نشده – باشد.
پرویز ملاجان‌اف (تاجیکستان): به احتمال زیاد، دولت تاجیکستان باید در سال جاری تصمیم مشخصی در مورد پیوستن یا عدم پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا اتخاذ کند. این موضوع با وجود اهمیتی که برای آینده کشور دارد، چندین سال است که حل نشده باقی مانده است. این موضوع همچنین یک انتخاب ژئوپلیتیکی است، زیرا وابستگی اقتصادی این کشور به جمهوری خلق چین در حال حاضر چنان ابعادی به خود گرفته است که به طور مستقیم آینده تاجیکستان را به عنوان یک کشور مستقل تهدید می‌کند. در این شرایط، پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند سیاست خارجی کشور را متعادل ساخته و گسترش نفوذ چین را در چارچوب‌های کم و بیش محدودکننده قرار دهد.
فرهاد طالب‌اف (ازبکستان): انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۲ چهارمین نشست مشورتی روسای جمهور آسیای مرکزی برگزار شود. به احتمال زیاد این نشست در قرقیزستان برگزار خواهد شد. همانطور که در جلسه گذشته اعلام شد، در چهارمین نشست، نقشه راه توسعه همکاری منطقه‌ای برای سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۴ و همچنین معاهده دوستی، حسن همجواری و همکاری برای توسعه آسیای مرکزی در قرن ۲۱ به تصویب خواهد رسید. این برای ازبکستان، مهم‌ترین دستاورد برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای خواهد بود.
ادامه اصلاحات در ازبکستان در سال ۲۰۲۲ مستلزم لیبرال سازی هر چه بیشتر است. انتظار می‌رود اقتصاد حدود ۶ درصد رشد داشته باشد. در سال آینده ساخت نیروگاه هسته‌ای در منطقه جیزک ازبکستان آغاز خواهد شد. شاید برای حل مشکل مهاجرت نیروی کار و ایجاد مشاغل جدید تصمیمات مهم و راهگشایی اتخاذ شود.
انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۲ قانون اساسی اصلاح شود. رئیس‌جمهور ۹ اصلاحیه را مطرح کرده است که مستلزم اصلاح قانون اساسی هستند. قانون اساسی جدید احتمالا تا سی امین سالگرد تصویب اولین نسخه قانون اساسی جمهوری ازبکستان به تصویب خواهد رسید.
مشکلات و چالش‌های داخلی در سال ۲۰۲۲
عسکر نورشا (قزاقستان): در سال گذشته تورم در قزاقستان به شدت افزایش یافت و رفاه اجتماعی جامعه را تحت تاثیر قرار داد. برای مهار آن تلاش‌هایی به روش‌های اجرایی صورت گرفته است، اما انجام این کار دشوار است، زیرا کنترل قیمت گذاری در زمینه سوخت و روان کننده‌ها و واردات کالا از روسیه و سایر کشورها از دست دولت خارج شده است.
دولت در حال مبارزه با فساد است، اما در این پس زمینه، استفاده ناکارآمد از بودجه دولتی و اسراف شدید مشاهده می‌شود. نارضایتی از اینکه به سفارش دولت، بودجه‌های غیرقابل توضیحی (بسیار بالاتر از هزینه کار) برای اجرای پروژه‌ها تخصیص می‌یابد در جامعه در حال افزایش است که می‌تواند با فساد و خروج سرمایه نیز مرتبط باشد. این امر بویژه در سال ۲۰۲۱ قابل توجه بود.
نتایج فعالیت توکایف به عنوان رئیس جمهور، با هدف نوسازی اقتصاد و نظام سیاسی-حقوقی، به طور کلی مثبت است، اما نباید بلافاصله انتظار نتیجه مثبت را از آن داشت. در بخش‌های مختلف، خلأهایی وجود دارد که روند اصلاحات را با مشکل مواجه کرده‌اند. انفجار در انبار مهمات در منطقه ژامبیل نشان دهنده روند تخریب فرهنگ مدیریتی در برخی از حوزههای مدیریت دولتی است.
امیلبیک جورایف (قرقیزستان): انتظار نمی‌رود سال ۲۰۲۲ پر از حادثه باشد، اما احتمالا سال بسیار دشواری خواهد بود. بحران اقتصادی همچنان ادامه دارد و بسیاری از اقدامات دولت را در پایان سال ۲۰۲۱ نمی‌توان ضد بحران نامید. تنش در حوزه انرژی که در سال ۲۰۲۲ نیز ادامه خواهد داشت، می‌تواند به دلیل همین رویدادهای اقلیمی و مدیریت ضعیف منابع، بحران در بخش‌های غذایی و کشاورزی را نیز به دنبال داشته باشد.
اما در قرقیزستان، اغلب چالش‌هایی با ماهیت سیاسی و نه اقتصادی در حال افزایش هستند. خطرات سیاسی قرقیزستان بیشتر ناشی از سطح بی سابقه تمرکز قدرت در دفتر رئیس جمهور و حذف گروه‌های اپوزیسیون از عرصه سیاست می‌باشد. این وضعیت وسوسه شدیدی را برای مقام‌ها ایجاد می‌کند تا از زور، سرکوب و آزار و اذیت استفاده کنند. سطح تهدید آفرینی تحولات سیاسی جدید به اینکه مقام‌ها و رئیس جمهور جباراف تا چه اندازه می‌توانند این وسوسه را کنترل کرده و با منتقدان خود سازش نمایند بستگی دارد.
پرویز ملاجان‌اف (تاجیکستان): در سال ۲۰۲۲، دولت تاجیکستان باید همان فهرست مشکلات و مسائلی را که در سال گذشته با آنها مواجه بود حل و فصل کند. اگر در مورد چالش‌های خارجی صحبت کنیم، علاوه بر مشکل انتخاب ژئوپلیتیکی که قبلا ذکر شد، مسئله رویدادهای افغانستان همچنان مبهم است. علاوه بر این، بی‌ثباتی در افغانستان، یک عامل بلندمدت است که در سال‌های آینده بر وضعیت کل منطقه تأثیر خواهد گذاشت.
البته یک چالش مهم دیگر، ضرورت حل و فصل سریع و مسالمت آمیز درگیری اسفره- باتکن است. مقام‌های هر دو کشور با مسئله تکمیل تعیین حدود مرز و یافتن راه حلی که مورد قبول طرفین باشد، مواجه هستند. در حال حاضر، متأسفانه روند مذاکرات مجددا کند شده و ما پیشرفت چندانی در دستیابی به توافق نمی‌بینیم. همه اینها خطر تشدید مجدد درگیری را در مرز افزایش می‌دهد که این امر با منافع هر دو کشور در تضاد است.
یکی از مشکلات داخلی، ضرورت آغاز گفت‌وگوی واقعی با جنبش اعتراضی در ولایت گورنو بدخشان است که هر سال شدت بیشتری می‌گیرد. در حال حاضر، اعتراض‌ها در گورنو بدخشان اساسا غیرسیاسی است. با این حال، اگر دولت برقراری گفت‌وگوی واقعی را به تعویق بیندازد یا خود را تنها به استفاده از زور محدود کند، سیاسی شدن اعتراض‌ها در منطقه ممکن است به واقعیتی ناخوشایند برای مقام‌ها تبدیل شود.
اما مسائل اجتماعی-اقتصادی مهم‌ترین مشکل و چالش کشور در سال جاری خواهند بود. پاندمی مشکلات اقتصادی زیادی را به همراه داشته است و به جیب و درآمد اکثر مردم آسیب زده است. هر ماه خروج جمعیت برای اقامت دائم در خارج از کشور افزایش می‌یابد که این امر پیامدهای بلندمدتی برای کشور به همراه خواهد داشت. دولت تاجیکستان باید این مشکلات را حل و فصل کند – بنابراین مسئله اعمال اصلاحات اقتصادی-اجتماعی بیش از هر زمان دیگری مهم است.
فرهاد طالب‌اف (ازبکستان): در ازبکستان، در چارچوب اصلاحات گسترده، بین نیروهای مترقی و ضد اصلاح طلب تقابل آشکار یا پنهان وجود دارد. برخی از حوزههای اصلاحات، بویژه در حوزه سیاسی، گرایش‌های متناقضی دارند. بنابراین، من فکر می‌کنم مقاومت در برابر اصلاحات چالش اصلی داخلی خواهد و مراحل بعدی به هم پیوند خورده و نیازمند لیبرال سازی نظام سیاسی هستند.
فساد و قدرت مطلق حاکمان (سران قوه مجریه) در استان‌های کشور به مانع اصلی اصلاحات و توسعه دموکراتیک کشور تبدیل شده است. در همین راستا، اصلاحات اداری و تصویب قانون مربوط به خدمات دولتی و ایجاد اتاقهای اجتماعی به تعویق افتاده است. در سال ۲۰۲۱ وضعیت زیست محیطی کشور بدتر شد. حتی یک طوفان گرد و غبار بی سابقه رخ داد که عواقب آن تا یک ماه احساس می‌شد.
شاید این مسائل و مشکلات در دستور کار سال ۲۰۲۲ قرار گیرند.
تهدیدهای خارجی و جایگاه افغانستان
عسکر نورشا (قزاقستان): در حال حاضر تشدید روابط روسیه و غرب و تمایل روسیه برای نزدیکی بیشتر کشورهای پساشوروی، از جمله قزاقستان به خود چالش اصلی است. اولتیماتوم صادر شده در ماه دسامبر سال ۲۰۲۱ توسط کرملین علیه ایالات متحده و ناتو در مورد تضمین‌های امنیتی، حاوی بی احترامی آشکار روسیه به حاکمیت سایر کشورهای پساشوروی است.
در قزاقستان از نظر روانی به این موضوع که قدرت در افغانستان به دست طالبان رسیده است عادت کرده‌اند. در عین حال، با توجه به بی ثباتی دائمی احتمالی در افغانستان، موضوع افغانستان مبنای همکاری در زمینه امنیت منطقه‌ای برای قزاقستان با سایر کشورهای آسیای مرکزی و روسیه است. این امر جستجوی فرصت‌های اقتصادی جدید را در بازار افغانستان توسط قزاقستان را غیرممکن نمی‌سازد.
امیلبیک جورایف (قرقیزستان): در سیاست خارجی قرقیزستان، سال ۲۰۲۱ سال آرامش نسبی بود: به دلیل آشفتگی‌های سیاسی داخلی در کشور، انتظار اقدامات و رویدادهای موفقیت آمیز با شرکای خارجی دشوار بود. درگیری با تاجیکستان بزرگترین رویداد خارجی بود که در حالت باز و معلق باقی ماند و به سال ۲۰۲۲ موکول شد. آیا خطر درگیری‌های جدید با تاجیکستان در سال ۲۰۲۲ وجود دارد؟ نمی‌توان گفت که چنین خطری وجود ندارد. چرا که بسیاری از اقدامات هر دو طرف در طول سال ۲۰۲۱ به جای حل و فصل دعاوی، موجب تشدید درگیری می‌شد. در سال ۲۰۲۲ دیپلماسی، تعهد اصولی به حسن همجواری و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بیشتر از سال ۲۰۲۱ مورد نیاز است.
به دلیل تقابل ژئوپلیتیکی روزافزون بازیگران جهانی، بعید است کشورهای آسیای مرکزی در سال ۲۰۲۲ بتوانند در حاشیه بمانند و ممکن است مجبور شوند پاسخ روشنی به این سوال که “با چه کسانی هستند” ارائه دهند. واضح بودن چنین پاسخی لزوما مستلزم پذیرش یکی از طرف‌های جهانی نیست و کشورهای منطقه باید به وضوح این را درک کنند. آنها می‌توانند پاسخ دهند که خواستار همکاری سازنده با همه و مخالف استفاده از زور یا مشارکت در رقابت‌های بیگانگان هستند. کشورهای منطقه بدین منظور به ایجاد سریع و کارآمد زبان و دیدگاه مشترک نیاز دارند.
در این راستا، قرقیزستان باید خط رفتاری مشخص خود را تعیین کرده و گفت و گوی مؤثر و قابل اعتمادی با همسایگان خود برقرار نماید. بدیهی است که چنین گفتگویی با همسایه جنوبی به دلیل وضعیت فوق الذکر پیچیده است، اما غیرممکن نیست. روابط قرقیزستان با روسیه، نزدیک، اما پردردسر است و همه این را می‌دانند. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که “قرقیزستان چگونه می‌تواند این روابط را مدیریت نموده تا این شراکت سازنده باشد ودر عین حال از ماجراجویی‌های شریک بزرگ با کشورهای ثالث در امان بماند؟”
عامل افغانستان در سال ۲۰۲۲ ممکن است به هر طریقی خود را در قرقیزستان نشان دهد. اما به احتمال زیاد از هیچ نظر سرنوشت ساز نیست. قرقیزستان به هیچ وجه نمی‌تواند بر رویدادهای افغانستان تأثیر قابل توجه داشته باشد و هیچ کس از قرقیزستان چنین انتظاری ندارد. بسته به اینکه طالبان چگونه کشور و بحران‌های آن را مدیریت می‌کنند و چگونه در جهان پذیرفته می‌شوند، ممکن است ظرف یک سال در افغانستان ثبات یا بی ثباتی ایجاد شود. قرقیزستان، همراه با سایر کشورها باید موضع خود را در مورد توسعه رویدادها در آنجا مشخص کند.
پرویز ملاجان‌ف (تاجیکستان): به نظر من مسائل بدهی‌های خارجی و حفظ استقلال در شرایط جدید چالش اصلی کشور در سال‌های آینده هستند. افغانستان خود یک تهدید محسوب می‌شود. این بدان معناست که قلمروی این کشور ممکن است در آینده به پایگاهی برای گروه‌های جهادی بین‌المللی تبدیل شود. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که بعد از اینکه حکومت طالبان بالاخره بتواند جای پای خود را در افغانستان محکم کند، چه اتفاقی خواهد افتاد. در حال حاضر، ما شاهد تمرکز و فعال شدن گروه‌های افراطی مختلف در افغانستان هستیم. در حال حاضر، تشکیل و توسعه فعال شبکه مدارس آموزشی تحت کنترل طالبان و «شبکه حقانی» مرتبط با القاعده در افغانستان آغاز شده است.
ما می‌بینیم که حکومت طالبان شرایط را برای آماده ساختن ایدئولوژیک مهاجران بومی آسیای مرکزی و سایر کشورها ایجاد می‌کند. در افغانستان، در واقع، یک زیرساخت و یک سیستم تبلیغات افراطی ایجاد شده است: این سیستم شامل سازماندهی رسانه‌های الکترونیکی و چاپی، فناوری‌ها، ایجاد سرورها و غیره می‌شود. این یک عامل خارجی است که می‌تواند در سال‌های آینده تأثیر قابل توجهی در هر یک از کشورهای منطقه و نه تنها تاجیکستان داشته باشد.
فرهاد طالب‌اف (ازبکستان): ژئوپلیتیک همواره بار سنگینی برای تمام کشورهای آسیای مرکزی، از جمله ازبکستان بوده است. تشدید روابط روسیه-آمریکا نمی‌تواند بر ازبکستان تأثیر نگذارد. تمایل آشکار روسیه به تابعیت فضای پساشوروی که در اولتیماتوم وزارت خارجه روسیه به ایالات متحده و ناتو ارسال شد، افکار عمومی ازبکستان را برانگیخت.
وضعیت افغانستان همچنان کشورهای همسایه را نگران خواهد کرد. ازبکستان در مرکز فرآیندهای بین المللی با هدف حل مسئله افغانستان قرار دارد. در سال ۲۰۲۱، سطح تهدیدها از جانب افغانستان به طور قابل توجهی افزایش یافت و فعلا هیچ نشانه‌ای از کاهش آن در سال ۲۰۲۲ وجود ندارد.
دیدگاه خارجی
ادوارد لیمون (ایالات متحده): خطرات داخلی زیادی وجود دارد، بنابراین من روی یکی تمرکز می‌کنم. در حال حاضر می‌بینیم که ده ها هزار نفر به نشان اعتراض به نابرابری اقتصادی و اجتماعی در قزاقستان به خیابان‌ها ریخته‌اند. از سال ۲۰۱۸ تا سال ۲۰۲۰ تعداد اعتراض‌ها در قزاقستان از ۳۸ به ۵۰۸ و در ازبکستان از ۷ به ۱۱۳ مورد اعتراض افزایش یافته است. تغییر قدرت در هر دو کشور فضا را برای بسیج معترضان باز کرده است. این اعتراض‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی مداوم، ناکامی دولت‌ها در تامین رفاه کافی و افزایش سطح نابرابری تشدید شده است. می‌توان انتظار داشت که روند صعودی بسیج معترضان در سال ۲۰۲۲ ادامه یابد.
از نظر تهدیدها و خطرات خارجی، تسلط طالبان بر افغانستان نگرانی‌هایی را برانگیخته است و در سال ۲۰۲۲ بر مابقی آسیای مرکزی تأثیر خواهد گذاشت. من معتقدم که پیامدهای این تصاحب قدرت تاکنون محدود بوده است و احتمالا امسال نیز ادامه خواهد داشت. ما شاهد هجوم گسترده پناهندگان یا گسترش خشونت نبودیم. هر یک از کشورهای آسیای مرکزی تصمیم گرفته اند با طالبان همکاری کنند و در ازای تضمین امنیت، همکاری اقتصادی داشته باشند. حتی تاجیکستان که دولت آن به شدت از طالبان انتقاد می‌کند، اخیرا قرارداد صادرات برق را امضا کرده است. البته برخی از خطرات همچنان باقی هستند.
چرا که شبه نظامیان آسیای مرکزی در مناطق مرزی قرار دارند. به عنوان مثال، “جماعت انصارالله ” مناطق نزدیک شهرستان شمس الدین شاهین را که روسیه به تازگی متعهد شده است بودجه ساخت یک پست نظامی جدید را در آن تامین کند کنترل می‌کند. ما نمی‌توانیم احتمال گسترش خشونت را رد کنیم، هرچند گروه‌های شبه نظامیان از حامیان کمی در آسیای مرکزی برخوردارند. برخی از مردم آسیای مرکزی از این ایده که اسلام باید نقش مهم‌تری در زندگی عمومی داشته باشد حمایت می‌کنند.
من اخیرا، به همراه گروهی از محققان محلی پست‌های رسانه‌های اجتماعی را در مورد افغانستان تجزیه و تحلیل کردم. ما پست‌های زیادی را می‌بینیم که از طالبان تمجید می‌کنند و خواستار گسترش سیستم حکومتی آنها در آسیای مرکزی هستند. اگر طالبان موفق به عادی سازی روابط با دولت‌های دیگر و تحکیم قدرت شوند، این امر می‌تواند الهام بخش گروه‌هایی باشد که خواهان نقش بیشتر اسلام در سیاست هستند.
یکی از روندهای اصلی در منطقه طی پنج سال گذشته افزایش سطح همکاری منطقه‌ای، افزایش تجارت، توسعه همکاری نظامی و نشست‌های رهبران برای توافق بر سر مسائل مشکل ساز مشترک بوده است. میرضیایف که از آغاز دوره ریاست جمهوری خود بر تقویت روابط بین کشورهای آسیای مرکزی تمرکز کرده است، نقش اساسی در این امر ایفا کرده است. ما به احتمال زیاد شاهد ادامه این روند در سال ۲۰۲۲ خواهیم بود، هرچند تنش‌های حل نشده بین تاجیکستان-قرقیزستان می‌توانند تا حدی این وضعیت را تضعیف کند.
در اینجا باید به نقش روزافزون چین در منطقه نیز اشاره کنم. البته این چیز جدیدی نیست. اما من فکر می‌کنم نظارت بر حضور روزافزون چین در حوزه امنیت، بویژه در تاجیکستان و افزایش تعداد اعتراض‌ها علیه چین در منطقه جالب خواهد بود. اگر اوضاع افغانستان بی‌ثبات شود، جالب است که ببینیم چین تا چه اندازه مداخله می‌کند.. ما شاهد شکاف روزافزون بین دولت‌های متکی به چین (بویژه از نظر اقتصادی) و مردمی هستیم که نسبت به مزایای حضور چین تردید دارند. جالب است که ببینیم این جنبش‌های اجتماعی تا چه حد می‌توانند بر سیاست دولت‌ها تأثیر بگذارند و به طور بالقوه برای پکن به دردسر تبدیل شوند.
مترجم : موسسه مطالعات راهبردی شرق، الهام چرمگی
