یک جمهوری پساشوروی دیگر – آذربایجان – ممکن است به عضویت ناتو درآید. کمیته امور دفاعی پارلمان روسیه معتقد است که پس از تمرینات نظامی متعدد و حتی عملیات های نظامی مختلف با ترکیه که یکی از قدیمی ترین اعضای این اتحاد است، چنین اقدامی برای باکو فقط یک مسئله زمانی است. اگر چه کارشناسان در ارزیابی هایی خود جانب احتیاط را بیش تر نگاه می دارند، اما آنها اذعان می کنند که اگر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، واقعاً موفق به ایجاد پایگاه نظامی در آذربایجان شود، واکنش روسیه در این رابطه بسیار منفی خواهد بود.
الکساندر شرین معاون اول رئیس کمیته امور دفاعی دوما به گازیتا می گوید: «از لحظه ای که آذربایجان به همراه ارتش ترکیه علیه یک عضو سازمان پیمان امنیت جمعی جنگید، می توان باکو را به عنوان یک عضو ناتو در نظر گرفت. از نظر حقوقی، تنها مسئله زمان است که عضویت آذربایجان در ناتو را به طور رسمی تایید خواهد کرد.»
این نماینده به اظهارات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، مبنی بر ایجاد پایگاه نظامی در خاک جمهوری آذربایجان واکنش نشان داد. به گفته رئیس جمهور ترکیه، چنین گزینه ای فراتر از بیانیه شوشا در مورد روابط متحدین نیست، که وی با همتای آذربایجانی خود الهام علی اف امضا کرده است.
الکساندر شرین می گوید که «آذربایجان قصد نزدیک شدن به ناتو از طریق ترکیه را دارد و ارمنستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی است. به بیان ظریف تر، مواضع بی طرف روسیه به ترکیه اجازه می دهد که به عنوان قدیمی ترین عضو ناتو، چنین اظهاراتی را بیان کند. علاوه بر این، مسکو در خاک ارمنستان پایگاه دارد و در آذربایجان چنین پایگاه ندارد.»
ویکتور زاوارزین، همکار وی و معاون رئیس کمیته امور دفاعی دوما نیز خاطرنشان می کند که احتمال حضور پایگاه نظامی ترکیه در آذربایجان عملاً می تواند به عنوان گسترش ناتو تلقی شود.
زاوارزین به گازیتا می گوید: «این بیانیه (شوشا) البته بخشی از روابط دو جانبه آنها (ترکیه و آذربایجان) است، اما منجر به نگرانی یا بی اعتمادی می شود. از طرف روسیه، برخی از لحظات گفتگو باید به دقت بررسی شود تا بتوانیم بار دیگر بفهمیم و تصور دقیقی داشته باشیم ار این که آن ها چه کاری می خواهند انجام دهند.»
زوارزین مطمئن است تاکنون ترکیه و آذربایجان صریحا ایجاد پایگاه نظامی را اعلام نکرده اند اما به آرامی به این تصمیم نزدیک می شوند. به گفته وی، در چنین شرایطی روسیه نیاز به بررسی وضعیت، کنترل اوضاع و آماده شدن برای واکنش دارد.
این نماینده می گوید: «من به عنوان شخصی که قبلا در ناتو به عنوان نماینده نظامی روسیه کار کرده، به خوبی می فهمم که این سازمان مدتها قبل از رده خارج شده است. آنها هیچ کار مثبتی در هیچ جایی انجام نداده اند و فقط می خواهند در حاشیه و به دور از مرکز مشغول کار باشند تا مرزهای ناتو مورد تهدید واقع نشود. بنابراین، آنها در حال خزیدن به همه جا هستند. گاهی در اوکراین و گاهی در قفقاز. بنابراین من هیچ چیز خوبی در این مورد نمی بینم.»
آیا باکو به عضویت ناتو درمی آید؟
کسانی که گازیتا با آن ها مصاحبه کرده البته ارزیابی های محتاطانه تری در مورد احتمال ایجاد تأسیسات نظامی ترکیه در آذربایجان دارند. به عنوان مثال، نیکولای سیلایف، محقق برجسته در موسسه مطالعات بین المللی میگیمو، معتقد است که بعید است این بخشی از گسترش ناتو باشد. به عنوان نمونه، او وضعیت پایگاه نظامی آمریکا در قرقیزستان را ذکر می کند که زمانی که در آن کشور بود ، هیچ کسی از این جمهوری پساشوروی به عنوان یکی از اعضای بالقوه ناتو نام نمی برد.
«ضمانت های امنیتی ناتو برای خاک ترکیه اعمال می شود و نه برای نیروهای ترکیه در خارج از آن. طبیعتاً این ضمانت ها برای کشورهایی که میزبان نیروهای ترکیه هستند اعمال نمی شوند. به همین دلیل، موضوع ایجاد پایگاه نظامی ترکیه به معنای گسترش ناتو به آذربایجان نخواهد بود، اما اگر چنین توافق نامه ای امضا شود، روسیه به آن به دیده نزدیک شدن زیرساخت های نظامی پیمان آتلانتیک شمالی به مرزهای خود خواهد نگریست.»
سیلایف می افزاید که روسیه انتظار دارد نزدیکترین همسایگان خود در فضای پساشوروی به نگرانی های امنیتی مسکو احترام بگذارند، چرا که چنین پایگاه نظامی، به ویژه اگر بدون تایید مسکو ایجاد شود، یک ژست تهدیدآمیز تلقی خواهد شد.
آمور حاجی اف، محقق موسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه، ادعا می کند که احتمال ساخت یک پایگاه نظامی از طرف ترکیه دوچندان به نظر می رسد.
به عقیده حاجی اف «می توان گفت که به طور غیرمستقیم ترکیه می تواند حضور ناتو در آذربایجان را تضمین کند. اما از سوی دیگر، اخیرا سیاست خارجی ترکیه با یک راهبرد چند محوری همراه شده که توسعه روابط نه تنها با غرب، بلکه با شرق را نیز در نظر می گیرد. علاوه بر این، مفهوم سیاست خارجی ترکیه پیش بینی گسترش نفوذ این کشور بر کشورهای همسایه و منطقه است. به همین منظور، آنکارا در تلاش است تا حضور نظامی دائمی خود را در آذربایجان، عراق، سوریه، قطر و سومالی تضمین کند.»
حاجی اف اطمینان دارد که ترکیه مانند مورد اوکراین یا گرجستان طرفدار ورود آذربایجان به ناتو نخواهد بود. وی دیدگاه خود را با این گفته که روابط آذربایجان و ترکیه بر «مبانی برادرانه و قومی» بنا شده است، توجیه می کند. علاوه بر این، ترکیه دائما خود را به عنوان یک بازیگر مستقل مطرح می کند و دوست ندارد به عنوان رهبر ناتو در قفقاز جنوبی دیده شود.
«آغوش برادرانه اردوغان»
سخنان اردوغان در مورد پایگاه نظامی در آذربایجان پس از سفر رسمی رئیس جمهور ترکیه به باکو انتشار یافت. در طول این سفر، اردوغان از تعدادی از مناطق سابق جمهوری قره باغ (که به رسمیت شناخته نشده بود) بازدید کرد. این مناطق پس از جنگ های پاییز گذشته به طرف آذربایجانی منتقل شدند.
رئیس جمهور ترکیه همچنین از شهر شوشا دیدن کرد و در آنجا بیانیه مربوط به روابط متحدین را با الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجا امضا کرد. براساس این سند، طرفین توافق کردند که جلسات مشترک شورای امنیت دو کشور به طور منظم برگزار شود و همچنین توافق شد که اقدامات نیروهای مسلح دو طرف با یکدیگر هماهنگ شده و در صورت تهدید امنیت یا حاکمیت هر یک از طرف ها به کمک یکدیگر بشتابند.
اینکه چگونه یک پایگاه نظامی در این سند می گنجد، یک سوال مبهم است. اما، از دیدگاه نیکولای سیلایف از میگیمو، این اعلامیه توافقی در رابطه با یک اتحاد نیست، به این مفهوم که یک سند قانونی الزام آور نیست. وی ادامه می دهد: «در حال حاضر، این ترکیه است که احتمال ایجاد یک پایگاه نظامی در خاک آذربایجان را رد نمی کند، اما چنین اطلاعاتی از طرف باکو وجود ندارد. به احتمال زیاد، وظیفه ای که الهام علی اف در حال حاضر در دست گرفته این است که در آغوش برادرانه ترکیه دچار خفگی نشود و از وابستگی بیش از حد به ترکیه که ممکن است پس از مداخله گسترده نظامی ترکیه در قره باغ کوهستانی بوجود بیاید جلوگیری کند.»
سیلایف ادامه می دهد: قضاوت در مورد این که علی اف موفق می شود یا خیر دشوار است، اما او احتمالا چنین هدفی را در سر دارد. به گفته این کارشناس، دراین میان باید منتظر ماند و دید آیا توافقنامه ای بین ترکیه و آذربایجان در مورد ایجاد چنین پایگاه نظامی امضا شده است یا خیر. اردوغان شخصا اظهار داشته که این موضوع می تواند در جریان رایزنی های علی اف با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به پیشرفت دست یابد.
در عین حال، رئیس جمهور ترکیه همچنین احتمال دیدار با همتای روس خود در آینده نزدیک را رد نکرده است. درست است، وی مشخص نکرده که آیا می خواهد موضوع پایگاه نظامی در آذربایجان را در چارچوب مذاکرات مطرح کند یا خیر و کرملین هم هنوز اطلاعات مربوطه به دیدار قریب الوقوع پوتین و اردوغان را تایید نکرده است.
منبع: گازیتا / ترجمه: علی مفتح
