به قلم: علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد مطالعات اروپا
با فروکش شدن محدود جنگ غزه، نگاه دول یورآتلانتیک به جنگ اوکراین تقویت شده و در روزهای اخیر از سوی استولنبورگ و وزارت دفاع انگلیس آمار وحشتناکی از تلفات روسیه بیش از سیصد هزار کشته اعلام شده است؛ در عین حال که نبرد در خطوط مقدم بسیار فرسایشی و سخت شده است بطوری که ادعای کشته شدن تا ۹۰۰ نیروی نظامی در روز از هر طرف جبهه مطرح می شود؛ واقعا در هزاره سوم بسیار تاسف بار است که صدها هزار انسان بی گناه قربانی عدم درایت سیاسی رهبران اوکراین و خوش بینی مضاعف روسیه در کسب موفقیت کوتاه مدت در جنگ با اوکراین می شوند. اینجا باید به جمله ای از آندری گرمیکو، وزیر امور خارجه شوروی سابق (بیش از ۳۸ وزارت) اشاره کرد که گفته بود سی سال مذاکره برای جلوگیری از یک روز جنگ ارزشمند است.
در دهه دوم هزاره سوم گسترش ناتو به شرق به یکی از چالش های تعیین کننده در روابط روسیه و غرب تبدیل شد. یکی از دلائل اعلامی عملیات ویژه ارتش روسیه در اوکراین جلوگیری از عضویت این کشور همسایه در ساختارهای یورآتلانتیک بود. ولی بحران اوکراین درخواست عضویت غیر منتظره دو کشور نوردیک دیگر (فنلاند و سوئد) در پیمان آتلانتیک شمالی را موجب شده است که فرآیند عضویت دو کشور در اجلاس اخیر ویلنیوس کامل شد.
همواره دولت ها به دفاع و امنیت خود علاقه مند هستند، زیرا محیط امنیتی استراتژیک بین المللی در نتیجه پیچیدگی تعامل و وابستگی متقابل پدیده‌ها و فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی، جمعیتی و زیست محیطی در جهان در حال تغییر مداوم است، لذا دولت ها با استفاده از منابع انسانی، مادی، مالی و اطلاعاتی در دسترس هر یک به صورت جمعی، یک سیاست امنیتی و دفاعی مشترک اتخاذ می‌کنند که اتحادیه اروپا از این نظر، یک نمونه است، یک نهاد بین‌الملل سیاسی-اقتصادی بین‌دولی که سیاست امنیتی و دفاعی خاص خود را دارد.
در این شرایط بر کسی پوشیده نیست که جنگ روسیه و اوکراین به انسجام ناتو کمک شایان کند و جناح شرقی ناتو را بیش از هر زمان دیگر امنیت خود را وابسته به نقش آفرینی آمریکا با محوریت ناتو می دانند و اجلاس ویلنیوس فرصتی مجدد برای ارزیابی آخرین وضعیت اوکراین و ضرورت تقویت نیروهای این سازمان در منطقه پیرامونی دریای سیاه بود؛ لذا رهبران کشورهای ناتو در این اجلاس بر اتحاد کشورهای پیمان برای انطباق ائتلاف با واقعیت های جدید همانطور که در مفهوم استراتژیک جدید تصویب شده در مادرید تعریف شده بود، که در آن روسیه مهم ترین خطر برای امنیت یورو آتلانتیک است، تاکید کرده و بار دیگر بر اولویت سیاسی، امنیتی و اهمیت استراتژیک دریای سیاه توجه خاص کردند.
به نظر می رسد عملیات ویژه روسیه در اوکراین به اهداف پیچیده امریکا در اروپا در ابعاد توسعه ناتو به شرق؛ وابستگی بیشتر دفاعی و امنیتی قاره سبز به آمریکا و بویژه تقویت نظامی‌گرایی با توسعه صنایع نظامی غرب کمک شایان کرده است. لذا جنگ اوکراین با حمایت تمام عیار غرب از کی یف تا تثبیت اهداف توسعه طلبانه محور واشنگتن – لندن ادامه خواهد یافت. البته ناتوانی رهبران ناتو در ارائه یک جدول زمانی مشخص برای الحاق اوکراین به این ائتلاف، بیش از همه زلنسکی را متعجب کرد.
رهبران ناتو در بیانیه اجلاس سران با دقت بیان شده اعلام کردند ما در موقعیتی خواهیم بود که در صورت موافقت متحدان و برآورده شدن شرایط، از اوکراین برای پیوستن به ائتلاف دعوت کنیم. اعضای ناتو از این جمله راضی بودند که کمترین مخرج مشترک یافت شده توسط ۳۱ کشور عضو بود، زیرا ایالات متحده و آلمان می خواستند از هرگونه مسئولیت یا انتظارات نادرست جلوگیری کنند و تنها خبر خوب برای اوکراین این بود که رهبران ناتو توافق کردند که برنامه اقدام الحاق را از مسیر اوکراین حذف کنند.
طبق اعلام وزارت دفاع روسیه تاکنون خسارات و تلفات چشمگیری به شرح ذیل به اوکراین وارد شده است:
در مجموع، ۵۴۴ هواپیما، ۲۵۵ بالگرد، ۹۳۰۰ هواپیمای بدون سرنشین، ۴۴۴ سامانه موشکی پدافند هوایی، ۱۳۷۰۰ دستگاه تانک و سایر خودروهای زرهی جنگی، ۱۵۸۰ خودروی جنگی مجهز به MLRS، ۷۲۰۰ دستگاه توپخانه صحرایی و غیره در جریان عملیات ویژه نظامی منهدم شده است.
همچنین از زمان آغاز به اصطلاح ضد حمله در ماه‌های ژوئن و ژوئیه، تلفات اقدامات رزمی، بیش از چهل و سه هزار سرباز بوده است که این رقم شامل مجروحان و مزدوران خارجی که به بیمارستان‌های اوکراین و خارج از کشور منتقل شده‌اند، و همچنین سربازانی که در نتیجه حملات تسلیحات دقیق دوربرد در مناطق عقب کشته شده‌اند، نمی‌شود. اسپوتنیک به نقل از نشریه “Valeurs Actuelles” فرانسه نوشته، تعداد سربازان کشته شده اوکراینی اطلاعات ناخوشایندی برای ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین است. مریادک رافری، در مقاله‌ای نوشته است: تعداد کشته‌ها همچنان وحشتناک‌ترین راز مخفی رئیس جمهور ولادیمیر زلنسکی است، اگرچه با قضاوت بر اساس تمام داده‌های خارجی، شکی نیست که تعداد کشته‌ها و مجروحان از پایان تابستان به شدت افزایش یافته است.”
در آن سوی کارزار و طبق اعلام رسمی طرف اوکراینی خسارات و تلفات ارتش روسیه به شرح ذیل است:
در مجموع، ۲۳۳ هواپیما، ۲۴۳ بالگرد، ۸۲۰۰ هواپیمای بدون سرنشین،۵۸۲ سامانه موشکی پدافند هوایی، ۵۴۴۶ دستگاه تانک و سایر خودروهای زرهی جنگی، ۸۱۸۷ خودروی جنگی مجهز به MLRS، ۷۸۰۰ دستگاه توپخانه صحرایی و خمپاره انداز، ۱۸ کشتی جنگی، ۱۳۵۰ موشک، ۷۲۷۵ خودرو نظامی منهدم و ۳۲۰۶۷۰ نفر کشته شده اند.
به هر حال عملیات ویژه روسیه در اوکراین را باید پایان رویای خودمختاری دفاعی و امنیتی اروپا ارزیابی نمود که کفه ترازو در بین رهبران اروپایی را به نفع جناح پروآتلانتیک به نحو تعیین کننده تغییر داد. امروزه جناح شرقی ناتو حداقل کشورهای مرکز و شرق اروپا و حتی کشورهای کاملا بیطرف نوردیک را بیش از پیش بر ضرورت تقویت تعامل با ناتو به پرچمداری آمریکا وادار نموده است. تاکید و گرایش جدی این کشورها به نوسازی تجهیزات نظامی با تجهیزات امریکایی ملموس می‌باشد و اقدام مسکو در اوکراین بهترین گزینه برای پرتاب اروپا به دامان آمریکا از منظر دفاعی و امنیتی بود و ناتو را از مرگ مغزی نجات داد. خلاصه این که ارائه ارزیابی در این زمینه بیش از همه به چگونگی پایان بحران اوکراین و بازگشت روسیه به مرحله احیاء و بازسازی روابط با غرب و اروپا بر می‌گردد. البته در حال حاضر تلاش هایی از سوی طرفین برای پایان دادن به منازعه با مذاکره و گفت وگو شروع شده ولی به نتیجه رسیدن آن مشروط به بروز اراده رهبران سیاسی دو طرف بویژه پوتین و زلنسکی است.
