قدرت شفیعی، خبرنگار و دانش‌آموخته مطالعات روسیه
این اعتراض یا به تعبیری شورش از روز یکشنبه دو ژانویه یا ۱۲ دی ماه ۱۴۰۰ و در پی افزایش دوبرابری قیمت گاز مایع که به صورت ناگهانی اعلام شد، آغاز گردید. هرچند که معترضان به سرعت به آنچه می خواستند رسیدند و دولت از این تصمیم عقب نشینی کرد، اما نه تنها اعتراضات متوقف نشد، بلکه با سرعتی اعجاب آور هم به مرحله درگیری مسلحانه رسید. طی همین روند، خواسته‌های اقتصادی معترضان رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت.
۲ و ۳ ژانویه
اعتراضات پس از اعلام افزایش چشمگیر قیمت گاز مایع و به قولی بازاری یا آزاد شدن آن، از شهر کوچک جاناوزن آغاز شد. تعداد معترضان حدود ۱۰۰۰ نفر بود اما شعار آنها کم کم از اقتصادی به سیاسی بدل گشت و خواستار کناره‌گیری دولت، استعفای قاسم توکایف رئیس جمهور و کناره گیری نورسلطان نظربایف رئیس جمهور پیشین این کشور از همه سمت های سیاسی فعلی شدند. مقامات محلی در جمع معترضان حاضر شدند اما نتوانستند آنها را به پایان دادن به تجمع راضی کنند.
۴ ژانویه
آتش اصلی در این روز شعله‌ورشد، زمانی که برخی ساکنان شهرهای مهمی همچون نورسلطان (پایتخت)، آلماتی، آکتائو، آکتوبه، قراغندی، چیمکند، اورالسکا و کوشه‌تاو هم برای ابراز همبستگی با معترضان در جاناوزن، به خیابان‌ها آمدند.
مقامات قزاقستان فورا اعلام کردند که قیمت گاز مایع در استان مانگیستاو که کانون اولیه اعتراضات بود را به ۵۰ تنگه به ازای هر لیتر کاهش داده‌اند اما این هم درمانی برای پایان دادن به تنش نبود.
در همین روز قاسم ژومارت توکایف در یک پیام ویدئویی از معترضان خواست تا “بصیرت” به خرج داده و دست به اقدامات غیر قانونی نزدند.
با این حال هر لحظه بر تعداد معترضان در خیابان های آلماتی و نور سلطان افزوده شد و حتی رهبران برخی احزاب سیاسی مخالف دولت هم به آنها پیوستند تا شعار “قزاقستان به جلو” و “پیرمرد برو” (خطاب به نظربایف) در شهرهای این کشور طنین انداز شود. اعتراضاتی که حالا دیگر به نوعی شورش خشونت بار بدل شده بود حتی شب تا صبح هم آرام نگرفت و زد و خوردهایی میان معترضان و پلیس در شهرهای مختلف رخ داد.
با بالا گرفتن تنش ها اینترنت موبایل ابتدا در شهر آلماتی از کار افتاد و سپس پیام رسان هایی همچون واتس‌اپ و تلگرام هم در همه شهرهای آشوب زده از دسترس خارج شدند.
۵ ژانویه
از صبح این روز اینترنت در سرتاسر قزاقستان قطع شد و حمل و نقل هم در شهرهای پرتنش متوقف گردید. این موضوع باعث شد در مقابل بانک ها صف های طولانی برای دریافت پول به صورت دستی شکل بگیرد. وزارت کشور قزاقستان هم اعلام کرد که در اعتراضات دو روز نخست حداقل ۸ نیروی پلیس کشته شده و بیش از ۳۰۰ نفر زخمی شده اند.
بعلاوه دولت قزاقستان اعلام کرد که تا ۱۹ ژانویه در اکثر مناطق این کشور وضعیت فوق العاده برقرار خواهد بود. همچنین اعلام شد که طی شب گذشته تعدادی گروه افراطی و تبهکار در شهر آلماتی دست به تخریب اموال عمومی به ویژه به آتش کشیدن ۱۲۰ وسیله حمل و نقل عمومی و ۳۳ ماشین پلیس، آمبولانس و ماشین آتش نشانی زده اند و تعدادی از آنها هم دستگیر شده اند. دولت همچنین مسئولیت تخریب برخی مغازه ها و کتک خوردن برخی شهروندان را هم بر دوش این افراد انداخت. برخی از ساختمان های دولتی، تعدادی بانک و مرکز تلویزیون شهر آلماتی هم تخریب شده و به آتش کشیده شد.
در سایر شهرها هم کمابیش وضعیت مشابهی وجود داشت و معترضان با سردادن شعارهای سیاسی به ساختمان های دولتی یورش بردند. اما بیش از همه، اقدام معترضان در شهر تالدی‌قورغان مورد توجه رسانه ها قرار گرفت که سعی کردند مجسمه نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور پیشین و قدرتمندترین فرد در سیاست این کشور پس از فروپاشی شوروی را به زیر بکشند.
در شامگاه همین روز، رئیس جمهور قزاقستان از کشورهای عضو سازمان پیمان امینت جمعی درخواست کمک کرد.
۶ ژانویه
در این روز، شورای سازمان پیمان امینت جمعی موافقت خود را با اعزام نیروهای حافظ صلح خود به قزاقستان اعلام نمود. بر اساس گزارش‌ها در روزهای بعد ۳ هزار نفر از روسیه، ۵۰۰ نیرو از بلاروس، ۲۰۰ نظامی از تاجیکستان، ۱۵۰ نیرو از قرقیزستان و ۱۰۰ حافظ صلح هم از ارمنستان به همراه تجهیزات برای کمک به دولت قزاقستان به این کشور اعزام شدند. این سازمان اعلام کرد که نیروهای مذکور تنها وظیفه حفاظت از مراکز مهم و نظامی را بر عهده دارند و به محض برقراری آرامش، قزاقستان را ترک خواهند کرد.
در همین روز، گروهی از شبه نظامیان تندرو به نام ارتش آزادیبخش قزاقستان ضمن اعلام موجودیت در یک ویدئو گفتند که نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی را اشغالگر دانسته و با آنها مبارزه خواهند کرد. طی شب ۶ ژانویه معترضانی که دولت رادی کال می خواند، چندین تلاش ناموفق برای اشغال ساختمان های دولتی در شهر آلماتی داشتند که به بر اساس گزارش های رسمی به مرگ چند ده معترض و ۱۳ نیروی پلیس منجر شد. همچنین پلیس از دستگیری بیش از دو هزار نفر خبر داد.
۷ ژانویه
قاسم ژومارت توکایف که پیش از این، معترضان را تروریست های آموزش دیده در خارج از قزاقستان با هدف سرنگونی و ایجاد بی نظمی خوانده بود، صبح این روز اعلام کرد که نظم عمومی به سرتاسر قزاقستان بازگشته است. او با اشاره به اینکه معترضان همچنان از سلاح استفاده می کنند گفت که تا نابودی کامل “جنگجویان” به مقابله با آنها ادامه خواهد داد. همچنین نوعی “بسیج مردمی” در شهر آلماتی از داوطلبان و نظامیان سابق برای مقابله با به اصطلاح “جنگجویان مسلح” تشکیل شد.
پس از اعلام این دستور بود که ویدئوهایی از شهر آلماتی منتشر شد، جایی که نظامیان از شهروندان خواسته بودند در خانه بمانند تا عملیات ضد تروریستی برای دستگیری افراد مسلح انجام شود.
علاوه بر این، دولت قزاقستان ضمن اعلام اینکه افزایش قیمت گاز مایع به مدت یک سال به تاخیر افتاده، چند بسته دیگر در ارتباط با حل مشکلات اقتصادی اعلام کرد.
۸ ژانویه
شب منتهی به روز شنبه و خود این روز به نسبتِ روزهای قبل آرام تر طی شد و تنها چند مورد از درگیری و دستگیری و شهرها مختلف گزارش شد. این در حالی است که مثلا طی شب پنجشنبه بر اساس گزارش ها رسمی بیش از ۴۲۰۰ نفر از جمله تعدادی شهروند خارجی دستگیر شده بودند.
نکته جالب این است که اعتراضات خشونت بار بیش تر در شهرهای جنوبی و غربی قزاقستان متمرکز بود و در شهرهای شمالی یا خبری از اعتراض نبود، یا اینکه به صورت مسالمت آمیز برگزار شد.
رئیس جمهور قزاقستان هم که در روزهای نخست سعی کرده بود به خواسته های معترضان تن دهد، در ادامه روندی کاملا متضاد را در پیش گرفت تا جایی که آنها را تروریست آموزش دیده خواند و دستور داد که بدون تسامح به آنها تیراندازی شود. او گفت که با تروریست ها نباید معامله کرد بلکه فقط باید آنها را کشت تا زندگی شهروندان را به خطر نیندازند. توکایف همچنین افرود که در میان آنها افرادی هستند که حتی زبان قزاقی را هم بلد نیستند.
روز شنبه همچنین کریم ماسیموف، رئیس سابق کمیته امنیت ملی قزاقستان هم به جرم خیانت دستگیر شد.
توکایف همچنین روز شنبه را عزای عمومی برای درگذشتگان در اعتراضات روزهای اخیر اعلام کرد و خبر داد که تاکنون بیش از ۲۰۰ میلیون دلار آسیب به شهرهای این کشور وارد شده است.
او همچنین اعلام کرد که به عنوان رئیس کمیته امنیت ملی در برابر افراطی ها سختگیری خواهد کرد. این سخن او نشان داد که نورسلطان نظربایف که رئیس مادام العمر این کمیته بود، کناره گیری کرده است.
در همین روز رسانه های دولتی قزاقستان گزارش ها مبنی بر خروج نورسلطان و دخترش از این کشور را تکذیب کردند.
رویکرد رسانه‌ها
رسانه های روسیه هم ردیف با رسانه های دولتی قزاقستان، معترضان را تروریست و افراطی می خوانند و حتی در مواردی اتهاماتی به ترکیه وارد می کنند. برای مثال از شخصیتی به نام دیکی آرمان گزارش هایی ارائه شد مبنی بر اینکه توسط سازمان امنیت ترکیه آموزش دیده تا در قزاقستان آشوب به پا کند و حالا در آنجا دستگیر شده و اعتراف کرده است.
از طرف دیگر، رسانه‌های ترکیه چه طرفدار اردوغان و چه مخالف او، ضمن پوشش گسترده حوادث در قزاقستان به عنوان یکی از اعضای مهم سازمان کشورهای ترک، مداخله روسیه در قزاقستان را منفی ارزیابی کرده و اینگونه بازتاب می دهند که دولت قزاقستان با کمک مسکو در حال کشتن معترضان است. البته چنین خطی از سوی رسانه‌های غربی هم پیگیری می شود.
این در حالی است که هر دو کشور در سطح مقامات به صورت کامل از دولت قزاقستان اعلام حمایت کرده اند. به نظر می رسد برخورد منافع روسیه و ترکیه در منطقه فراتر از اوکراین، سوریه، لیبی و قره باغ رفته و حالا به حوزه کشوری چون قزاقستان رسیده است.
از سوی دیگر، رسانه‌های غربی سعی دارند در جریان این اعتراضات نام مختار آبلیازوف را به عنوان گرداننده اصلی بر سر زبان ها بیندازند. آبلیازوف زمانی توسط نورسلطان نظربایف از ساختار قدرت در این کشور کنار گذاشته شد و حالا با حضور در کانال تلویزیونی “اوکراین۲۴” متعلق به رینات آخمتوف، میلیاردر اوکراینی می گوید که اعتراضات تا سرنگونی کامل ساختار حاکمیتی و محاکمه خانواده نظربایف ادامه خواهد یافت.
او در دهه ۹۰ میلادی عمدتا وزیر انرژی و تجارت قزاقستان بود اما پس از اختلاف با نورسلطان نظربایف، از قدرت کنار گذاشته شد. حاکمیت این کشور سپس آبلیازوف را به تشکیل گروه غیر قانونی و فساد مالی متهم کرد. او که از همان دوران حمایت کشورهای غربی را داشت، به عنوان مالک بزرگترین بانک خصوصی قزاقستان باقی ماند. در سال ۲۰۱۰ وقتی مالکیت این بانک را با ملی‌سازی از او گرفتند، از قزاقستان خارج شد و به فرانسه مهاجرت کرد. او از آن زمان به اصلی ترین شخصیت اپوزیسیون دولت قزاقستان تبدیل شده است.
