تاریخ : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ 20 رمضان 1445 Friday, 29 March , 2024

قطب شمال: زمین آزمون بیداری ژئوپلیتیکی اتحادیه اروپا و تقابل با روسیه و چین

  • ۰۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ - ۹:۲۲
قطب شمال: زمین آزمون بیداری ژئوپلیتیکی اتحادیه اروپا و تقابل با روسیه و چین
دهه ها استثناگرایی که ویژگی آن همکاری و دیالوگ صلح آمیز بود، قطب شمال را به عنوان قطب صلح به جهان شناسانده بود، امّا با بازگشت ژئوپلتیک و سیاست قدرت های بزرگ به این منطقه، قطب شمال به سرعت در حال تبدیل شدن به یک قطب بی ثباتی و تنش است.

سهراب سعدالدین

در حقیقت، قطب شمال به فضایی برای رقابت ژئوپلتیک میان قدرت های بزرگ و مشخصاً روسیه و چین با غرب تبدیل شده است. در این رابطه، فعالیت های نظامی روسیه، بطور فزاینده ای بر خلاف تلاش های کشورهای هم مرز اقیانوس منجمد شمالی به منظور محافظت از زمینه های همکاری صلح آمیز در آن منطقه است. مجموع این تحولات سبب شده تا نروژ عضو ناتو که مرز زمینی کوتاه و دریایی طولانی با روسیه دارد، و همچنین، کشورهایی چون: سوئد و فنلاند، در راهبردهای خود در قبال روسیه در این منطقه، باز اندیشی کنند و در اینجا، نقش ناتو و اتحادیه اروپا بیش از پیش اهمیت می یابد. حمله روسیه به اوکراین، این رقابت را در قطب شمال و در حوزه های: دسترسی به منابع طبیعی، تسلط بر قطب،  رقابت برای مسیرهای تجاری و رقابت بر سر فرصت های گردشگری تشدید کرده است و در حقیقت، همسایگی شمالی، را به یکی از اصلی ترین زمین های آزمایش «بیداری ژئوپلیتیکی» اتحادیه اروپا بدل کرده است.

راهبرد اتحادیه اروپا در قطب شمال

مشارکت و حضور اتحادیه اروپا در قطب شمال، در کلام جاه طلبانه تر از عمل بوده است. شورای قطب شمال متشکل از هشت دولت: کانادا، ایالات متحده، دانمارک، ایسلند، نروژ، فنلاند، سوئد و روسیه، همواره چارچوب اصلی همکاری میان دولت های هم مرز با قطب شمال و مردمان بومی این منطقه درباره موضوعاتی از جمله: همکاری محیط زیستی و توسعه پایدار بوده است و اتحادیه اروپا در تمام این سال ها، حتی جایگاه ناظر را در این شورا بدست نیاورده است. اما استراتژی ۲۰۲۱ بروکسل درباره قطب شمال، آغازی برای حضور موثر اتحادیه در این منطقه است. این سند با به رسمیت شناختن قطب شمال به عنوان یک حوزه استراتژیک برای امنیت اروپا در بستر یک رقابت ژئوپلتیکی رو به تشدید، مدعی تعریف نقش برای اتحادیه اروپا در قطب است. افزون بر این، سند بالا دستی مهم اتحادیه اروپا با عنوان «قطب نمای استراتژیک» بر اهمیت استراتژیک قطب شمال برای امنیت و دفاع اروپا تأکید می کند.

تغییرات زیست محیطی در قطب شمالی و تهدیدات در پی آن

پس از آمازون، قطب شمال دومین منبع بزرگ جذب کربن در جهان است. این قطب همچنین، به مثابه یخچالی، دمای جهان را تنظیم می کند. بنابراین، تأثیرات ناشی از تغییرات آب و هوایی، در قطب شمال در حدود ۳ برابر سریع تر از دیگر نقاط کره زمین اتفاق می افتد، موضوعی که پیامدهای مخرب قابل توجهی دارد. در حقیقت، گرم شدن فزاینده قطب شمال و ذوب شدن یخ های دائمی، می تواند به عنوان یک بمب اقلیمی عمل کند و در حدود یک میلیارد تن گازهای کربن در پی آن منتشر می شود. این اتفاق می تواند به مختل شدن فعالیت های انسانی و نابودی زیر ساخت ها در این منطقه منجر شود.

گرم شدن قطب شمال همچنین به معنای رقابت فزاینده برای دست یابی به منابع گسترده و دست نخورده آن است. خاک قطب شمال و آبهای اقیانوس منجمد شمالی، به ترتیب ۱۳ و ۳۰  درصد ذخایر نفت و گاز کشف نشده جهان را در اختیار دارند و این قطب منبع مواد معدنی سرشاری مانند: نیکل، پلاتین، پالادیوم و عناصر خاکی کمیاب مناسب برای فناوری های نوین و مدرن است.

افزون بر این ها، در صورت آب شدن یخ های قطبی، حفاظت از ساحل طولانی شمالی روسیه که تا کنون بواسطه وجود این یخ ها دارای بازدارندگی طبیعی بود، از بین می رود. بنابراین، یکی از اهداف حضور نظامی روسیه در قطب شمال، تداوم بازدارندگی در مرزهای شمالی اش است.

اهمیت ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی رو به افزایش قطب شمال

پیامدهای ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی تغییرات آب و هوایی، در هیچ کجای جهان به اندازه قطب شمال مشهود نیست. این تحولات، به تدریج اسکاندیناوی را در خط مقدم رقابت قدرت های بزرگ برای کسب نفوذ قرار میدهد. در عرض چند سال گذشته، روسیه ناوگان شمالی خود را با ساخت پایگاه های نظامی جدید در قطب شمال مجهز به امکانات دریایی و رادارها و فرودگاه ها و سکوهای پرتاب موشک، احیا کرده و به نسخه ای از موضع جنگ سردی خود بر مبنای تأمین امنیت ناوگان زیردریایی های حامل موشک های بالستیک اش و عملیات در اقیانوس اطلس شمالی، بازگشته است تا ناتو را وادار به خروج از منطقه کند.

در کنار روسیه، حضور چین در قطب شمال نیز چالش های این منطقه برای اروپا را دو چندان کرده است. چین در سال ۲۰۱۸ خود را یک کشور دارای موقعیت در قطب شمال خواند و در حال ایجاد یک کریدور حمل و نقل جهانی در مسیر دریای شمال، با همکاری روسیه است، مسیری که بسیار کوتاه تر است (۴۰ درصد سریع تر از مسیر کانال سوئز) و باعث صرفه جویی میلیارد دلاری می شود. البته منافعی که چین در قطب شمال در پی آن است، صرفاً اقتصادی نیست و چین به دنبال منافع استراتژیک در این منطقه است. بر این اساس، در چند سال گذشته چین فناوری های دو منظوره را در تأسیسات تحقیقاتی قطب شمال مستقر کرده است که نشان از تلاش چین برای ارتقای موقعیت استراتژیکی اش در این منطقه و تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ قطبی تا سال ۲۰۳۰ است.

ناتو در قطب شمال

برای سال ها ناتو بر طراحی یک استراتژی قطب شمال مصر بود. اما اقدامات تهاجمی روسیه در قطب شمال از سال ۲۰۱۴ به این سو سبب شده تا بازدارندگی در جبهه شمالی اش برای ناتو اهمیت مضاعف پیدا کند. در این رابطه، رزمایش سال ۲۰۲۲ ناتو بزرگ ترین مانور نظامی این پیمان در قطب شمال از زمان جنگ سرد بود. در این رزمایش تقریبا سی هزار سرباز از ۲۷ کشور حضور داشتند. بنابراین، افزایش حضور نظامی ناتو و روسیه در منطقه و افزایش بی اعتمادی قدرت های بزرگ نسبت به اقدامات یکدیگر در قطب، در نبود یک چارچوب گفتگوی امنیتی، نگرانی ها را افزایش داده است. در حال حاضر، تنها دو مکانیسم گفتگوی امنیتی در قطب شمال وجود دارد: میزگرد نیروهای امنیتی قطب شمال و جلسات رؤسای ستاد دفاعی قطب که از زمان الحاق کریمه، جلسات هر دو یا لغو شده و یا بدون حضور روسیه برگزار شده است. همچنین، حمله روسیه به اوکراین عملا  شورای قطب شمال را در وضعیت تعلیق قرار داده است.

پاسخ اتحادیه اروپا به بحران امنیتی قطب شمال

در چنین محیط ناپایدار و شکننده ای، اتحادیه اروپا به دنبال طراحی یک رویکرد متناسب و ایجاد آمادگی در خود برای  پاسخ به بحران ها به منظور تبدیل شدن به یک بازیگر ژئوپلیتیکی با ربط در این منطقه است. بر این اساس، یک استراتژی موثر اروپایی در قطب شمال بر پایه ۴ ستون ذیل قرار دارد:

  • دفاع (Defense): استراتژی امنیتی اتحادیه اروپا در قطب شمال متمرکز بر مواجهه با تهدیدهای ترکیبی است تا با نظامی سازی گسترده منطقه توسط روسیه مقابله کند.
  • بازدارندگی (Deterrence): همکاری با ناتو به منظورتقویت بازدارندگی در جناح شمالی.
  • گفتگو (Dialogue): تبدیل شورای قطب شمال به چارچوب ۷+ اتحادیه اروپا به منظور گسترش همکاری ها در حوزه های زیست محیطی و … در قطب شمال و همچنین، احیای گفتگوهای کشورهای قطب شمال در مورد امنیت منطقه.
  • دیپلماسی (Diplomacy): حمایت از مکانیسم های پیشنهادی سازمان ملل در قطب.

نویسنده

لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=5118
  • نویسنده : سهراب سعدالدین
  • منبع : جریان
  • 751 بازدید

برچسب ها