دکتر احمد کاظمی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با بیان اینکه پس از امضای توافقنامه سه جانبه آتش‌بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روسیه در سال۲۰۲۰، مسکو تلاش کرد این توافقنامه سه جانبه را به تنها مکانیسم سیاسی و حقوقی برای حل اختلافات باکو و ایروان تبدیل کند، تصریح کرد: مسکو در این روند به ویژه تا قبل از شروع جنگ اوکراین دستاوردهایی داشت، اما این روند از همان ابتدا به چند دلیل با مخالفت آمریکا و اروپا همراه بود.
وی افزود: در درجه اول، ازنظر آمریکا و اروپا،گروه مینسک برای حل منافشه قره‌باغ همچنان فعال است و اظهارات رئیس جمهوری آذربایجان مبنی بر پایان این گروه اعتباری ندارد. کاخ سفید میانجیگری یکجانبه روسیه را مغایر با تدوام فعالیت گروه مینسک می‌داند. دوم اینکه نقش آفرینی روسیه در حل اختلافات باکو و ایروان با راهبرد کاخ سفید برای تضعیف مسکو در قفقاز و اخراج آن از این منطقه مغایرت دارد. از نظر واشنگتن میانجیگری روسیه به تمدید ماموریت صلح بانان روسی در قره‌باغ کمک می کند که مدنظر آمریکا نیست.
این تحلیلگر تحولات قفقاز، در توضیح سومین علت مخالفت آمریکا و اروپا با روند مورد نظرمسکو در قره‌باغ، گفت:موافقنامه سه جانبه مسکو نه یک قرارداد صلح،بلکه یک موافقتنامه آتش بس است، بنابراین همچنان مسائل متعددی چون تعیین مرزها، بازگردان اسرا و وضعیت حقوقی ارامنه قره‌باغ لاینحل باقی مانده است. در چنین شرایطی واشنگتن برای جبران عقب افتادگی دیپلماتیک خود درجریان جنگ دوم قره‌باغ، تلاش دارد مکانیسم جایگزینی به جای مکانیسم روسی ایجاد و تحولات را به سمتی سوق دهد که مغایر منافع ایران و روسیه باشد.
کاظمی خاطرنشان کرد:درحال حاضر،سه مکانیسم سه جانبه با میانجیگیری روسیه، آمریکا و اروپا (جوزف بورل) وجوددارد،اما هیچ کدام به علت گستردگی اختلافات وچشم‌داشت ارضی باکو به جنوب ارمنستان به نتیجه نرسیده است.
وی بابیان اینکه باکو تحت تاثیر حمایت‌های انگلستان، رژیم اسرائیل و ترکیه درماههای اخیرتلاش کرده حیثیت و جایگاه سنتی روسیه در قفقاز را با استفاده از فرصت جنگ اوکراین به چالش بکشاند و اصطلاحا از روسیه اعتبارزدایی کند، این اقدام را ناشی از اشتباه محاسباتی عنوان کرد و ادامه داد: آقای پوتین دراثنای جنگ دوم قره‌باغ اعلام کرد اگر جنگ به داخل ارمنستان کشیده شود، پیمان امنیت دسته جمعی مداخله خواهد کرد؛اما شهریور۱۴۰۱،هنگام تجاوز نظامی باکو چنین وعده ای محقق نشد؛حال آنکه این تجاوز محرزبود و الهام علی اف،رئیس جمهورباکو پیش از آن درمصاحبه با روزنامه ایتالیاتی لارپوبلیکا اذعان کرده بود که باکو سال۲۰۲۰ به مرزهای بین المللی اش با ارمنستان رسیده است.
این کارشناس حقوق بین الملل، یادآورشد: اقدام باکو از سال گذشته درانسداد مستمرگذرگاه ارتباطی قره‌باغ به ارمنستان،گذرگاه لاچین، که با هدف تحت فشارگذاشتن ایروان برای چشم پوشی از خاک خود در جنوب ارمنستان، وهمچنین تحت تاثیر امتیازات خاندان علی اف به انگلستان برای استخراج انحصاری معادن طلا صورت گرفت، بر وجهه روسیه تاثیر منفی گذاشت. این رفتارباکو با ابزار نگرانی و محکومیت از سوی آمریکا،فرانسه و برخی کشورها نیز روبرو شد.
کاظمی تاکیدکرد: باکو درشرایطی به این اقدام دست زد که درطول جنگ قره‌باغ، علی اف مدعی بود که با ساکنین قره‌باغ نیز مانند سایر شهروندان جمهوری آذربایجان برخورد خواهدکرد، حال آنکه بستن طولانی مدت گذرگاه لاچین که تنها راه انتقال دارو و اقلام اساسی به قره‌باغ است، از منظر حقوقی اصطلاحا «به قحطی کشاندن اجباری جمعیت غیرنظامی » خوانده می شود که طبق اساسنامه رم (۱۹۹۹) درخصوص دیوان بین المللی کیفری، از مصادیق فاحش «جنایت علیه بشریت» محسوب می شود.
به گفته این پژوهشگر تحولات قفقاز؛روسیه نه تنها دربازگشایی این گذرگاه موفق نبود بلکه علی اف از اردیهشت جاری با استقرار یک ایست بازرسی در ابتدای گذرگاه لاچین تلاش کرد راسا از جایگاه روسیه در قفقاز اعتبارزدایی کند؛ چراکه اقدامات باکو نقض صریح موافقتنانه مسکو بود. درچنین شرایطی ارامنه که حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای جمهوری آذربایجان برای ارتباط با نخجوان باز و همچنین برای برقرار خطوط مواصلاتی بر مبنای حاکمیت مطلق دولت میزبان، اعلام آمادگی کردند، انتظار داشتند روسها صبر را کنار گذاشته و به اقدامات باکو واکنش مناسب و موثر نشان دهند.
وی درعین حال افزود: دولت غربگرای ایروان نیز تلاش کرد از این ضعف روسیه برای توجیه افکار عمومی جهت زمینه سازی برای خروج از پیمان امنیت دسته جمعی، دعوت از ناظران اتحادیه اروپا و همچنن استقبال از برگزاری مذاکرات با میانجیگری اروپا و آمریکا استفاده کند.
نویسنده کتاب «امنیت در قفقاز جنوبی» بابیان اینکه علی رغم تاکید وزیرخارجه آمریکا مبنی برپیشرفت محسوس درمذاکرات، نتایج نشان داد که هنوز موانع جدی برای امضای پیمان صلح وجود دارد، تاکیدکرد: تا زمانیکه باکو از طمع ورزی تورانی به جنوب ارمنستان دست برندارد، چشم اندازی برای صلح وجود ندارد. تمامیت ارضی ارمنستان به «مساحت ۲۹۸۰۰ کیلومتر مربع» خط قرمز دولت و مردم ارمنستان است.
کاظمی توضیح داد: به نظرمی رسد راهبرد دولت پاشینیان این است که با چشم پوشی ازقره‌باغ، باکو را به امضای معاهده صلحی مجاب سازد که درآن به تمامیت ارضی ارمنستان صریحا و قطعا اذعان شده باشد. دولت پاشینیان قصددارد بعد ازامضای چنین پیمانی، درباره بازگشایی«خطوط مواصلاتی عادی تحت حاکمیت ارمنستان» با باکو مذاکره کند. این درشرایطی است که اساسا باکو درمذاکرات صلح با ایروان نه از منظر منافع مردم این کشور،بلکه از منظر پیشبرد تغییرات ژئوپلیتیکی مورد نظر انگلستان، ترکیه و رژیم صهیونیستی و به دنبال تحقق توهم دالان تورانی ناتو و کریدور جعلی زنگزور است.
وی بابیان اینکه باکو به دنبال شناسایی تمامیت ارضی ارمنستان نیست،گفت: ادامه این روند می تواند علیرغم خوشبینی‌های اولیه، موجب بروز شرایط بحرانی شود چرا که اولا؛ دولت پاشینیان نمی تواند بیشتر از وضعیت موجود در قبال باکو عقب نشینی کند زیرا از یک سو پاشینیان متهم به خیانت به ارامنه قره‌باغ و چشم پوشی از وضعیت حقوقی خودمختاری آن است که حتی در دوره شوروی مستقر بود و قبل از آن نیز خان نشینی مستقل بود، و از سوی دیگر مردم ارمنستان در چشم انداز آینده، نگرانند که حتی بازگشایی عادی خطوط مواصلاتی به نخجوان، زمینه ساز تداوم طمع ورزی‌های باکو به جنوب ارمنستان گردد.
کاظمی افزود:در چنین شرایطی است که آرمن گریگوریان،دبیر شورای امنیت ارمنستان در ارزیابی مذاکرات ایروان و باکو در آمریکا تاکید کرد مذاکرات در زمینه مسائل اساسی پیشرفتی نداشته و «تنها در صورت خروج نیروهای مسلح باکو از خاک ارمنستان» امضای پیمان صلح ممکن است.
