نویسنده: ولید عبدالحی/ دانشنامه الجزائری پژوهشهای سیاسی و راهبردی
برگردان و چکیده: سید قاسم ذاکری
احتمالاتی که بیشتر قابلیت تحقق دارند کدام هستند؟ من ۳۸ گزارش آینده نگری پیرامون جنگ اوکراین را جمع آوری کرده ام چنانکه در برخی از این گزارش‌ها در مورد تخمین و برآورد رُخدادها در آینده حدس زده شده است و برخی دیگر از آنها بر مخاطرات جنگ در آینده متمرکز شده اند ؛ برخی دیگر هم خلاصه هائی از بررسی‌های انجام گرفته در مراکز پژوهشی و اندیشکده های گوناگون هستند از جمله مراکز پژوهشی غربی، روسی، چینی، اسرائیلی و غیره. برخی از این گزارشات، پژوهشهای انجام گرفته در حوزه آینده پژوهی و برخی دیگر هم مصاحبه های رسانه ای صورت گرفته با اندیشمندان برجسته در دنیا است البته با در نظر گرفتن این نکته که برخی از این پژوهشها و اظهار نظر ها متعلق به اطراف مشاجره و نزاع بوده است و طبیعتاً میزان عدم وابستگی و استقلال این دیدگاههای گوناگون و میزان طرفداری شان از یک طرف جنگ متفاوت می‌باشد.
می توان مهمترین نتایج این تلاشهای فکری را بشرح ذیل دسته‌بندی کرد:
اول برآوردهای راهبردی: یعنی برآوردهایی که ویژگی‌های جهانی دارند و مربوط به جهت گیری های کلان در دنیا می باشند. در این نوع برآوردها نتایج ذیل بیرون آمده است:
الف- تقسیم شدن اروپا و قرار گرفتن برخی از مناطق اوکراین بعنوان منطقه حائل بین روسیه و اروپا و عدم عضویت اوکراین در ناتو.
ب- افزایش اختلافات در داخل اردوگاه غرب مخصوصاً اگر پوتین از یکطرف به اهداف نظامی اش دست یابد و از طرف دیگر رشد و افزایش قدرت چین در کنار گسترش و ارتقای روابط دو جانبه چین و روسیه هم ادامه پیدا کند که احتمال افزایش قدرت چین [ در اغلب برآوردها] بالا ارزیابی شده است. روابط بازرگانی روسیه با چین از رقم ۶% از کل تجارت این دو کشور در سال ۲۰۰۵ به نزدیک ۱۸% در زمان حاضر رسیده است. اگر برآوردهای ارائه شده از جانب اغلب اساتید دانشگاهی در داخل آمریکا مبنی بر ادامه افول قدرت جهانی آمریکا درست از آب در بیاید آنگاه شکاف ها و اختلافات در داخل اردوگاه غرب تشدید خواهد شد ( من قبلاً در یک پژوهش منتشر شده برآورد اساتید دانشگاهی در آمریکا پیرامون افول جایگاه جهانی آمریکا را بررسی کرده ام).
ج- تعمیق روابط راهبردی چین و روسیه در تمامی زمینه‌ها و نه فقط در زمینه بازرگانی و این رهیافتی است که از سال ۲۰۱۲ مورد توجه پوتین و از جمله یکی از برنامه‌های روشن و آشکار پوتین در انتخابات ریاست جمهوری روسیه بوده است.
د- تأکید بر عدم دخالت مستقیم ناتو در جنگ بخاطر ترس از تشدید درگیری با روسیه ای که صاحب ۵۹۷۷ کلاهک هسته‌ای است.
دوم:آینده جهت گیری های فرعی در منازعه: این نوع پژوهش تقریباً در اغلب اندیشکده های غربی انجام گرفته است. مهمترین نتایج بررسی جهت گیری های فرعی جنگ بشرح زیر است:
۱- توجه و تمرکز مجدد آمریکا بر امنیت اروپا، بر تعهدات آمریکا نسبت به شرق آسیا اثر منفی بر جای خواهد گذاشت و این موضوعی است که سبب ترس و نگرانی ژاپن، کره جنوبی و تایوان شده است.
۲- احتمال بازگشت دوره رقابتهای بین المللی و منطقه ای تسلیحاتی.
۳- افزایش نقش آلمان مخصوصاً در سیاست اروپایی.
۴- جنگ اوکراین سبب تسریع در توافق هسته‌ای ایران و آمریکا خواهد شد.
۵- تقویت روند کاستن از وابستگی اروپا به روسیه در زمینه انرژی در آینده.
۶- احتمال ملی شدن سرمایه‌گذاری های غرب در روسیه که بالغ بر صدها میلیارد دلار می شود.
۷- توقف فروش مواد خامی که برای صنایع اروپا بسیار اهمیت دارند از روسیه به اروپا نظیر پالادیوم که روسیه صاحب ۴۴% از کل تولیدات جهانی این ماده است همچنین پلاتونیوم ( روسیه صاحب ۱۳% کل تولید جهانی این ماده است)، تیتانیوم ( ۲۳%)، فاندیوم ( ۳۴%) و نیکل که روسیه سومین تولیدکننده نیکل در دنیا است به غیر از تاثیرات نامطلوب تحریم روسیه بر اقتصاد جهانی مخصوصاً که روسیه از کشورهای بسیار مهم در برخی بخشهای بازرگانی و اقتصاد جهانی مثل نفت، گاز، اسلحه و گندم است.
۸- احتمالات تشدید شدن جنگ های سایبری
۹- اگر جنگ گسترش یابد و ناتو با روسیه درگیر بشود منطقه خاورمیانه هم بخاطر وجود پایگاه های نظامی روسیه و غرب در این منطقه از جمله اهداف رویارویی های متقابل خواهد بود.
۱۰- احتمال گسترش فعالیت شرکت‌های خصوصی امنیتی.
سوم: برآوردهای لحظه‌ای و تاکتیکی از جنگ فعلی که مشتمل بر موارد زیر است:
۱- نیل فرگوسن از موسسه پژوهشی هوفر حدس زده است که طی ۳ ماه پیش رو ارتش روسیه چیره خواهد شد و دولت در تبعید اوکراین به مرکزیت لفیف در مرز با لهستان تشکیل خواهد شد و این دولت برای تداوم مقاومت علیه نیروهای روس شروع به دریافت کمکها از غرب مخصوصاً ناتو خواهد کرد و بدین ترتیب جنگ بیشتر از آنچه روسیه برنامه‌ریزی کرده بود طول خواهد کشید.
۲- تاراس کوزیو استاد دانشگاه و پژوهشگر در موسسه «هنری کیسینجر» برآورد پیروزی روس ولی با هزینه‌ای گزاف را ارائه کرده است. در این پیش بینی تجزیه و تقسیم شدن اوکراین و استقرار حکومت وابسته به روس در کی یف به ریاست احتمالی ویکتور یانوکوویچ مطرح شده است.
۳- یک کارشناس امور اقتصادی ( Tim ash) معتقد است روسیه بر اوکراین چیره خواهد شد ولی جنگ فرسایشی علیه روسیه بطول خواهد انجامید و پیروزی نظامی روسیه هزینه‌ای گزاف و سنگین برای روسیه در پی خواهد داشت و نهایتاً روسیه مثل تجربه اشغال افغانستان ناچار به عقب نشینی از اوکراین خواهد شد.
۴- ممکن است اوکراین زیر فشار روسیه مجبور به پذیرش خودمختاری در شرق اوکراین شده و در قانون اساسی خودش عدم پیوستن به ناتو را صحه گذارد.
۵- قتل یا فرار رییس‌جمهور فعلی اوکراین.
۶- تهدید روسیه دائر بر اینکه تداوم ارسال سلاح از غرب به اوکراین روسیه را وادار به گسترش دامنه جنگ با نیروهای دشمن خواهد کرد می تواند منجر به گسترش واقعی این جنگ ولی نه با اعضای ناتو بشود ( کشورهائی مثل گرجستان و مولداوی که عضو ناتو نیستند) ولی از طرف دیگر احتمال دارد روسیه اقدام به اعزام نظامیان به لیتوانی ( عضو ناتو) جهت ایجاد گذرگاه خشکی اتصال روسیه به بالتیک نماید.
۷- احتمال دارد میانجیگری های بین المللی پس از عقب نشینی های اوکراین جهت اطمینان دادن به روسیه منجر به راه حلی مسالمت‌آمیز بشود.
۸- احتمال بروز تغییر در حکومت روسیه و کنار گذاردن پوتین از قدرت مخصوصاً بر اثر تشدید فشارهای نظامی و تحریم های اقتصادی و فشارهای وارده بر نخبگان و اولیگارشی روس در اطراف پوتین وجود دارد.
۹- احتمال رویارویی مستقیم روسیه با ناتو مثلاً بخاطر ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین یا انجام عملیات نظامی علیه روسیه از قلمرو کشورهای عضو ناتو مثل لهستان یا لیتوانی هست.
بر اساس اغلب پژوهشهای صورت گرفته، پوتین موفق به دستیابی به هدف اصلی اش در اوکراین خواهد شد ولی مجبور به تحمل کردن هزینه هائی گزاف است و نظام بین المللی طی ۵ سال آینده همچنان در مرحله گذار به سمت نظام جدید بین المللی خواهد بود و احتمال بسیار آن است که نظام جایگزین نظم بین المللی فعلی، نظام چند قطبی باشد.
