با حضور
دکتر سردار محمد رحیمی (معاون پیشین وزیر معارف افغانستان و عضو گروه آینده افغانستان)
دکتر جعفر حق‌پناه (استاد دانشگاه و کارشناس مسایل افغانستان)
در این نشست در ابتدا دکتر سردار محمد رحیمی با تحلیل چشم‌انداز آینده افغانستان از منظر ژئوپلیتیک، بر این موضوع تأکید کردند که در صد سال گذشته ژئوپلیتیک نظام بین‌الملل تاثیر زیاد و عمده ای بر تحولات افغانستان داشته است. به عنوان نمونه، حتی شکل گیری افغانستان در رقابت روسیه تزاری و آمریکا در اواخر قرن نوزدهم و بازی بزرگ یا بازی ژئوپلیتیک قدرت‌های بزرگ ریشه دارد و به نوعی شکل گیری افغانستان حاصل یک اتفاق و نتیجه بازی بزرگ بود.
آمدن طالبان در فضای سیاسی افغانستان نیز نمادی از سنت تاریخی است که ما در افغانستان مشاهده میکنیم و بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ به معنای بازگشت به سنت تاریخی افغانستان است. در واقع، طالبان خواستار تشکیل دولت به صورت سنتی و با توجه به ساختار قبیله‌ای خود است.
به گفته دکتر رحیمی به طور کلی، در افغانستان با سه سناریو روبرو هستیم:
- تشکیل دولت توسط طالبان
- تشکیل امارت یا خلافت توسط طالبان
- حرکت افغانستان به سمت جنگ داخلی
این سناریوها در شرایطی است که محیط بین المللی وارد یک دوره جدید از تجربه تاریخی خودش می شود؛ یعنی نوعی نظم درون بی نظمی و یک ساختار شبکه‌ای در نظام بین المللی
دکتر رحیمی در پاسخ به این پرسش که آیا منطقه میتواند در افغانستان تغییری ایجاد کند؟ تأکید کردند که تجربیات یک قرن گذشته نشان می‌دهد که منطقه چنین ظرفیتی را ندارد. یعنی بازتاب اقدامات منطقه در افغانستان بیشتر موجب تشدید بحران و بردن آن به سمت منازعات داخلی در افغانستان خواهد بود. به بیانی دیگر، تعامل منطقه‌ای برای تثبیت وضعیت افغانستان، چشم انداز روشنی ندارد. از آنجاییکه کشورهای منطقه مشکلات خودشان را به سمت افغانستان سرریز کردند و این مشکلات به سمت خودشان برخواهد گشت.
در ادامه نشست آقای دکتر حق پناه به این موضوع پرداختند که سوال اساسی در مورد مشکلات، مسائل و ناامنی‌های افغانستان وجود دارد و آن سوال این است که ریشه و عامل مشکلات در افغانستان بیشتر درونی است یا بیرونی؟ این سوال همانند داستان مرغ و تخم مرغی شده که پاسخ به آن کار ساده‌ای نیست.
بهتر است به جای تحلیل افغانستان به عنوان منطقه حائل، آنرا در چارچوب امنیت شبکه ای مبنای بحث قرار بدهیم و به گونه ای دیگر آنرا بررسی کنیم. تداوم و توالی بحران در افغانستان خیلی معنادار است. تحولات و تغییر نظام سیاسی در افغانستان به این شدت و حدت، مساله‌ای بسیار جدی است.
افغانستان را باید پدیده‌ای بدانیم که بر همه کشورهای اطراف خودش تاثیرگذاری دارد. افغانستان کنونی به طور کامل ظرفیت این را دارد که یک وضعیت جدید را رقم بزند. پس می‌توان گفت که تداوم بحران در افغانستان قابل پیش بینی است. البته این به معنای این نیست که طالبان دچار مشکل می شود. اتفاقا طالبان یاد گرفته که در خلا، شکاف و بحران ها دوام بیاورد و بیشترین استفاده را از این شرایط ببرد و حتی آن را علیه دشمنان خود استفاده نماید.
در واقع، دولت‌سازی، ملت‌سازی مساله طالبان نیست. برای طالبان گذر از وضع موجود وحذف رقبا از اولویت برخوردار است واینکه طالبان به راحتی در حال پشت سر گذاشتن این موارد است. افغانستان رقیب داخلی و خارجی ندارد و همچنین، ائتلاف منطقه‌ای یا جهانی علیه طالبان وجود ندارد. در این شرایط پیش بینی من این است که هیچ ظرفیت عمده ای یا یک طرح خاصی در افغانستان وجود ندارد و شرایط ۵ سال آینده در افغانستان، ادامه وضعیت موجود است.
در ادامه نشست سرکار خانم دکتر مروتی، مترجم کتاب «سایه افغانستان بر امنیت آسیای مرکزی» در مراسم رونمایی از این کتاب به ارائه شرح مختصری از محتویات کتاب پرداختند و به این موضوع اشاره کردند که کتاب سایه افغانستان بر امنیت آسیای مرکزی برای دانستن بیشتر در مورد افغانستان و شناخت حکمرانی پنج کشور آسیا مرکزی بسیار مفید است. به بیانی دیگر این کتاب، تاثیر ۵ کشور آسیای مرکزی بر افغانستان با تاکید بر تاجیکستان، ازبکستان، و ترکمنستان را نگاه می‌کند. همچنین، این کتاب از دیدگاه اقتصادی و برپایه منفعت و سود نیز به بررسی موضوع می‌پردازد و مسائلی همچون برق، آب، ترابری، هزینه امنیتی مرزها و راه‌های دسترسی را بررسی و تحلیل می‌‌نماید.
امین صیقل نویسنده کتاب، تحقیقاتی را در مورد افغانستان انجام داده‌اند و این مطالعات به گفته خودشان ادامه خواهد داشت. اطلاعاتی که این کتاب در مورد کشورهای آسیای مرکزی ارائه می دهد، در شناخت ما از افغانستان و این ۵ کشور بسیار کمک کننده است.
دکتر بهرامی سفیر سابق ایران در افغانستان نیز در ادامه نشست به ارائه نکاتی در مورد مسائل مطرح شده از سوی دو سخنران اصلی نشست و همچنین کتاب سایه افغانستان بر امنیت در آسیای مرکزی پرداخت. ایشان به این موضوع اشاره کردند که در نگاه به افغانستان همیشه به حاکمیت نگاه میکنیم. ۵۰ سال است که در افغانستان شاهد بی‌ثباتی هستیم. در واقع بی‌ثباتی بخشی از زندگی در افغانستان شده است. ویژگی‌های ژئوپلیتیک افغانستان بیشتر از حاکمیت اهمیت دارد. بنابراین، این ویژگی‌های ژئوپلیتیک افغانستان باید بررسی شود.
در درون طالبان دو نوع تفکر وجود دارد:
- میخواهند دولت شوند و حکومت کنند و در جامعه بین‌الملل تعریف شوند.
- میخواهند میراث سنتی افغانستان را گرفته و آن را نقشه راه خود قرار بدهد. یعنی یک خلافت تشکیل دهند.
اما در حال حاضر مشخص نیست که طالبان واقعا دنبال دولت است یا خلافت. در واقع، طالبان در این خصوص با یک چالش مواجه هستند.
از سوی دیگر سوال مهم این است که آیا استفاده از سرریز امنیتی یک ابزار حکومتی برای طالبان محسوب خواهد شد خیر؟ یا به بیانی دیگر، آیا طالبان از این موضوع به عنوان ابزاری برای تنظیم مناسبات و رفتار خود در منطقه و بیرون از منطقه استفاده می‌کند یا خیر؟ و یا اینکه طالبان به سمت تثبیت شرایط حرکت خواهند کرد یا نه.
در مورد افغانستان، قوی‌ترین احتمال تداوم وضع موجود است. اینکه این وضعیت چقدر طول می‌کشد، مشخص نیست. طالبان یک پدیده است، چه دوست داشته باشیم و چه دوست نداشته باشیم. این پدیده باقی می‌ماند. اینکه به چه شکلی می‌ماند جای بحث دارد. با این همه بحران در دنیا، افغانستان هیچ اولویتی ندارد. حتی در منطقه هم مساله افغانستان اولویت محسوب نمی‌شود. فهم من این است که یک سری اتفاقات در افغانستان روی خواهد دارد و ما باید منتظر آن باشیم تا بتوانیم تصویر بهتری از آینده داشته باشیم.
در بخش پایانی نشست نیز برخی از شرکت‌کنندگان پرسش‌ها و دیدگاه‌های خود را در مورد مطالب مطرح شده بیان کردند.
