محتوای تاریخ ارمنیان بوزند رویدادهای دوران شش پادشاه ارمنستان یعنی خسرو دوم (۳۳۸–۳۳۰)، تیران (۳۵۰–۳۳۸)، آرشاک دوم (۳۶۷–۳۵۰)، پاپ (۳۷۴–۳۶۸)، ورازدات (۳۷۸–۳۷۴) و آرشاک سوم (۳۸۹–۳۷۸) است. تقریباً بیشتر رویدادهای این کتاب معاصر با روزگار شاهنشاهی شاپور دوم ساسانی است. هر چند پاوتوس به اشتباه، وقایع زمان نرسی شاه ساسانی را برای شاپور دوم در نظر می‌گیرد، اما این کتاب برای آگاهی در مورد پادشاهی شاپور دوم ساسانی بسیار مفید است.
از بخش‌های مهم و اساسی تاریخ ارمنیان پاوستوس، درگیری ایران و روم بر سر ارمنستان است. این تنظیم احتمالاً متعلق به قرن پنجم است. بعضی از شباهت‌ها بین اثر پروکوپیوس و پاوستوس ممکن است گونه ترجمه شده یونانی از روایات ارمنی باشد که قبل از شروع نگارش ارمنی به سال ۴۳۰ وارد ادبیات یونانی شده‌است. در کتاب‌های یکم و دوم، پاوستوس مجموعه اطلاعاتی راجع به درگیری بین اشکانیان ارمنستان و ایرانیان ارئه می‌دهد و در کتاب پنجم و ششم راجع به تشکیلات کلیسایی اطلاعات بسیار خوبی نگاشته شده‌است. خط سیر زمانی در این اثر به نحوی نیست که بتوان وقایع تاریخی آن را بر اساس زمان وقوع در یک محور زمانی کوتاه قرار داد. در واقع در آن تاریخ جنوب ایالت تارون و تاریخ شمال مشاهده می‌شود و در عین حال هرمنطقه برای خود اسقف خاص و شاهزادگان ویژه و قدیسان منحصر به فرد داشته‌است. در میان روایات ایرانی این اثر، یکی از آن‌ها نقل می‌کند که شاهنشاه شاپور دوم به خورشید و آب و آتش سوگند خورد و ارمنیان سومین درجه در ارتش قدرتمند او(شاپور دوم) را تشکیل می‌دهند و در ادامه می‌افزاید که پیش از تقسیم ارمنستان شاه آرشاک می‌بایست برای بیعت با شاه بزرگ ایران چند نوع سوگند وفاداری یاد کند.
💠تهیه شده در تحریریه ایراس
