نخستین بار نوری سعید نخست‌وزیر عراق در اوائل فوریه ۱۹۵۵ (بهمن ۱۳۳۳) از تشکیل اتحادیه‌ای مرکب از آمریکا، انگلیس، ترکیه، پاکستان، ایران و عراق خبر داد که دولت ایران نه آن را تأیید و نه تکذیب کرد. اسدالله میرزا شهاب‌الدوله سناتور تهران از وزارت امور خارجه توضیح خواست که آیا نوری سعید بی آن‌که ایران خبری داشته باشد، صلاحیت دارد این کشور را جزء اتحادیه یا بلوکی معرفی کند: «با توجه به مسئله بی‌طرفی ما و با توجه به مقتضیات امروز روزگار، با این اختلافاتی که بین بلوک‌ها موجود است، داخل کردن ما در این قضیه خیلی عجیب می‌نماید».
عبدالله انتظام وزیر امور خارجه وقت، پیوستن ایران را به چنین اتحادیه‌ای تأیید نکرد و گفت: «دولت ایران بعد از اینکه مطالب را مطالعه کرد، هر تصمیمی که بخواهد می‌گیرد و آزاد است و مذاکراتی که در خارج می‌شود به هیچ وجه مربوط به نظریه و مشی دولت ایران نیست».
در همان ماه فوریه، عراق و ترکیه پیمان بغداد را بستند و اعلام کردند که کشورهای عضو اتحادیه عرب و «دیگر کشورهای علاقه‌مند به صلح و امنیت خاورمیانه» که عراق و ترکیه آن‌ها را به رسمیت شناخته باشند، می‌توانند به این پیمان بپیوندند. در ۲۱ فروردین ۱۳۳۴ خبرنگاران در فرودگاه بیروت از حسین علاء نخست‌وزیر وقت که برای سفر درمانی در راه اروپا بود پرسیدند آیا دولت او با الحاق به پیمان دفاعی خاورمیانه موافق است یا نه؟ علاء در پاسخ گفت که دولت وی موضوع الحاق ایران را به پیمان دفاعی ترکیه – پاکستان مطالعه کرده و اخذ تصمیم در این باره محتاج مدتی وقت است و نمی‌توان عاجلاً در این خصوص تصمیم گرفت.
از اظهارات علاء چنین برداشت شد که مقصود او، پیمان ترکیه – عراق است. در ۲۴ فروردین ۱۳۳۴ خبرگزاری فرانسه با حسین علاء که در یکی از کلینیک‌های پاریس دوره معالجات قبل از عمل جراحی را می‌گذراند، مصاحبه‌ای کرد که او در آن، اظهاراتی را که از وی در بیروت نقل شده بود، تکذیب کرد و گفت هرگز نگفته است که دولت ایران پیشنهادهایی درباره الحاق ایران به پیمان ترکیه – عراق را مطالعه کرده است. او تأکید کرد که هیچ‌گونه پیشنهادی برای شرکت ایران در پیمان ترکیه – عراق داده نشده است.
اما کمی بعد، ایران و بریتانیا و پاکستان به پیمان بغداد پیوستند. در آن سال‌ها آمریکا از نفوذ شوروی در خاورمیانه نگران بود و نگرانی از جمال عبدالناصر، انگلستان را به فکر پیشگیری از نفوذ و گسترش نهضت مصر انداخته بود. انگلستان و آمریکا پیمان بغداد را در «حلقه مالی» دفاع از خاورمیانه در برابر شوروی می‌دانستند. در مقابل، شوروی آن را ابزاری در دست تجاوزگرانی می‌دانست که «علاقه‌ای به صلح و امنیت بین‌المللی ندارند». در مه و ژوئن ۱۹۵۷ نمایندگان آمریکا به عضویت کمیته‌های اقتصادی و نظامی پیمان درآمدند اما ایالات متحده خود به پیمان نپیوست.
✍️ منبع: تاریخ روابط خارجی ایران، عبدالرضا هوشنگ مهدوی
