بررسی افکار عمومی روسیه در مورد جنگ اوکراین

#اختصاصی

به قلم: مهدی نوری چورتی؛ دانشجوی دکترای مطالعات روسیه و پژوهشگر میهمان موسسه ایراس

مقدمه

اوکراین و روسیه هر دو مبدأ مشترکی از روس کی‌یفی دارند. روس کی‌یفی پس از حمله‌ی اردوی زرین مغول‌ها، در سال ۱۲۴۰ میلادی به کی‌یف از تاریخ ناپدید شد. اولین نقشه‌های اوکراین، از جمله مرزهای آن، در حدود ۱۶۴۰ میلادی ترسیم شد، زمانی که بخشی از دوک نشین بزرگی بود که شامل لیتوانی و لهستان می‌شد. با وجود نسب مشترک آنها در روس کی‌یف، اوکراین و روسیه معاصر به دلیل ادعای هویت مشترک توسط روسیه و هویت مستقل که توسط اوکراین پشتیبانی می‌شود، بعد از فروپاشی شوروى با یکدیگر اختلاف دارند.

زمانی که در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ روسیه حمله خود به اوکراین را آغاز کرد، دولت‌های غربی از جمله ایالات متحده، بلافاصله از آن به عنوان «جنگ ولادیمیر پوتین» یاد کردند.[۱] هدف آنها در درجه اول، ایجاد تمایز بین اقدامات کرملین و نگرش مردم عادی روسیه بود. خوش بینی‌های زیادی وجود داشت که جامعه روسیه، جنگ علیه کشور همسایه را تحمل نکند. اما نظرسنجی‌های عمومی همواره حمایت قاطع را از آنچه مسکو “عملیات ویژه نظامی” خود در اوکراین می‌نامد، نشان می‌دهد. در عین حال، مطالعه دقیق نگرش‌های رایج در روسیه نسبت به جنگ تفاوت‌های ظریفی را آشکار می‌کند که مخالفین جنگ نسبت به الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ رشد چشمگیری داشته است. با توجه به مسئله مطروحه، سؤال اصلی پژوهش حاضر این می‌باشد که  مردم روسیه  چه دیدگاهی در مورد جنگ سال ۲۰۲۲ با اوکراین دارند؟

بحث و بررسی

در سراسر روسیه از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲  میلادی افکار عمومی تا حدی دوقطبی شده است. اختلاف دیدگاه‌ها بین نسل جوان و نسل قدیمی مشهودتر شده است. معلمان و دانش آموزان یکدیگر را محکوم می‌کنند. همه ی اینها به افزایش درگیری در جامعه روسیه اشاره دارد. با این حال، نظرسنجی‌ها به طور مداوم نشان می‌دهد که اکثریت افراد از اقدامات نیروهای مسلح روسیه در اوکراین حمایت کردند و مقیاس این حمایت در چهارماهه اول جنگ کمی تغییر کرده است.[۲] اما مجموعه افرادی که با آنچه مسکو «عملیات ویژه نظامی» می‌نامد، همگن نیستند و شامل گروه‌های مختلفی می‌شوند.

گروه اول، افرادی هستند که «قطعاً» از اقدامات ارتش روسیه بدون هیچ قید و شرطی حمایت کردند. آنها جنگ را بیشتر به عنوان «ضربه پیشگیرانه»، «اقدامی اجتناب ناپذیر» یا نوعی «دفاع در برابر ناتو» به شمار می‌آورند. این گروه به هیچ وجه، گزارش‌های خبری یا روایت رسانه‌های روسیه را زیر سؤال نمی برند. آنها بالاترین سطح حمایت از پوتین و احساس غرور نسبت به آنچه در اوکراین اتفاق می‌افتد را «عملیات ویژه نظامی» می‌نامند.

گروه دوم، افرادی هستند که «بیشتر» از اقدامات روسیه در اوکراین حمایت می‌کنند و سطح آن قاطعیت کمتری نسبت به گروه اول دارد. در مورد درستی یا نادرستی آنچه در حال وقوع است و مبنای اقدامات کرملین در این گروه تردیدهایی نیز وجود دارد. احتمال ابراز احساسات، ترس و وحشت در مورد گروه دوم، طبق نظرسنجی مرکز لوادا[۱] دوبرابر بیشتر بود. همچنین ابراز غرور بسیار کمتری نسبت به گروه اول دارند. برای آنها، «عملیات ویژه» بیش از هرچیزی به عنوان محافظت از جمعیت روسی زبان شرق اوکراین قابل تعریف است. حمایت قاطع از اقدامات دولت در این گروه تا حدی کمتر است. آنها تمایل دارند به سادگی از افکار عمومی غالب و خط رسمی پیروی کنند. به احتمال زیاد، برخی‌ها به دلیل ترس از عواقب نامطلوب برای خود، از نیروهای مسلح حمایت می‌کنند.

شکل گسترده‌تر دیگری از حمایت از سوی افرادی است که عمدتاً نسبت به وضعیت بی‌تفاوت هستند، اما از اقدامات دولت حمایت می‌کنند، زیرا معتقدند که دولت بهتر از آنها می‌داند. برای چنین افرادی راحت نیست که خود را خارج از قلمرو تفکر مسلط در امور جاری نشان دهند. چنین افرادی مستعد هستند که باور کنند، پوتین واقعاً هیچ گزینه دیگری جز راه اندازی یک عملیات ویژه برای جلوگیری از حمله به خود روسیه ندارد. این نوع سازگاری تا حدی جای شک و تردی را باقی می‌گذارد، اما تمایل مردم به آسایش روانی داشتن، غالب است؛ روس‌ها نمی‌توانند طرف بدی باشند. آنها فقط می‌توانند در سمت خوب باشند. جنبه دیگر این نوع سازگاری منفعل، تسلیم شدن از پیش تعیین شده در برابر تصمیم مافوق است. نوع اطاعت نه تنها با انفعال، بلکه ترس از اخراج یا حتی سرکوب نیز دیکته می‌شود. در مجموع عواملی مختلفی وجود دارد، اما ترس گاهی اوقات یکی از آنهاست.

دو باور کلیدی وجود دارد که به روس‌ها این امکان را می‌دهد که متقاعد شوند رهبری و ارتش روسیه اقدامات درستی انجام می‌دهند: اول اینکه جمعیت روسی زبان شرق اوکراین در معرض تهدید قرار داشتند و دوم اینکه مسئولیت آنچه اتفاق می‌افتد، کاملاً بر عهده دشمنان روسیه است. اکثر کسانی که از «عملیات ویژه» حمایت می‌کنند، موضع خود را در زمینه حفاظت از جمعیت روسی زبان منطقه دونباس توضیح می‌دهند. نه سال قبل، اکثر افراد جامعه الحاق کریمه به روسیه و حمایت از جنگجویان جدایی طلب را به روشی مشابه توجیه کردند.[۳]  یکی دیگر از منابع حمایت از ارتش روسیه، اعتقاد بیشتر روس‌ها به این موضوع است که ایالات متحده و ناتو مسئول تشدید درگیری‌ها در دونباس هستند. حتی در اواخر فوریه سال ۲۰۲۲ حدود ۶۰ درصد از پاسخ دهندگان به یک نظرسنجی این باور را ابراز کردند، که این رقم نسبت به ماه نوامبر ۲۰۱۵، ۱۰ درصد افزایش داشته است.[۴] اکثر جامعه روسیه، به خصوص نسل‌های قدیمی‌تر، تردیدی ندارند که غرب به رهبری آمریکا مدت‌ها در تلاش بوده است، روسیه را به زانو در آورد و آن را با پایگاه‌های نظامی خود محاصره کند.

در حال حاضر، طبق برخی آمارها، حدود ۲۰ درصد از روس‌ها با اقدامات روسیه در اوکراین موافق نیستند، در حالی که این رقم در ماه مارس ۲۰۲۲، ۱۴ درصد بود. این گروه، از آنچه در حال وقوع است به عنوان «جنگ» یا «تجاوز روسیه»  نام می‌برند. آنها به احتمال زیاد، شامل جوانان، افراد ساکن مسکو و شهرهای بزرگ و مصرف کنندگان اخبار و اینترنت غربی هستند. این گروه از افراد مخالف جنگ، کسانی هستند که به طور کلی مخالف سیاست عمومی و به طور خاص، مخالف اقدامات پوتین و دولت روسیه یا دومای دولتی به شمار می‌روند. این بخش جامعه روسیه در سال ۲۰۲۰ نیز با اصلاحات قانون اساسی مخالف بودند. آنها به طور کلی دیدگاه مثبت‌تری نسبت به غرب دارند. علی رغم سطح بالای حمایت از «عملیات ویژه» و به طور کلی دولت روسیه، شمار مخالفان نسبت به سال ۲۰۱۴ رشد چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۱۴، بیش از ۱۰ درصد مخالف الحاق کریمه بودند، این درحالی است که در سال ۲۰۲۲ میزان مخالفت نسبت به اقدام روسیه در اوکراین به ۲۰ درصد رسیده است. در سال ۲۰۱۴، تنها ۱۱ تا ۱۲ درصد مردم از پوتین ناراضی بودند.[۵]

در ماه‌های اخیر، کاهش قابل توجهی در حمایت عمومی از شرکت در هرنوع اعتراضی وجود داشته است که مطمئناً این امر به خاطرمجموعه‌ای از اقدامات محدود کننده اعمال شده توسط دولت روسیه است. شرکت در اعتراضات غیرمجاز، اکنون با جریمه‌های سنگین و مجازات زندان همراه است. تحریک دیگران به شرکت در تظاهرات و بی اعتبار کردن نیروهای مسلح روسیه نیز جرم تلقی می‌شود.[۶] با این حال، برخی اعتراض‌ها نیز همچنان ادامه دارد. به گفته فعالان حقوق بشر، ۱۶۰۰۰  نفر در ۲۰۰ شهر روسیه، به دلیل شرکت در تظاهرات ضد جنگ بین آغاز تهاجم از ۲۴ فوریه تا اوسط  ژوئیه ۲۰۲۲ بازداشت شدند.[۷] در حالی که چنین اعدادی در مجموع اندک است، اما شاهد این واقعیت است که بخش‌هایی از جامعه روسیه آماده به خطر انداختن زندگی خود برای ابراز مخالفت با دولت خود هستند.

با گذشت زمان، توجه به جنگ در اوکراین کاهش یافته است. در ماه مارس ۲۰۲۲، ۶۴ درصد از افراد رویدادها را به طور مداوم دنبال می‌کردند، در حالی که در ماه ژوئن ۲۰۲۲ این رقم به ۵۵ درصد کاهش یافت. [۸] پیگیری جنگ دیگر در اولویت مردم قرار ندارد. مگر اینکه اقدامات گروه واگنر به رهبری پریگوژین با اعلام شورش مسلحانه علیه روسیه دوباره اهمیت جنگ و پیگیری اخبار را برای  روس‌ها در اولویت قرار دهد. در هر صورت، کرملین تلاش می‌کند که اقدامات خود را به عنوان نوعی پیروزی به تصویر بکشد و اقدام خائنانه پریگوژین به لطف سطح سازگاری در جامعه و تأثیرات تقویت کننده دستگاه‌های تبلیغاتی منجر به افزایش محبوبیت دوباره پوتین خواهد شد و می‌تواند در انتخابات ۲۰۲۴ میلادی یکی از عوامل پیروزی وی به شمار رود.

نتیجه گیری

جنگ فوریه ۲۰۲۲ روسیه با اوکراین در جامعه روسیه به شیوه‌های مختلفی تفسیر شد. گروهی از افراد به طور قاطع از آن حمایت کردند و گروهی نیز ترجیح دادند که از افکار عمومی غالب پیروی کنند. با این حال، جامعه روسیه بعد از جنگ تا حدی دوقطبی شده است و افکار مخالف نیز به لطف تبلیغات رسانه‌های غربی و عوامل دیگر رشد چشمگیری داشته است. علی رغم سطح بالای حمایت از «عملیات ویژه» و به طور کلی دولت روسیه، شمار مخالفان نسبت به سال ۲۰۱۴  تقریبا دو برابر شده است. با این وجود، دو باور کلیدی وجود دارد که به روس‌ها این امکان را می‌دهد که متقاعد شوند، رهبری و ارتش روسیه اقدامات درستی انجام می‌دهند: اول اینکه جمعیت روسی زبان شرق اوکراین در معرض تهدید قرار داشتند و دوم اینکه مسئولیت آنچه اتفاق می‌افتد، کاملاً بر عهده دشمنان روسیه و به ویژه ایالات متحده آمریکا و ناتو  است.

تا قبل از اقدام پریگوژین، جنگ تبدیل به یک موضوع عادی در زندگی روزمره مردم روسیه شده بود. کمتر روس‌ها به این موضوع توجه می‌کردند و نگرانی در مورد آن کاهش یافته بود. اما شورش پیش بینی نشده جمعه گذشته نیروهای واگنر به رهبری پریگوژین نه تنها در روسیه، بلکه در جهان نیز به تیتر اول خبرها تبدیل شد و دوباره جنگ و پیگیری اخبار مربوط به آن را برای روس‌ها در اولویت قرارداد.

منابع

]۱[ “Scholz: ‘This War Is Putin’s War,’” German Press Agency, February 27, 2022, https://www.deutschland.de/en/news/scholz-this-war-is-putins-war.

]۲[ “Conflict With Ukraine: July 2022,” Levada Center, August 17, 2022, https://www.levada.ru/en/2022/08/17/conflict-with-ukraine-july-2022.

]۳[ Denis Volkov, “Supporting a War That Isn’t: Russian Public Opinion and the Ukraine Conflict,” Carnegie Endowment for International Peace, September 9, 2015, https://carnegiemoscow.org/commentary/61236.

]۴[ “Ukraine and Donbass,” Levada Center, March 4, 2022, https://www.levada.ru/en/2022/03/04/ukraine-and-donbass.

]۵[ Maria Tsvetkova and Jason Bush, “Ukraine Crisis Triggers Russia’s Biggest Anti-Putin Protest in Two Years,” Reuters, March 15, 2014, https://www.reuters.com/article/ukraine-crisis-russia-rallies idUSL6N0MC0JC20140315.

]۶[ “No to War: How Russian Authorities Are Suppressing Anti-War Protests,” OVD-Info, April 14, 2022, https://reports.ovdinfo.org/no-to-war-en.

]۷[ “Anti-Military Events Report,” OVD-Info, July 5, 2022, https://data.ovdinfo.org/anti-military-events-report.

]۸[ “The Conflict With Ukraine” (in Russian), Levada Center, June 30, 2022, https://www.levada.ru/2022/06/30/konflikt-s-ukrainoj-3.

[۱] مرکز لوادا یک سازمان مستقل و غیردولتی نظرسنجی و تحقیقات جامعه‌شناسی روسیه است. این نام از بنیانگذار آن، اولین استاد جامعه شناسی روسی یوری لوادا (۱۹۳۰-۲۰۰۶) گرفته شده است.