#اختصاصی
به قلم: مهدی نوری چورتی؛ دانشجوی دکترای مطالعات روسیه و پژوهشگر میهمان ایراس
مقدمه
بهره برداری از منابع انرژی تجدیدپذیر، علاوه بر ایجاد تنوع در منابع انرژی، منجر به گام‌های اساسی برای جلوگیری از بروز آسیب‌های غیرقابل جبران به محیط زیست می‌شود. امروزه در زمینه انرژی تجدید پذیر، روسیه به طور قابل توجهی از رهبران جهانی آن مانند چین و آمریکا پایین تر است. انرژی از لحاظ تاریخی همیشه یک صنعت استراتژیک مهم برای فدراسیون روسیه بوده است و همچنان سهم قابل توجهی از درآمد بودجه این کشور را تامین می‌کند. با توجه به مسیر حرکت کشورهای جهان به سمت انرژی تجدید پذیر، روسیه هم وارد این عرصه شده است. در این میان، انرژی خورشیدی بخش مهمی از انرژی سبز است و نگاه به وضعیت آن در روسیه، موضع و سیاست این کشور را در قبال انرژی تجدید پذیر بهتر مشخص می‌کند.
انرژی خورشیدی
اهمیت پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر به دلیل عوامل گوناگونی از جمله مسائل زیست‌محیطی (صرفه‌جویی در سوخت طبیعی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای)، اقتصادی و همچنین تضمین استقلال انرژی و امنیت کشورها است. امروزه در زمینه استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر، روسیه به طور قابل توجهی از رهبران جهانی در این زمینه- آمریکا و چین- عقب‌تر است. با این حال روسیه در چند سال اخیر توجه ویژه‌ای به این حوزه کرده است. یکی از حوزه‌های انرژی تجدیدپذیر مربوبط به انرژی خورشیدی است. با توجه به اینکه روسیه دارای وسعت نسبتاً زیادی است و بین مدار ۴۱ تا ۸۲ درجه عرض شمالی قرار دارد، پتانسیل قابل توجهی در زمینه انرژی خورشیدی دارد.[۱] پس از تجزیه و تحلیل منابع خورشیدی در روسیه، تعدادی از مناطق شناسایی شدند که امیدوار کننده ترین مناطق از نظر توسعه انرژی خورشیدی روسیه هستند. با توجه به برآوردها، پتانسیل استفاده از انرژی خورشیدی در مناطق جنوب غرب و جنوب شرق روسیه از سایر مناطق بیشتر است. مهم ترین مناطق دارای پتانسیل بالای انرژی خورشیدی شامل نوواسیبیرسک، یکاترینبورگ، ایرگوتسک، ولادی واستوک و یاگوتسک می‌باشد.
نقشه منابع خورشیدی فدراسیون روسیه
(source: economics and finance of the fuel and energy complex: textbook / Eskindarov M.A., ed. Sharkova A.V.)
از سال ۲۰۱۳ در روسیه تعداد زیادی ازنیروگاه‌های انرژی‌های تجدید پذیر برای تسهیلات بیشتر در مناطق با بیکاری بالا ساخته شده است. نیروگاه خورشیدی buribaeskaya (جمهوری باشقیرستان با بیش از ۱۰۰ هزار بیکار)، نیروگاه خورشیدی petrovolotskaya و نیروگاه sakmarsk در منطقه اورنبورگ با بیش از ۴۶ هزار بیکار ساخته شده است. ارزیابی نقش انرژی تجدیدپذیر از نقطه نظر کسب مزایای اجتماعی، یکی از اولویت‌ها در حل مشکلات بیکاری در روسیه است. از یک سو، ساخت تأسیسات انرژی تجدید پذیر در مناطق دور افتاده و صعب العبور که یافتن شغل برای مردم دشوار است، از نظر اقتصادی امکان پذیر است. از سوی دیگر تأسیسات انرژی تجدیدپذیر تازه معرفی شده، به ویژه با سازماندهی تولید تجهیزات، می‌تواند وضعیت پرتنش کمبود کار در چنین مناطقی به عنوان مثال قفقاز شمالی را خنثی کند. طبق ارزیابی‌ها، اثر اقتصادی و سود خالص در صنعت انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۵۹ میلیارد روبل و مالیات بر سود ۱۱ میلیارد روبل تخمین زده شده است.[۲]
آمار ظرفیت‌های نصب شده انرژی و انرژی الکتریکی تولید شده توسط نیروگاه‌های روسیه در گزارش عملکرد اپراتور سیستم ups ارائه شده است. (www.so-ups.ru) تا اول ژانویه سال ۲۰۲۱، مجموع ظرفیت نصب انرژی خورشیدی ۱٫۷ گیگاوات (۰٫۷ درصد) است. نیروگاه‌های برق آبی ۲۰٫۳۵ درصد و توربین‌های بادی ۱٫۰۳ گیگاوات (۰٫۴۲ درصد) گزارش شده است. بنابراین بخش انرژی تجدیدپذیر فدراسیون روسیه دارای ظرفیت کل نصب شده ۵۲٫۷۳ گیگاوات یا ۲۱٫۴۷ درصد از کل ظرفیت نیروگاه‌های این کشور است.[۳]
انرژی خورشیدی در روسیه در دو حوزه اصلی توسعه می‌یابد: صنعت برق با تبدیل مستقیم تابش خورشیدی به انرژی الکتریکی (فتوانرگتیک) و تأمین حرارت خورشیدی. اصولا هدف اصلی توسعه نیروگاه‌های خورشیدی به کارگیری آن در صنعت برق روسیه است. صنعت فتوانرگتیک عمدتاً توسط شبکه نیروگاه‌های خورشیدی و نیروگاه‌های خورشیدی دیزل حرارتی انجام می‌شود. روسیه همچنین دارای انرژی خورشیدی فضایی توسعه یافته است. تا آغاز سال۲۰۲۱ میلادی ظرفیت برق نصب شده شبکه انرژی تجدید پذیر خورشیدی ۱۷۰۰ مگاوات بود که در سال ۲۰۲۰ میلادی ، ۱/۹۸۰ تراوات ساعت برق تولید کردند.[۴]
سرمایه گذاران اصلی در ساخت شبکه‌های انرژی خورشیدی عبارت‌اند از شرکت‌هایی مانند hevel solar system LLC و PAO T PLUS که تاکنون مقدار قابل توجهی پنل خورشیدی نصب کردند.
Hevel در سال ۲۰۰۹ تاسیس شد و تنها تولید کننده یکپارچه عمودی ماژول‌های خورشیدی در روسیه است. فعالیت‌های این شرکت بر تولید با تکنولوژی بالا ماژول‌های خورشیدی با راندمان بالا با استفاده از یکی از پیشرفته ترین فناوری‌های روز دنیا، ساخت و راه اندازی نیروگاه‌های خورشیدی و همچنین فعالیت‌های تحقیق و توسعه در زمینه فتووال تائیک متمرکز است.
Hevel تولید کننده اصلی حوزه‌های انرژی خورشیدی، در شهر چوواش در سال ۲۰۲۰، یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت کل ۱۸۹ مگاوات ساخته است. نیروگاه خورشیدی کالمیکایا را با ظرفیت ۴۵ مگاوات راه اندازی کرد. مرحله سوم ساخت نیروگاه‌های خورشیدی را در یاشکول در منطقه ساراتوف با ظرفیت ۲۵ مگاوات و در بوریانیا ظرفیت ۴۵ مگاوات و در اومسک ۳۰ مگاوات راه اندازی کرده است. در سال ۲۰۲۱ فاز دوم سرمایه گذاری در زمینه انرژی خورشیدی تجدید پذیر «لوک اویل-ولگاگراد» با ظرفیت ۲۰ مگاوات توسط این کمپانی به بهره برداری رسید.[۵]
فعالیت مرکز علمی و فنی این شرکت بر توسعه آخرین فناوری‌ها برای دستیابی به بالاترین کیفیت محصولات، قابل مقایسه و اغلب در تعدادی از معیارها برتر از محصولات تولید کنندگان برجسته خارجی است. Hevel یک پیشگام در زمینه انرژی خورشیدی در روسیه است و روندهایی را برای توسعه صنعت در این کشور تعیین می‌کند. فعالیت‌های Hevel سهم قابل توجهی در حفظ منابع سیاره و همچنین محیط زیست، از جمله با کاهش انتشار CO2 در جو دارد.
دومین سرمایه گذار بزرگ روسیه از نظر ساخت و ساز در زمینه انرژی خورشیدی تجدید پذیر سولار سیستم است که شرکت آن در منطقه پودولسک در مسکو واقع شده است. در مارس ۲۰۱۴، Solar Systems، به این بازار پیوست. این شرکت برای توسعه انرژی خورشیدی در روسیه راه اندازی شد. این شرکت در سال ۲۰۲۰، نیروگاه‌های خورشیدی را با ظرفیت کل ۱۰۵ مگاوات راه اندازی کرده است. از جمله نیروگاه‌های خورشیدی در منطقه ولگاگراد سوتلایا با ظرفیت ۲۵ مگاوات، لوچیتسایا ۲۵ مگاوات، Asterion حدود ۱۵ مگاوات، باشقیرستان ۲۵ مگاوات، و قلمرو استاوروپل ۱۵ مگاوات.
برنامه‌های آینده سولار سیستم در روسیه ساخت نیروگاه ای خورشیدی در ۶ منطقه مهم روسیه است که شامل منطقه سامارا، قلمرو استاوروپول، منطقه ولگاگراد، منطقه آستاراخان، جمهوری باشقیرستان و منطقه اولیانوفسک است. تمامی مناطق ذکر شده در حوزه جنوبی فدراسیون روسیه قرار دارند و این شرکت این وظیفه مهم برای توسعه این مناطق را در رقابت با شرکت‌های دیگر برعهده گرفته است.
رتبه سوم در میان سرمایه گذاران PAo T Plus است. تی پلاس یک شرکت تولید برق خورشیدی روسی که بخشی از گروه رنووا است. گروه رنووا یک شرکت روسی است که در زمینه آلومینیوم، نفت، انرژی، مخابرات و بخش‌های مختلف فعالیت دارد. مالک و رئیس اصلی ویکتور وکسلبرگ است که این شرکت را در سال ۱۹۹۰ تأسیس کرد. T PLUS تا سال ۲۰۱۴ با نام IES Holding شناخته می‌شد.
در سال ۲۰۲۰، نیروگاه خورشیدی Saturn را با ظرفیت ۳۰ مگاوات با ماژول‌های فتوالکترونیک دو طرفه در منطقه اورنبورگ به بهره برداری رساند. ظرفیت نصب نیروگاه‌های خورشیدی در سال ۲۰۲۰ حدود ۷۰ مگاوات برآورد شده است. تجهیزات حرارتی خورشیدی، برخلاف دوره شوروی عملاً در روسیه تا این اواخر کمتر توسعه یافته است. آنچنان که مشهود است در چهار پنج سال اخیر این صنعت توسعه چشمگیری یافته است و روند رو به رشدی را سپری می‌کند.
نتیجه گیری
امروزه انرژی تجدید پذیر در جهان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در این راستا روسیه نیز در چند سال اخیر سرعت بیشتری به توسعه این بخش از انرژی داده است. تشدید تحریم‌ها در حوزه انرژی نفت و گاز باعث ایجاد تورم، تضعیف روبل و آسیب دیدن بخش اقتصادی روسیه شده است و نیاز به انرژی جایگزین را بیش از پیش در روسیه ایجاب می‌کرد. از طرفی توسعه انرژی تجدید پذیر اثرات اقتصادی و اجتماعی خاص خود را دارد. یکی از عوامل مهم توسعه این بخش در روسیه ساخت نیروگاه‌هایی در مناطق دارای پتانسیل با بیکاری بالا و صعب العبور است.
وضعیت انرژی خورشیدی در روسیه نیز توسعه چشمگیری یافته است. مناطق دارای پتانسیل انرژی خورشیدی در سالهای اخیر در این کشور به خوبی شناسایی شده اند. مناطق جنوبی فدراسیون روسیه از نظر انرژی خورشیدی دارای پتانسیل بیشتری است. دولت نیز با حمایت سرمایه گذاران این بخش در سالهای اخیر و بخش نامه‌ها و دستور العمل‌های مختلف و همچنین عواملی مانند کربن زدایی به توسعه این بخش کمک قابل توجهی کرده است. با این اوصاف، همچنان دولت روسیه در بخش انرژی تجدید پذیر نسبت به کشورهای پیشرو بسیار عقب است و همچنان ضعف عدیده‌ای همچون هزینه ی بالای ساخت و ساز نیروگاه‌ها در روسیه دیده می‌شود، اما آنچه قابل توجه می‌باشد، ورود جدی روسیه به حوزه انرژی تجدید پذیر از جمله انرژی خورشیدی است که این کشور را در سالهای آینده به کشورهای برتر این حوزه نزدیک خواهد کرد.
منابع
[۱] Kerimov I.A., Debiev M.V., Magomadov R.A-M., Khamsurkaev Kh.I.)2012). Resources of solar and wind energy // Engineering Bulletin of the Don. No. 11. pp. 302–۳۱۲٫
[۲] Nazarova, A. Sopilko, N. Orlova, A. Bolotova, R. Gavlovskaya, G. (2017). Evaluation of Development Prospects of Renewable Energy Source for Russia, International Journal of Energy Economics and Policy,NO. 7(4),PP. 1-6.
[۳] Butuzov V.A. (2021). Ekspluataciya rossijskih gelioustanovok //Energosberezhenie..№ ۱٫ pp. 64-67.
[۴] Ibid
[۵] Ibid,p.4.
