فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب می‌تواند پیامد مثبت نزدیکی ایران و عربستان باشد

#اختصاصی

به قلم: سرلشکر جگاتبیر سینگ

یکی از پیامدهای مثبت نزدیکی ایران و عربستان سعودی می‌تواند تزریق انگیزه جدیدی به کریدور تجارت بین‌المللی شمال جنوب (INSTC) باشد. اگر این توافق اجرا شود می‌تواند منجر به ادغام بیشتر هند از طریق ایران به روسیه شود و اکنون تمرکز بر تجارت با اوراسیا خواهد بود. INSTC همچنین می‌تواند به یک جزء کلیدی از آینده عربستان سعودی و ایران تبدیل شود. پیشرفت در INSTC منجر به امنیت، ثبات، توسعه و رشد اقتصادی منطقه خواهد شد و می‌تواند با BRI ادغام شود.

این کریدور حمل و نقل چند وجهی به طول ۷۲۰۰ کیلومتر که در سپتامبر ۲۰۰۰ در کنفرانس اروپایی-آسیایی حمل و نقل توسط هند، روسیه و ایران در سن پترزبورگ روسیه اعلام شد، اساساً به منظور سرعت بخشیدن به جابجایی کالا بین هند و روسیه از طریق ایران است. در حالی که هند، روسیه و ایران همچنان اعضای موسس هستند، INSTC به سرعت به یازده کشور دیگر شامل آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، تاجیکستان، اوکراین، عمان، سوریه و بلاروس گسترش یافت. بلغارستان نیز وضعیت «ناظر» دارد.

تحقق پتانسیل تجاری اروپای شرقی، خلیج فارس و هند تنها پس از تشکیل توافقنامه تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در سال ۲۰۱۵ به رهبری روسیه آغاز شد.

ایران در مرکز مسیر بین اروپا و آسیا از طریق INSTC قرار دارد که ارتباطات چند وجهی بین هند به بنادر خلیج‌فارس ایران در بندرعباس و چابهار را ارائه می‌دهد. از آنجا، کالاها می‌توانند از ایران، از طریق ریل به بنادر دریای خزر در انزلی و سپس به بندر باکو در آذربایجان، از غرب از طریق راه آهن به ترکیه و اروپا از طریق دریای سیاه، شمال به روسیه در بندر لاگان و یا شرق ترکمنستان و قزاقستان در آسیای مرکزی عملیات چند وجهی اتصالات سریع تری نسبت به کانال فعلی سوئز ایجاد می‌کند.

در ژوئیه ۲۰۲۲، اولین محموله تجاری حمل شده در کانتینر از بندر آستاراخان در جنوب روسیه از طریق بندر انزلی ایران در شمال و بندر عباس در جنوب ایران، به بندر ناوا شوا بمبئی رسید و قابلیت INSTC را تثبیت کرد.

موانع عمده

موانع بزرگی برای دستیابی INSTC به پتانسیل کامل خود وجود دارد. یکی از آن زیرساخت‌های ضعیف ایران است. بسیاری از ترانزیت کالا در INSTC هنوز در جاده‌های ایران انجام می‌شود و بیشتر راه آهن ایران تک خط است. همچنین بخش‌های ناتمام راه آهن وجود دارد.

پس از جنگ اول قره باغ کوهستانی، مناطق نزدیک به مرز ایران تحت کنترل ارمنستان قرار گرفت و ارتباط راه آهن بین نخجوان و سرزمین اصلی آذربایجان قطع شد. ارتباط ریلی ایران با قفقاز قطع شد و ایران ارتباط مستقیم ریلی با منطقه قفقاز ندارد. در واقع، در شرق دریای خزر یک مسیر راه آهن فعال از روسیه از طریق قزاقستان و ترکمنستان به ایران وجود دارد، اما در امتداد ساحل غربی خزر، در منطقه قفقاز جنوبی شبکه‌های ریلی متصل روسیه و آذربایجان هنوز فاقد یک مسیر هستند. برای ارتباط فیزیکی با ایران بدون شک تکمیل مسیر راه آهن امری ضروری است، با این حال تنش‌ها بین ایران و آذربایجان در ماه‌های اخیر برنامه‌های ساخت و ساز را متوقف کرده است.

ایران باید ظرفیت‌های بندری، زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای، پایانه‌های حمل و نقل و نوسازی ناوگان حمل و نقل خود را بهبود بخشد. نیاز آشکاری به سرمایه گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل وجود دارد که به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران دشوار بوده است. علاوه بر این، شرکت‌های خصوصی به دلیل ترس از قرار گرفتن در لیست سیاه حاضر به سرمایه گذاری در پروژه‌های ایران نیستند. تنش‌هایی بین جمهوری آذربایجان و ایران نیز وجود دارد. به غیر از این، برخی از مسائل دیگر، مشکلات مربوط به رویه و اسناد گمرکی است. سطح پایین کانتینری سازی موجود و کمبود واگن در مسیر. تعرفه بالاتر ریلی نسبت به حمل و نقل جاده‌ای مربوط به تردد از بندرعباس. نرخ بالای عوارض بندری در بنادر خزر. فقدان قوانین مشترک عبور از مرز بین کشورهای شرکت کننده و مشکلات امنیتی موجود که منجر به هزینه‌های بالای بیمه می‌شود.

در یک توسعه مرتبط، ارمنستان یک کریدور خلیج فارس-دریای سیاه را برای اتصال بازرگانان هندی با روسیه و اروپا پیشنهاد کرده است. این پیشنهاد هفته گذشته توسط یک تیم مهمان ارمنستان متشکل از مقامات ارشد و کارشناسان ارائه شد. این در زمانی رخ داد که آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان نیز به هند سفر کرده بود. کریدور پیشنهادی که به موازات کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) اجرا می‌شود، با هدف اتصال بمبئی به بندرعباس در ایران و سپس ارمنستان و سپس به اروپا یا روسیه خواهد بود.

ارمنستان به دنبال سرمایه‌گذاری هند برای کریدور در خاک ارمنستان بوده است. از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تجارت هند با روسیه از طریق INSTC که بمبئی را از طریق ایران و دریای خزر به روسیه متصل می‌کند، چندین برابر افزایش یافته است. آذربایجان یک عنصر کلیدی در زیرساخت INSTC است اما در تکمیل زیرساخت کند بوده است.

هند بدون شک با برقراری ارتباط بی‌وقفه حمل‌ونقل ریلی از طریق ایران توسط INSTC سود خواهد برد. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ توسط فدراسیون انجمن حمل و نقل کالا هند (FFAI)، حمل و نقل کالا از طریق INSTC 30٪ ارزان تر و ۴۰٪ سریعتر از مسیر سنتی کانال سوئز است. بمبئی پس از آن می‌تواند به یک مرکز انتقال کالاهای آسیایی به اروپا تبدیل شود. اگر پتانسیل کامل INSTC به عنوان یک کریدور حمل‌ونقل یکپارچه محقق شود، هند همچنین می تواند بخش قابل توجهی از فعالیت‌های تولیدی صادرات محور را که به دنبال خروج از چین هستند، جذب کند.

برای مسیرهای INSTC، ادغام ایران ضروری است. ثبات در منطقه، ایران را قادر می‌سازد تا در کنار توسعه بندر جنوبی چابهار، مسیرهای ایمن، قابل اعتماد و با ثبات را در کریدور شمال-جنوب فراهم کند. برای انجام این کار باید تنش در منطقه کاهش یابد و سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت‌هایی که اکنون می‌تواند با عربستان سعودی فراهم شود، کاهش یابد. محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی در ۱۵ مارس گفت که سرمایه گذاری عربستان سعودی در ایران ممکن است “بسیار سریع” پس از توافق برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک انجام شود.

این زمان اهمیت دارد، زیرا هند ریاست سازمان همکاری شانگهای (SCO) را بر عهده دارد که قرار است ایران به عضویت دائمی آن درآید. علاوه بر این، در ۲۹ مارس ۲۰۲۳، پادشاه عربستان سعودی، سلمان بن عبدالعزیز، یادداشت تفاهمی را تصویب کرد که به پادشاهی موقعیت شریک گفت‌وگو در سازمان همکاری شانگهای اعطا می‌کند.

در حالی که روابط اقتصادی و استراتژیک هند با عربستان سعودی در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجهی بوده است. در روابط با ایران تنش‌هایی وجود دارد زیرا هند واردات نفت خام را در سال ۲۰۱۹، زمانی که ایالات متحده پس از خروج پرزیدنت ترامپ از برجام در می‌۲۰۱۸ تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرد، متوقف کرد. پیشرفت پروژه بندر چابهار که دروازه مهمی است نه تنها به افغانستان و آسیای مرکزی، بلکه به طور بالقوه به اروپا از طریق کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب INSTC نیز تحت تأثیر قرار گرفت.

سفیر ایران در هند اظهار داشت که هند باید به توافق ایران و عربستان نگاه مثبت داشته باشد.

شبکه INSTC برای اتصال بازارهای آسیای جنوبی-آسیای مرکزی و اروپا به روسیه، هند و چین حیاتی است. ایران می‌تواند به یک مرکز ترانزیت منطقه ای خلیج فارس تبدیل شود که به همه این بازارها خدمات می‌دهد. عربستان سعودی همچنین یک اقتصاد به سرعت در حال ظهور و یکی از مناطق در حال رشد در جهان است. در همین حال، ایران به ایجاد متحدان منطقه‌ای و کریدور شمال- جنوب برای تسهیل جابجایی کالا “بدون ترس از تحریم” نیاز دارد.

پیشرفت در این کریدور به دلیل تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه و افزایش تجارت نفت خام این کشور با هند انجام شده است. به نظر می‌رسد جدا شدن اروپا از انرژی روسیه انگیزه‌ای برای تسریع سرمایه‌گذاری توسط سهامداران کلیدی ایجاد کرده است. در حالی که ایران به طور مرکزی در مسیر تجاری هند و روسیه قرار دارد، بدون شک از پتانسیل افزایش تجارت بین روسیه و هند بهره‌مند خواهد شد. ایران با افزایش سرمایه‌گذاری روسیه در تلاش است تا تکمیل شبکه‌های ریلی بهبودیافته را که به خطوط ریلی موجود روسیه و آذربایجان و بندر چابهار متصل می‌شود، سرعت بخشد.

لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی روسیه، پس از اعلام توافق روابط عربستان سعودی و ایران، این توافق را ستود و توجه ویژه‌ای به INSTC کرد.

اهمیت INSTC به‌عنوان یک مسیر حمل‌ونقل جایگزین برای تجارت بین‌المللی در شرایط پیش‌بینی‌نشده، با حادثه کانال سوئز در ۲۳ مارس ۲۰۲۱، زمانی که یک کشتی کانتینری به گل نشسته و تمام ترافیک بین دریای سرخ و دریای مدیترانه را مسدود کرد، مجدداً تأیید شد. این امر باعث شکست جهانی در برآورده کردن برنامه‌های حمل و نقل لاینری و تحویل محموله، افزایش نرخ حمل و نقل و عدم اطمینان در مورد زنجیره‌های لجستیکی تحویل کالا بین اروپا و آسیا شد. البته INSTS نمی‌تواند به طور کامل کل جریان بار را از طریق کانال سوئز جایگزین کند، اما ایجاد یک مسیر جایگزین مهم است

ایجاد کریدور شمال- جنوب در سال ۲۰۰۰ تصویب شد، اما هنوز در مراحل اولیه خود است، و اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا می‌تواند ساخته و عملیاتی شود یا خیر. تجارت و ترانزیت فزاینده بین روسیه و هند پس از درگیری اوکراین، به طور جدی‌تری نسبت به گذشته، تمرکز را بر روی INSTC تغییر داده است. نزدیکی عربستان سعودی و ایران و سرمایه‌گذاری‌های بالقوه عربستان در ایران این پتانسیل را دارد که به آن رونق زیادی بدهد.

فشار قوی هند به INSTC در حال حاضر گامی استراتژیک برای حفاظت و پیشبرد منافع این کشور در خاورمیانه و ایجاد بندر بمبئی به عنوان یک مرکز انتقال حمل و نقل آسیایی خواهد بود. مزایا به ویژه زمانی که این کریدور حمل و نقل به یک کریدور تجاری و اقتصادی تبدیل شود بسیار زیاد می‌شود.

منبع