محمد سعید نادری
جریان گاز صادراتی روسیه به اروپا از طریق خط لوله نورد استریم ۱ از روز گذشته به دلیل عملیات تعمیر و نگهداری متوقف شده است. عملیاتی که قرار است ۱۰ روز به طول بینجامد، اما برخی از کشورهای اروپایی نگران هستند که مسکو راه‌اندازی مجدد خط لوله را به تعویق بیندازد و بحران گازی در اروپا را وارد وخیم‌ترین مرحله خود کند. هر چند که کرملین چنین اتهاماتی را رد می‌کند، اما صنایع اروپایی به‌خصوص در آلمان و فرانسه به شدت تحت فشار قرار دارند و در صورت افزایش بیشتر قیمت گاز مجبور به تعطیلی کسب‌وکار یا تغییر مدل استفاده از انرژی خود خواهند شد و احتمالا به نفت روی آورند. در همین حال، تحلیلگران می‌گویند که برخلاف ادعای اروپا درباره کنترل نسبی بر بحران انرژی، بحران گازی اصلی که گریبان کشورهای این قاره را خواهد گرفت، هنوز در راه است و آغاز نشده است. خاویر بلاس، تحلیلگر و ستون‌نویس بلومبرگ می‌گوید که اروپایی‌ها در زمستان امسال و سال آینده بدترین روزهای خود را در پیش دارند و باید برای قیمت‌های نجومی گاز طبیعی آماده شوند.
قطع ۱۰روزه نورد استریم ۱ و نگرانی آلمان
بزرگترین خط لوله انتقال گاز روسیه به آلمان تعمیرات سالانه خود را از روز دوشنبه آغاز کرده است و انتظار می‌رود که به مدت ۱۰ روز کل جریان انتقال گاز از طریق نورد استریم ۱ متوقف شود. با این حال، دولت‌ها، بازارها، شرکت‌ها و شهروندان اروپایی و به‌ویژه آلمانی، نگران هستند که تعطیلی خط لوله گازی روسیه ادامه‌دار باشد. خط لوله نورداستریم ۱ سالانه ۵۵میلیارد مترمکعب گاز را از روسیه به آلمان از طریق مسیر زیر دریای بالتیک منتقل می‌کند. گفته شده است که پروسه تعمیر و نگهداری این خط لوله از روز ۱۱ تا ۲۱ ماه جولای ادامه خواهد داشت.
در ماه گذشته نیز روسیه جریان صادراتی گاز از طریق این خط لوله را به ۴۰درصد ظرفیت کل کاهش داد. دلیل این اقدام روسیه تاخیر در بازگشت تجهیزاتی بود که توسط شرکت زیمنس انرژی آلمان برای تعمیرات به کانادا فرستاده شده بود. این تجهیزات به دلیل تحریم‌های غربی علیه روسیه در کانادا مانده بودند و تحت فشار دولت اوکراین از بازگشت آنها جلوگیری شده بود؛ اما درنهایت و با فشار آلمان و دیگر کشورهای اروپایی که از کمبود گاز رنج می‌بردند، توربین تعمیرشده را کانادا با مجوزی محدود بازگرداند. آلمانی‌ها از کانادا به دلیل این اقدام تشکر کردند، البته کانادایی‌ها گفته‌اند که تحریم‌ها علیه بخش انرژی روسیه را ادامه خواهند داد. اروپایی‌ها نگران هستند که روس‌ها تعمیرات برنامه‌ریزی‌شده این خط لوله را تمدید کنند تا عرضه گاز اروپا بیش از پیش محدود شود. چنین اقدامی می‌تواند برنامه‌های دولت‌های اروپایی برای پرکردن انبارهای ذخایر گاز زمستانی را به هم بریزد و بحران گاز در قاره سبز را تشدید کند. بحران گازی در حال حاضر نیز باعث اقدامات اضطراری از سوی دولت‌های اروپایی شده و پرداخت قبوض بسیار سنگین انرژی نیز به مصرف‌کنندگان فشار مضاعفی وارد کرده است.
نگرانی از ادامه‌دار بودن قطع گاز نورد استریم ۱ باعث شده رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان، بگوید که این کشور باید با احتمال قطع جریان گاز بیش از دوره تعمیر و نگهداری برنامه‌ریزی‌شده مقابله کند. هابک همچنین در اواخر ماه گذشته میلادی در یک سخنرانی گفته بود: «براساس الگویی که دیده‌ایم، اگر ایراد فنی و کوچکی پیدا شود و سپس آنها بگویند “اکنون نمی‌توانیم دیگر آن را راه‌اندازی کنیم”، چندان تعجب‌آور نخواهد بود.» در طرف مقابل، مسکو تمام اتهاماتی را که از سوی آلمان و متحدان اروپایی‌اش مطرح می‌شود رد می‌کند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، ادعاهایی مبنی‌بر استفاده روسیه از نفت و گاز برای اعمال فشار سیاسی را رد کرد و گفت که تعطیلی ناشی از تعمیر و نگهداری یک رویداد منظم و برنامه‌ریزی شده است و هیچ‌کس هیچ‌گونه تعمیری را اختراع نکرده است.
گفتنی است که در کنار این خط لوله، خطوط لوله بزرگ دیگری نیز از روسیه به اروپا وجود دارد، اما جریان گاز انتقالی آنها نیز به‌تدریج کاهش یافته است. همچنین بخشی از کاهش صادرات روسیه به اروپا، برخلاف تبلیغات اتحادیه اروپا و شرکای غربی، نه در نتیجه اقدامات روسیه، بلکه به علت جلوگیری از ترانزیت گاز از یک مسیر در خاک اوکراین است که دولت اوکراین گفت به دلیل اقدامات نیروهای اشغالگر دست به چنین اقدامی زده است. در واقع عمده کاهش صادرات روسیه به اروپا، در نتیجه آن بوده است که کشورهایی حاضر به عمل کردن به درخواست روسیه برای پرداخت هزینه گاز از طریق روبل نشدند و مسکو گاز آنها را قطع کرد.
در این شرایط، از مدیران انجمن‌های صنعتی آلمانی تا مقامات سیاسی و بسیاری از شرکت‌ها، نگرانی خود درباره طولانی‌شدن قطع گاز نورد استریم ۱ را بیان کرده‌اند و مسوولیت هرگونه تاخیری در راه‌اندازی مجدد این خط لوله را متوجه کرملین دانسته‌اند. اما واقعیت این است که تشخیص خطاها و ایرادات بیشتر در طول دوره تعمیر و نگهداری معمول در خطوط لوله یا زیرساخت گاز، در هیچ کجای جهان امری عجیب یا غیرمعمول نیست. در حقیقت، اپراتورها در همه جای جهان، زمانی که تشخیص دهند ایراداتی در زیرساخت یا خط لوله وجود دارد، به‌راحتی می‌توانند در صورت لزوم قطعی جریان از طریق خط لوله را طولانی‌تر کنند.
با این حال، تحلیلگران گلدمن ساکس سناریوی قطعی کامل گاز را بعید می‌دانند، زیرا گازپروم جریانات از طریق دیگر خطوط لوله را کاهش نداده است. آنها معتقدند احتمالا روس‌ها به دنبال کاهش عرضه در طولانی‌مدت هستند. در همین حال، وزیر انرژی هلند نیز هشدار داده است که در صورتی جریان گاز نورد استریم ۱ کاملا قطع شود، اثرات مخربی بر کل غرب اروپا خواهد داشت. او البته گفته است که هلند می‌تواند از میدان گازی خرونیخن برای کمک به تامین گاز آلمان استفاده کند، اما راه‌اندازی مجدد این میدان خطر ایجاد زلزله را به همراه دارد.
بحران گازی اصلی در راه است
بسیاری در اروپا فکر می‌کردند که با کاهش نسبی قیمت گاز پس از اوج‌گیری آن در ابتدای جنگ، وضعیت بحرانی به پایان رسیده و اروپا حالا می‌تواند به کمک دیگر تامین‌کنندگان از پس خود بربیاید. اما خاویر بلاس، تحلیلگر انرژی و ستون‌نویس بلومبرگ، می‌گوید واقعیت این است که بحران اصلی گازی اروپا هنوز شروع نشده است و بحران اصلی قیمتی تهدیدکننده گاز اروپا در زمستان پیش‌رو، کل سال ۲۰۲۳ و حتی سال ۲۰۲۴ خود را نمایان خواهد کرد. او با اشاره به تغییرات منحنی قیمت‌گذاری گاز اروپا در روزهای اخیر گفته است که قیمت‌گذاری جدید دوباره از منحنی بسیار جلو زده است و این زنگ خطر را کشورهای اروپایی جدی نگرفته‌اند، هر چند که شرکت‌ها و شهروندان به‌شدت از این وضعیت رنج می‌برند.
بلاس می‌گوید در ماه مارس، یک تولیدکننده صنعتی در آلمان می‌توانست قیمت گاز برای کل سال ۲۰۲۳ را ۸۰ یورو در هر مگاوات ساعت در نظر بگیرد؛ اما اکنون برای محافظت از ریسک قیمتی مشابه، باید بالای ۱۴۵ یورو در هر مگاوات ساعت بپردازد. ستون‌نویس بلومبرگ می‌گوید البته فقط شرکت‌ها نیستند که چنین بهای گزافی را می‌پردازند. شرکت مشاوره کورنوال اینسایتس پیش‌بینی می‌کند که خانوارهای بریتانیا از ماه اکتبر امسال باید سالانه ۳۲۴۴ پوند (معادل ۳۸۸۶ دلار) برای قبوض گاز و برق خود بپردازند که نشان‌دهنده افزایش ۶۵درصدی نسبت به رقم میانگین سالانه ۱۹۷۱پوندی کنونی است. گفتنی است که در ماه‌ها و هفته‌های گذشته، مشاوران انرژی بریتانیایی انتظار افزایش بسیار کمتری داشتند. همچنین قرارداد معاملات گازی TTF هلندی، پس از کاهش عرضه نورد استریم ۱ به آلمان به حدود ۱۷۵ یورو رسید که نشان‌دهنده ۲ برابر شدن قیمت آن در یک ماه بود. با این حال، بهای این شاخص معاملات آنی همچنان ۴۰ درصد کمتر از اوج تاریخی ۲۲۷یورویی در ماه مارس است. اما باید توجه داشت زمانی که در ماه مارس بهای این شاخص آنی به ۱۸۵یورو رسید، معاملات آتی آن برای تحویل در ماه دسامبر (اول زمستان) به ۱۵۵ یورو رسیده بود؛ اما حالا که قیمت معاملات آنی ۱۸۵ یورو است، قیمت معامله آتی تحویل در ماه دسامبر به ۱۹۵ یورو رسیده است.
مسکو گاز اروپا را کاملا قطع نمی‌کند
بلاس همچنین می‌گوید که صحبت از توقف صادرات گاز روسیه به اروپا چندان با منطق اقدامات روسیه همخوانی ندارد و به نظر می‌رسد مسکو از نظر تاکتیکی ترجیح می‌دهد با دستکاری مداوم در بازار از طریق کاهش‌های مقطعی و تغییر در مناسبات تجاری مابین بر اروپا فشار بیاورد. همچنین عدم راه‌اندازی مجدد نورد استریم ۱ نیز از نظر بلاس گزینه چندان موردعلاقه‌ای برای مسکو نیست، زیرا هم اهرم گازی روسیه بر سر اروپا را تضعیف خواهد کرد و هم سود هنگفت و باورنکردنی گازپروم از فروش گاز به اروپا را شدیدا کاهش می‌دهد. از این رو، قطع جریان نورد استریم ۱ به مدت طولانی یا برای همیشه، نمی‌تواند گزینه‌ای جالب برای روس‌ها باشد؛ زیرا کرملین در حال حاضر در موضع قدرت قرار دارد و درآمدهای گازی خود را به سطوح حیرت‌انگیزی رسانده که رویارویی با تحریم‌ها و هزینه‌های جنگ را بسیار آسان‌تر از تصور بدبین‌ترین مخالفان اروپایی کرملین کرده است و اهرمی قانع‌کننده نیز در دستان پوتین برای ادامه نبرد استراتژیک با اوکراین و اروپا قرار داده است. با این حال بلاس می‌گوید هنوز امکان یک خطر وجود دارد و آن هم اینکه روسیه در مقطعی پیش از زمستان به طور کامل شیر گاز اروپا را ببندد تا اقتصاد آلمان و به تبعیت از آن کل اروپا را به زانو درآورد.
